Yaşam standartları yükselmeye devam ederken, kilo alımı tüm dünya nufüsu için büyüyen bir sağlık tehdididir. Obezite, hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde yaygın olan ve tüm yaş gruplarını etkileyen kronik bir hastalıktır. Aslında, artık o kadar yaygındır ki bulaşıcı hastalıklar ve yetersiz beslenme gibi daha geleneksel halk sağlığı sorunlarının yerini hastalık sağlığının en yaygın ve önemli katkıları olarak almaktadır.
Dünya Sağlık Örgütü’ne (WHO) göre, küresel olarak yaklaşık 2,3 milyar yaşlı aşırı kilolu ve 700 milyondan fazla yaşlı obezdir. Orta ve yüksek sosyo-ekonomik gruplara ait çoğu yaşlı, hareketsiz yaşam tarzları ve azalmış fiziksel hareketlilik nedeniyle obeziteye ve obezite ile ilgili komplikasyonlara eğilimlidir. Obezite, bulaşıcı olmayan hastalıkların (BOH) başlamasına neden olan ve şiddetini artıran en önemli risk faktörlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerdeki yaşlıları etkileyen dünya çapında bir sağlık sorunudur. Yaşlılarda obezite, erken mortaliteye yol açan kronik morbiditelerin ve fonksiyonel bozuklukların erken başlamasına etkide bulunur.
Gelişmiş Ülkede Yaşlılar Obezite
Gelişmiş ülkelerdeki nüfus orantılı olarak daha fazla sayıda yaşlı erişkinin ileri yaşlara kadar yaşamaktadır ve bu yaş grubunda bile obezite prevalansı giderek artmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri’ne ait yaşlılar arasında obezite prevalansı, 60-79 yaş grubuna ait kadınlarda % 42.5 ile erkeklerde % 38.1 arasında değişmektedir. Prevalans 80 yaş ve üzeri yaş grubuna ait yaşlılarda farklılık göstermektedir, yani kadınlarda % 19,5 ve erkeklerde % 9,6 civarındadır.
Nispeten, Avrupa’da obezite prevalansı biraz daha düşüktür, ancak yine de önemli bir sağlık sorunudur. Birleşik Krallık’ta yaşlılar arasında obezite prevalansı kadınlarda % 22 ve 75 yaş ve üstü erkeklerde % 12’dir. Bu istatistikler, dünyanın yaşlı nüfusunun oranı hızla arttığından rahatsızlık vermektedir.
Avustralya’da kilo alma yüzdesi o kadar yüksektir ki, 60-70 yaş arası erkekler ve kadınlar, yaşamdaki artışla kilo vermek yerine 20 yaş daha genç olduklarından ortalama olarak daha ağırdır. Avustralya çalışmaları, 60-69 yaş grubunda yaşlılar arasında obezite prevalansının erkeklerde yaklaşık % 24, kadınlarda % 30 arttığını, 80 yaş ve üstü yaş grubuna ait yaşlılarda ise daha az yaygın olduğunu göstermektedir. Araştırmalar, abdominal yağın arttığını bildiren Avustralyalı yaşlıların yüzdesinin yıllar içinde önemli ölçüde arttığını göstermektedir. Bel çevresi temel alındığında, Avustralya’da yaşlı erkeklerin % 30’undan fazlası ve yaşlı kadınların % 44’ü şu anda önemli ölçüde artmış BOH riski altındadır.
Hollanda’dan yapılan araştırmalar obezitenin 60 yaş ve üzeri yaş grubuna mensup erkeklerin % 18’inde ve kadınların % 20’sinde mevcut olduğunu göstermektedir. Ayrıca bel çevresi artışı erkeklerde % 40’tan kadınlarda % 56’ya kadar değişmektedir. Fransa’da çalışmalar, yaşlılar arasında obezite prevalansının ilk yıllarda (1980-1991) nispeten sabit olduğunu, erkeklerde % 6.4-6.5 ve kadınlarda % 6.3-7.0 olduğunu göstermektedir.Ancak son yıllardaki çalışmalar obez yaşlılarda, hem erkeklerde hem de kadınlarda% 19.5’lik keskin bir artışı vurgulamaktadır. Bu yaygınlık oranı 70 yaşından sonra kademeli olarak, yani% 19.5’ten 13.2’ye düşmüştür.
İskoç Sağlık Araştırması, 10 yıl içinde (2003-2013), vücut kitle indeksi (BMI) özellikle kadınlarda olmak üzere 60-70 yaşlarındaki kişilerde artmaya devam ettikçe obezite prevalansının arttığını göstermektedir. Aynı dönemde 50 ile 70 yaş arasında her iki cinsiyette bel çevresi için (5-10 cm) artan bir eğri görüldü. İskoç Sağlık Araştırmasında bel çevresinde bu uygunsuz artış ve VKİ’de hafif bir artış, obez yaşlılarda sağlığa yatkınlık yaratan iç organlardaki yağ kütlesinde önemli bir artış ve zayıf doku kaybına işaret edebilir.
