Beşinci hastalık ve Eritema enfeksiyonu olarak da bilinen Tokatlanmış yanak sendromu, parvovirus B19’dan kaynaklanan hafif ateş, yorgunluk ve vücutta ve özellikle yanaklarda kızarıklık içeren bir hastalıktır. Tokatlanmış yanak sendromu denilmesinin nedeni yanaklarda benzer döküntü belirtileri olan hastalıklar grubunda 5. Sırada olduğu içindir. Diğer sırada olanlar kızamık, kızamıkçık (Alman kızamık), kızıl ve Dukes hastalığıdır.
Bu hastalık virüsü her yaşı etkileyebilir, ancak çoğunlukla 5 ila 14 yaşları arasında çocuklarda özellikle 5 ila 7 yaşları arasındaki yaşlarda ortaya çıkmaktadır. Çoğu kişi bu hastalığa sadece bir kez yakalanır ve sonra bağışıklık kazanır. Daha sık görüldüğü zamanlar bahar aylarıdır. Eritema enfeksiyonu sadece insanları etkilemektedir fakat bazı parvovirüs türleri hayvanları etkileyebilir, ancak insanlar ve hayvanlar parvovirüs B19’u birbirlerine bulaştıramazlar. Hastalığın etkileri normalde hafiftir, ancak hayatı tehdit edici komplikasyonlar ortaya çıkabilir. Amerikan Osteopatik Dermatoloji Koleji (AOCD) nispeten yaygın ve hafif bulaşıcı olarak tanımlamaktadır.
Belirtiler
Belirtiler hafif olma eğilimindedir ve çok az tedavi gerektireceği gibi hiç tedavi gerektirmeden de iyileşebilir. Üç hastadan yaklaşık birinde semptom gelişmez. Bir çocuk, fark etmeden enfeksiyonu geçirebilir. Kuluçka süresi yaklaşık 13 ila 18 gündür ve bu zaman zarfında hastalık bulaşıcıdır. Belirtiler genellikle bu aşamada ortaya çıkmaz, bu yüzden kişiler hasta olduğunu öğrenmeden bu hastalığı yayabilirler. Fakat bu kızarıklık ortaya çıkar çıkmaz hemen hastalık bulaşıcı olacak anlamına gelmez.
Muhtemel erken semptomlar: Kişilerin yaklaşık yüzde 10’u erken evrelerde 5 ila 10 gün boyunca soğuk algınlığı semptomlarına sahip olmaktadır ancak bu durum az görülür. Olası semptomlar şunları içerir:
• Hafif ateş
• Yorgunluk
• Kaşıntı
• Mide bozukluğu
• Boğaz ağrısı
• Baş ağrısı
• Sinirlilik
Ana belirtiler: Virüs geliştikçe, aşağıdaki belirti ve semptomlar yaşanması mümkündür:
• Hafif yükselen vücut ısısı
• Grip benzeri semptomlar
• Burun akması
• Tıkalı burun
• Yorgunluk
• Boğaz ağrısı
Üç aşamada döküntü belirmeye başlamaktadır. Yanaklarda lekeli bir kırmızı döküntü ortaya çıkabilir, kırmızı papüller görülebilmektedir. Bu gruplar birkaç saat içinde kırmızı, hafif şişmiş, ılık plaklar oluşturur. Burun veya ağzı etkilemezler. Yaklaşık 4 gün sonra, kollarda ve gövdede bir kırmızı işaret ağı görünebilir. Bunlar dantel benzeri bir desen oluşturur. Sonra üçüncü aşama tekrar eder ve görünmezdir ancak güneş ışığına veya ısıya maruz kalması görünmesine neden olabilir. Yaklaşık 3 hafta sonra, döküntü normal olarak kaybolur, ancak 1 ila 6 hafta sürebilir. Döküntü kaşıntılı olabilir, ancak nadiren ağrılıdır. Hastalığın sonuna doğru görünme eğiliminde olduğundan, uyuşturucuya bağlı döküntü veya başka bir hastalıkla karıştırılabilir.
Daha az yaygın görülen belirtiler:
• Mide bulantısı, ishal veya her ikisi
• Karın ağrısı
• Eklem ağrısı, normalde sadece yetişkinlerde
Yetişkinler eklemlerinde, özellikle de ellerde, el bileklerinde, dizlerde ve ayak bileklerinde ağrı ve acı hissedebilir. Eklem ağrısı 2 haftadan bir yıla kadar sürebilir. Nadiren bir yetişkin nörolojik veya kardiyovasküler problemlerle karşılaşabilir.
Nedenleri ve Bulaşması Durumu
Parvovirus B19, kemik iliğinde kırmızı hücreleri hedef alan bir virüstür. Virüs insanlar arasında hava, tükürük veya yakın temas sonucu yayılır. En sık görülen bulaşma şekli hapşırma veya öksürme ve bazen el ele temastır. Okullar, anaokulları ve kreşler gibi birçok insanın toplandığı yerlerde hızla yayılabilir. Nadiren, kan ürünleri yoluyla bulaşabilir.
Virüsün köpek ve kedi sürümleri vardır, köpek parvovirüs ve kedi panleukopeni virüsü vardır, ancak parvovirüs B19 sadece insanları etkiler. Bir hayvan bu hastalığı kapmışsa bir insana bulaştıramaz ve hastalığı ilerletemez ve iyileşebilir. İnsanlar bir hayvandan beşinci hastalığı kapamayacağı gibi hayvanlarda insandan alamazlar. Kızarıklık ortaya çıkınca, kişideki hastalık artık bulaşıcı değildir. Diğer kişilerle zaman geçirebilirler ve hastalığı iletemezler. Her ne kadar parvovirüs kış aylarında ve ilkbahar aylarında ilköğretim çağındaki çocukları etkilemese de her yaştan insan etkilenebilir.
Teşhis
Eritema enfeksiyonu belirti ve semptomlarının saptanması kolay olma eğilimindedir, bu nedenle tanı normalde kolaydır. Bazen kırmızı ateşle karışır, ancak döküntü farklıdır. Virüs varlığını doğrulamak için yapılan testler genellikle sipariş edilmez. Tüm yetişkinlerin yaklaşık yüzde 50’siparvovirüs enfeksiyonlarına karşı bağışıklık kazanmıştır,. Bunun nedeni bu kişiler muhtemelen fark edilmemiş olsa bile çocukluk döneminde enfeksiyon yaşadılar.
Kan testleri: Bazen doktorlar, antikorları kontrol etmek için bir kan testi önerebilir. Komplikasyon riski taşıyan kişiler için kan testi gerekebilir. Hasta şu durumda olabilir:
• Hamile
• Örneğin HIV veya AIDS’e bağlı olarak, tehlikeli bir bağışıklık sistemine sahip
• Orak hücreli anemi gibi kronik kırmızı kan hücresi bozukluğu varsa
Sonuca bağlı olarak, aşağıdaki eylemler mümkündür. Sonuçlar hastanın bağışıklık kazandığını göstermektedir. Reenfeksiyon mümkün olmadığından başka bir işlem gerekmez. Sonuçlar, yeni bir parvovirüs enfeksiyonu olduğunu gösterir. Örneğin anemi gibi herhangi bir komplikasyonun tedavi gerektirip gerektirmediğini bulmak için başka testler istenebilir. Sonuçlar hamile bir kadına bulaştığını göstermektedir; ultrason taraması ve daha fazla kan testi de dahil olmak üzere ek testler gelişmekte olan fetus komplikasyonlar açısından izlenecektir.
Tedavi
Çoğu durumda, tedavi gerekmez, ancak ilaçlar semptomları azaltmaya yardımcı olabilir. Görülen belirtilerde uygulanan tedaviler aşağıdaki gibidir;
Döküntü: Tedavi genellikle gerekli değildir.
Kaşıntı: Deride şiddetli kaşıntı varsa antihistaminikler yardımcı olabilir.
Baş ağrısı, ateş ve soğuk algınlığı semptomları: Doktor Tylenol (parasetamol) veya ibuprofen önerebilir. Küçük çocuklar ağrı kesiciyi sıvı halde alabilirler. Dozları ve kullanım sıklığını kalifiye bir eczacıyla, bir doktorla ya da ilacın halka açık bilgilendirme broşürünü (PIL) okuyarak kontrol etmek önemlidir.
Eklem ağrıları ve şişmesi: Doktor dinlenmeyi tavsiye edebilir ve ibuprofen gibi bir anti-enflamatuar ilaç önerebilir. Çoğu durumda, uzun vadeli bir sonuç yoktur ve ağrı birkaç gün veya hafta içinde düzelir.
Sıvı alımı ve dinlenme: Bol miktarda sıvı, özellikle su içmek ve yeterince dinlenmek belirtileri hafifletebilir ve iyileşmeyi hızlandırabilir.
Şiddetli anemi: Bu hastaneye yatış ve kan nakli gerektirebilir.
Zayıflamış bağışıklık sistemi: Hastalar hastaneye yatırılabilir ve kan transfüzyonu yoluyla antikorlar sağlanabilir.
Gebelik: Doktorun fetusu dikkatle izlemesi gerekecektir. Anemi, KKY veya ödem belirtileri varsa, kan nakli yapılabilir. Bu düşük yapma riskini azaltır.
Komplikasyonlar
Çoğu kişi komplikasyon yaşamaz. Bununla birlikte, Parvovirus B19, kırmızı kan hücresi üretimi ile ilgili sorunlara neden olabilir ve bu, bazı hastaları etkileyebilir. El yıkama beşinci hastalığın yayılmasının önlenmesine yardımcı olabilir. Komplikasyoınların yaşandığı durumlar şu şekildedir:
Hamilelik: Hamile biri şayet beşinci hastalığı taşıyorsa bebek risk taşıyabilir. Hamile bir kadın hastalanırsa, gelişmekte olan fetüsü etkilemesi riski ve düşük bir düşük riski vardır. Fetal ölüm riski yüzde 2 ila 6 arasındadır. Bununla birlikte, hamilelik sırasında enfeksiyon riski çok azdır ve fetus için komplikasyon riski hala daha küçüktür. Bir kadının bu hastalığa yakalanma riski fetal komplikasyonların tahminen yüzde 3’dür. Olası bir komplikasyon, konjestif kalp yetmezliğine (CHF) ve şiddetli anemiden dolayı ciddi bir ödem şekline yol açabilen fetal hidroplardır.
Orak hücreli anemi gibi kan anormallikleri: Parvovirus B19 ile enfeksiyon, kalıtsal anemili çocuklarda akut, ciddi anemiye neden olabilir.
Zayıflamış bağışıklık sistemi: organ nakli alıcıları ve HIV veya AIDS gibi hastalıkları olanlar kemik iliği problemleri geliştirme riski daha yüksektir ve bu da kronik anemiye yol açar.
Artrit: Eklem ağrısı, özellikle genç yetişkinlerde, aynı zamanda küçük çocukların yüzde 8’inde el ve ayakların küçük eklemlerini etkileyebilir. Belirtiler, romatoid artrit hastalığına benzeyebilir. Belirtiler nadiren birkaç hafta veya aydan fazla devam eder ve uzun süreli hasar nadirdir.
Günümüzde kişileri parvovirus B19 enfeksiyonundan koruyan bir aşı mevcut değildir. Enfekte olanlar immündir ve tekrar enfekte olmazlar. İyi el hijyeni enfeksiyonun yayılmasını önlemede yardımcı olmaktadır.
Kaynakça:
aafp.org
msdmanuals.com
aocd.org
health.ny.gov
ncbi.nlm.nih.gov
dermnetnz.org
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu