1844 yılında İstanbul’da doğan Ahmet Mithat Efendi, Tanzimat edebiyatı döneminde halka okuma zevkini aşılamış gazeteci, romancı ve hikayecidir. İlk öğrenimini Vidin’de, abisinin yanında görmüş olan sanatçı, bir süre sonra İstanbul’a dönmüş, Mısır Çarşısı’nda çalışmaya başlamıştır. Devlet memuru olmuş, abisinin Niş valisi olmasından sonra onunla Niş’e gitmiş, rüştiyeyi orada tamamlamış, Rusçuk’un Tuna Vilayeti Kalaemi’nde çalışmıştır. Burada iken Mithat Paşa, ona kendi ismini vermiştir. Tuna gazetesinin başyazarı olmuş, Mithat Paşa ile Bağdat’a gitmiştir. Bağdat’a gittiği yıllarda Zevra isimli gazete çıkarmıştır. Hace-i Evvel’i burada çıkarmıştır, bu kitabın ismi kendisine lakap olarak verilmiştir. Daha sonra İstanbul’a dönmüş, matbaacılık yaparak kendi kitaplarını basmıştır. Basiret gazetesini çıkarmış, İbret gazetesinde yazdığı bir yazıdan dolayı Rodos’a sürgün edilmiştir. İlk romanlarını ve tiyatrolarını burada kaleme almıştır. Abdülmecid’in tahttan indirilmesinin ardından İstanbul’a dönen sanatçı, Tercüman-ı Hakikat isimli bir gazete çıkarmıştır. Bu gazetede çeşitli makale ve romanlar yayımlamış ve böylece halk arasındaki ününü artırmıştır.
Ahmet Mithat Efendi’nin eserleri teknik açıdan zayıftır. Bunu kendisi de bildiği hâlde halkı aydınlatmak ve onlara bir şeyler öğretmek için yazmıştır. Halkın psikolojisini iyi bilen sanatçının anlatımı sade ve açıktır. Makale, eleştiri, çeviri, gezi, anı, tiyatro, roman ve hikâye gibi birçok türde eser veren Ahmet Mithat’ın 200’e yakın eseri vardır. En fazla hikaye ve roman türünde eser kaleme almıştır. Sanatçı Batılı anlamdaki ilk hikâye örneklerini vermiştir. Bu hikâyelerini 25 bölümden oluşan Letaif-i Rivayet adlı eserinden toplamıştır. Sanatçı ayrıca ilk yerli roman örneğimiz olan Taaşşuk-ı Talat ve Fıtnat’tan sonra ikinci yerli roman örneğimiz Hasan Mellah (1874) isimli romanı kaleme almıştır.
Ahmet Mithat Efendi, eserlerinde maceraya, akla gelmeyecek rastlantılara, olağanüstü olaylara, sürekli karşılaşılabilecek tiplere bolca yer vermiştir. Eserlerinde ayrıca sosyal sorunlara da bolca yer vermiştir. Onun için ahlâk ve sosyal adalet her zaman önemli olmuştur.
Ahmet Mithat Efendi’nin bazı önemli eserleri şunlardır:
• Felatun Bey ile Rakım Efendi: Ahmet Mithat Efendi’nin Rodos’a sürgün edildiği yıllarda kaleme aldığı romanıdır. Eserinde yerli tiple Batılılaşmış bir tipi karşılaştırmıştır. Felatun Bey, Batılılaşmayı yanlış anlamış, şımarık, mirasyedi bir gençtir. Rakım Efendi ise küçük yaşta yetim kalmış ancak kendi kendisini yetiştirmiştir. Bu karakter ile kendi hayatı arasında bağlantı vardır.
• Hasan Mellah: Ahmet Mithat Efendi’nin ilk romanı olan bu eser, “Monte Cristo” adlı romana nazire olarak yazılmıştır. Romanın ana karakteri Hasan Mellah’tır. Romanda Hasan Mellah’ın başından geçen maceralar anlatılmıştır.
• Müşahedat: Ahmet Mithat Efendi’nin kendi edebî fikirlerini yansıttığı romanıdır. Sanatçı bu eserde iyilik ve kötülüğü bir arada yansıtmıştır.
• Henüz On Yedi Yaşında: Bu eser, Ahmet Mithat’ın romantizmden realizme geçişini gösteren önemli bir eserdir. Romanda kötü yola düşmüş bir kadını ele almış ve ona acıyarak ahlâk kurallarını okuyucuya aşılamak istemiştir.
• Jön Türk: Ahmet Mithat Efendi, bu romanında döneminin sosyal olaylarını kaleme almıştır.
• Avrupa’da Bir Cevelan: Ahmet Mithat’ın İsveç gezisini ve bu geziden edindiği izlenimleri anlattığı eseridir.
Kaynakça:
Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri, Kenan Akyüz, İnkılap Kitabevi
Yazar: Korhan Altunyay