Gelişmekte Olan Ülkeler Obezite Prevalansı
Geçtiğimiz yıllarda, yaşlılar arasında obezite yalnızca yüksek gelirli ülkelerde bir sorun olarak görülüyordu, ancak trend şimdi değişiyor; Aşırı kilo ve obezite, düşük ve orta gelirli ülkelerde de, özellikle kentsel ortamlarda dramatik bir şekilde artmaktadır. Çeşitli araştırmalar, gelişmekte olan ülkelerde artan ekonomik gelişme ile birlikte ortalama vücut ağırlığı, fiziksel aktivite ve diyette önemli bir değişiklik olduğunu göstermektedir.
Obezite ve komorbiditelerinin bu bölgelerdeki artan sayıda nüfusu etkilemeye devam etme olasılığı yüksektir. Yaşam tarzı ve çevresel faktörler, obezite salgınını körüklemek için sinerjik bir şekilde hareket ediyor. Dünya Sağlık Örgütü’nün tahminlerine göre, dünya genelinde yetersiz beslenen nüfusta bir azalma varken, aşırı beslenen nüfus 1,2 milyara yükselmiştir. Bir WHO raporu, 1 milyardan fazla yaşlı aşırı kilolu ve 300 milyonun obez olduğunu gösteriyor. 115 milyondan fazla insanın obezite ile ilgili sorunlardan muzdarip olduğu gelişmekte olan dünyada obezite sorunu artmaktadır.
Ortadoğu, Pasifik Adaları ve Hindistan’da obezite oranı 1980’den beri üç kat veya daha fazla artmıştır Ancak, obezite prevalansı Çin ve bazı Afrika ülkeleri gibi gelişmekte olan tüm ülkelerde o kadar yüksek değildir. WHO raporuna göre, Çin’de aşırı kilolu ve obez yaşlıların prevalansı sırasıyla % 19.0 ve 2.9 idi. Ancak, son yıllarda yaygınlık artmıştır; son çalışmada, yaşlılar arasında aşırı kilo ve obezite prevalansı % 21.0 ve % 7.4 idi. Çin’deki kadınlar arasında aşırı kilo ve obezite prevalansında erkeklere göre hafif bir artış oldu.
Dünya Sağlık Örgütü’nün tahminlerine göre, tüm Körfez bölgeleri arasında Kuveyt, yaşlılar (60 yaş ve üzeri) arasında en yüksek aşırı kilo ve obezite (% 78,8) prevalansıyla birinci sırada yer aldı. Kuveyt dünya çapında 11. sırada, yani Arap ülkeleri ve Orta Doğu arasında en yüksek obezite oranıdır. Sri Lanka’dan yapılan araştırmalar, fazla kilolu olanlar için % 25,2 ve obezite için % 9,2’lik bir yaygınlık oranı göstermektedir. Yaşlılar arasında merkezi obezite prevalansı % 26,2 ile en yüksek düzeydedir.
Brezilya’da aşırı kilo ve obezite prevalansı kadınlarda % 41,8 ve erkeklerde % 23,4’tür. Nijerya’da yaşlılar arasında obezite prevalans çalışmalarına göre, yaşlılar arasında fazla kilo % 20,3 ile % 35,1 arasında ve obezite % 8,1 ile % 22,2 arasında değişmektedir. DSÖ, Sahra altı Afrika ülkelerinde obezite prevalansının % 3,3 ile 18,0 arasında değiştiğini ve obezitenin, Afrika’nın kentsel alanlarında diabetes mellitus ve kardiyovasküler hastalıklar için önde gelen bir risk faktörü haline geldiğini bildirmektedir.
Mevcut eğilim devam ederse ve aşırı kilo, yetişkinlerdeki en önemli halk sağlığı sorunu olarak ortaya çıkarsa, durum on yıl içinde daha da kötüleşebilir. Fazla kilo veya obezite belirli bir hastalık olmayabilir, ancak kesinlikle yetişkin yaşamda çeşitli dejeneratif hastalıklara yol açan ana katkıda bulunan bir faktör olarak kabul edilir. Bu sorunun önlenmesi ve kontrolü, bu nedenle, öncelikli dikkat talep etmelidir. 
Delhi’de kentsel yaşlılar üzerinde yapılan bir araştırmaya göre, erkeklerin yaklaşık % 14’ü ve daha yüksek gelir grubuna (HIG) ait olabilecek kadınların% 50’den fazlası aşırı kilolu (BMI> 25) ve obez (BMI> 30). Yaşlı grupta abdominal obezite prevalansı da yüksek olarak bildirildi. Hindistan’daki HIG sayısının 100 milyon civarında (orta sınıf sayısının yarısı) olduğu varsayıldığında, bugün ülkede HIG’e ait kabaca 40-50 milyon fazla kilolu denek olduğu hesaplanabilir. Visweswara vd. Haydarabad’da yüksek sosyo-ekonomik statüye sahip kadınları (60 yaş ve üzeri) incelemiş ve obezite prevalans oranını % 36,3 olarak bildirmişlerdir. Gopinath vd. Delhi’de kentli yaşlılar üzerinde çalıştılar ve obezite prevalans oranını % 33.4 olarak bildirmişlerdir. Chandigarh’ın Birlik Bölgesinde yapılan bir çalışma, yaşlılarda aşırı kilo (% 33.14) ve obezitenin (% 7.54) yüksek prevalans oranına neden olan BMI’de (> 25) bir artış olduğunu göstermiştir.
Yaşlılarda Obezitenin Nedenleri
Enerji alımı ile enerji harcaması arasındaki ilişki vücut yağ kütlesinin önemli bir belirleyicisidir. Obezite, kalori tüketimi kalori harcamasından fazla olduğunda ortaya çıkar. Çeşitli araştırmalar, ne kadar yediğimizin yaşla birlikte azalmadığını göstermektedir; bu nedenle, özellikle yaşlılığın başlangıcında (50-65 yaş) enerji harcamasındaki bir azalmanın, yaşlandıkça vücut yağındaki artışa katkıda bulunması muhtemeldir.
65 yaş ve üzerinde hormonal değişiklikler yağ birikimine neden olur. Yaşlanma, büyüme hormonu, serum testosteron salgılanmasındaki düşüş, leptine direnç ve tiroid hormonuna yanıt verme oranının azalması ile ilişkilidir. Çalışmalar, leptine direncin iştahı aşağıya doğru düzenleme yeteneğinde bir azalmaya neden olabileceğini göstermektedir. Diğer bazı genetik, çevresel ve sosyal faktörler yaşlılarda obeziteye katkıda bulunur.
Obezitenin Olası Nedenleri
Yaşlılarda obezitedeki artışın bazı olası nedenleri vardır. Bu nedenler bazı kategorilere ayrılır ve şu şekildedir;
Genetik faktörler
Bilim, obezite ve kalıtım arasında bir bağlantı olduğunu göstermektedir. Çeşitli çalışmalar obezitenin kalıtsal genlerle ilişkili olduğunu ve obezite ile kalıtım arasında bir bağlantı olduğunu göstermektedir. Bir çalışmaya göre, viseral yağ, subkutan yağdan daha fazla genotipten etkilenir.
Çevresel ve sosyolojik faktörler
Genetik gibi çevrenin de obezitede oynayacağı önemli bir rol vardır. Yediğimiz yiyecekler, fiziksel aktivite ve yaşam tarzı davranışlarının tümü çevreden etkilenir. Örneğin, geleneksel diyet yerine modern diyetin benimsenmesi, evde yemek hazırlamaktan ziyade ‘dışarıda yeme’ eğilimi, genellikle kaldırımlardan yoksun olan yüksek binaların geliştirilmesi ve kolayca erişilebilen rekreasyon alanlarının eksikliği bunlardan bazılarıdır. Bunlar obezite ile ilişkili ortak çevresel faktörlerdir.
Yoksulluk ve düşük eğitim düzeyi de yaşlılarda obezite nedeni olarak ortaya çıkmaktadır. Araştırmalar, beslenme bilgisi eksikliği, düşük maliyetli yağ ve organ eti satın almanın da aşırı kilo ve obezite ile ilişkili olduğunu belirtiyor. Kötü hijyenik koşullar da önemli bir neden olarak ortaya çıkmaktadır.
Diğer obezite nedenleri
Obezite ve kilo alımı ile ilişkili diğer sağlık sorunları ve hastalıklar hipertiroidizm, polikistik over sendromu, Cushing sendromu ve depresyondur. Obez yaşlıların umutsuzluk, üzüntü veya değersizlik gibi depresyon belirtilerini bildirme olasılığı daha yüksektir. Uyku önemli bir rol oynadığı gibi uyku eksikliği de obeziteye katkıda bulunur. Antidepresanlar ve steroidler gibi bazı ilaçlar iştahı artırabilir veya su tutulmasına neden olabilir veya metabolik hızı azaltarak kilo artışına neden olabilir. Artrit ve eklem ağrısı gibi sağlık sorunları, obeziteye katkıda bulunarak hareketliliği ve aktivite intoleransını azaltır.
Eklem ağrısı hareketliliği azaltır ve aktivite intoleransı, azalmış aktivite nedeniyle kilo alımına neden olabilir. Yaşlı yetişkinlerin, obeziteye yol açan yaşam tarzı modelleriyle sonuçlanabilen bir stres-ağrı-depresyon döngüsünü başlatabilen kronik hastalıklarla ilişkili işlevsel sınırlamalar yaşama olasılığı genç yetişkinlere göre daha fazladır. Son olarak, yaşam tarzı modeli ile fonksiyonel yetenek arasındaki karmaşık ilişki, obeziteye katkıda bulunan bir faktör olarak dikkati hak etmektedir.
Kaynakça:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK532533/#:~:text=The%20balance%20between%20energy%20intake,mass%20with%20aging%20(4).
https://www.obesityaction.org/community/article-library/obesity-in-the-elderly/
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu