Aktinik şelitis, alt dudakta grimsi beyaz renk değişikliği alanları ile karakterize yaygın bir hastalıktır. Kanserli dönüşüme uğrayabileceği için etkili bir şekilde teşhis edilmeli ve dikkatle tedavi edilmesi gerekmektedir. Dudaklarda oluşan bu hastalığın yaralarının ikincil koşulları, semptomlar ve diğer bazı faktörler karmaşıklaştırır. Çoğu durumda, semptomlar ve komplikasyonlar arasındaki fark belirsiz kalır. Cildi intraepidermal karsinoma, Bowen hastalığı veya skuamöz hücreli karsinom in situ ve invaziv skuamöz hücreli karsinomaya yatkın hale getirir. Bununla birlikte siğil virüsü, alkol kötüye kullanımı ve immünosupresyon gibi diğer faktörler karmaşıklığı artırabilir. Aktinik şelitisin skuamöz hücreli karsinom’a (SCC) ilerlemesinin nedeni, hücre proliferasyonunu düzenleyici proteinler ve kanser baskılayıcı genlerdir. Dudakta gözle görülür hassas, genişlemiş nodül gelişimi veya kalıcı ülserler varsa, invaziv SCC olduğunun işareti olabilir.
Epitel hücresinin yüzeyinde parakeratin bulunur ve sürekli olarak güneş ışınlarına maruz kaldığında, spinöz hücre bölgelerindeki bu kalın katman düzensiz hale gelir ve altta yatan dokuya rete çıkıntılarının, epitel uzantılarının uzamasına neden olur. Rete sırtlarının bazı alanları soğanlı bir yapıdan oluşur ve epitelde displastik değişiklikler gösterir. Bu duruma güneş elastozu (bağ dokularında kolajen hasarı) adı verilir, buda, Aktinik şelitisin sık ve önemli bir belirtisidir yani bir ön aşamasıdır. Lökoplaki, en yaygın formlarından biridir ve skuamöz hücrelerde, yani epidermiste ortaya çıkan anormal hücrelerin (beyaz yama) kontrolsüz büyümesi olarak tanımlanan oral mukozanın SCC’sine yol açabilir.
Aktinik Şelitis Teşhisi
Aktinik şelitis tanısı, dudakların klinik ve histopatolojik görünümüne dayanır ve bazı testlerle tamamlanır. Bu testler aşağıdaki gibidir:
• Yama testi: Alerjik reaksiyona bağlı aktinik şelitis yama testi ile teşhis edilir. Yama testi ve okumaları standart NACDG (Kuzey Amerika Kontakt Dermatit Grubu) eğitimi ile uyumlu olarak uygulanmaktadır. NACDG’ye göre 65 alerjenle önceden kaplanmış bir yama dudaklarla temas edecek şekilde yapılır. 65 alerjen arasında, hastanın dudağı, seri yorumlama yoluyla alerjik aktinik şelitisin nedeni olarak kaydedilen en az bir yama alerjenine aşırı duyarlı olur.
• Biyopsi testi: Aktinik şelitis tanısı için biyopsi testi gerekir ve muayene için enfekte olmuş dudak dokusunun küçük bir bölgesinin çıkarılmasını içerir. Bu hastalığın varlığı veya yokluğu tespit edilir ve varsa, akut, kronik veya karsinomatöz olsun, aktinik şelitis lezyonunun durumu belli olur. Ayrıca liken planus, atopik dermatit, lupus ve beslenme yetersizlikleri gibi bu hastalık ile ilişkili sistemik durumlardır.
• Videoroskopi: Alt dudak görüntülerinin büyütme ve yeterli ışık altında incelenmesi esasına göre aktinik şelitis teşhisi için biyopsi alanı seçiminde kullanılan tanı aracıdır. Aynı zamanda tedavi edilen hastaların takibi için de kullanılır çünkü her ziyarette aktinik şelitis görüntülerini kaydeder, bu da tedavinin etkinliğini ve tedavinin farklı aşamalarındaki değişiklikleri karşılaştırmaya yardımcı olur.
• Reflektans konfokal mikroskopi (RCM): Son zamanlarda aktinik şelitis tanısında kullanılan müdahaleci olmayan bir görüntüleme aracıdır. Temel bulguları elde etmek, biyopsi testini takip etmek, hastalık için belirli tedavilerden sonra doku hasarını ve tedavi etkinliğini ölçmek için kullanılır. Yakın zamanda yapılan bir çalışmada, teşhisi için RCM kullanılmıştır, çalışma sonucunda aktinik şelitisin % 80’inin doğru şekilde belirlendiğini ve benign lezyonların tanımlanmasında % 100 doğruluk elde edildiği bildirilmiştir.
Aktinik Şelitis Tedavisi
Aktinik şelitis lezyonlarında tam bir iyileşme sağlamak ve prekanseröz aşamasının yönetimi için birçok tedavi mevcuttur. Bunların tümü, tedavinin etkinliğini değerlendirmek için hastanın birkaç haftalık tedaviden sonra klinik ve histopatolojik değerlendirmeye tabi tutulmasını gerektirir. Tedavinin tamamlanmasının ardından düzenli takip de önemlidir. Bununla birlikte birincil tedavi yöntemleri aşağıdaki gibidir:
Kriyoterapi
Kriyoterapi, lezyonu tedavi etmek için aşırı soğuk sıcaklıklardan yararlanır. Aktinik şelitisin kanserojen evresini içeren lokalize kanserlerin tedavisinde uzmanlaşmıştır. Etkilenen bölgenin daha soğuk sıcaklığa maruz kalma süresi, indüklenmek istenen hasarın seviyesine bağlıdır. Dudaklarda uyuşma ve kızarıklık gibi bazı yan etkiler ortaya çıkabilir.
Vermiliyonektomi (dudak tıraşı)
Bu, uygun anestezi altında dudak tabakasının çıkarılmasını içeren, dudakların kanser öncesi lezyonları için cerrahi bir prosedürdür. Aktinik şelitisin kanserli evresinde, bu tedavi genellikle olumlu bir estetik sonuç sağlamak için müteakip rekonstrüktif prosedürlerle gerçekleştirilir.
Lazer tedavisi
Bu tedavi, bu hastalığı tedavi etmek için dudak dokusuyla etkileşime giren belirli bir dalga boyunda ışık kullanır. Karbondioksit ve Erbiyum: Yttrium-alüminyum granat (Er: YAG) lazerleri bu tedavide yaygın olarak kullanılmaktadır ve bireysel kullanımlarının tedavide daha etkili olduğu görülmüştür. Kozmetik sonuçlar kısa vadede mükemmeldir ve Er: YAG lazer tedavisinin ardından sadece düşük kronik yara izi riski vardır. Ayrıca uygulanan tedaviler, cerrahi prosedürleri reddeden veya ameliyata uygun olmayan hastalar için başka tedavi seçenekleri de bulunmak ve bunlar aşağıdaki gibidir:
Fotodinamik tedavi (PDT)
Bu terapi, lezyonun anormal hücrelerini ışığın neden olduğu hasara duyarlı hale getirmek için metilaminoiksipentanoat, flurourasil veya imiquinol gibi ışığa duyarlı hale getiren ilaçları kullanır. Bu ilaçlar, yalnızca, birinden diğerine farklılık gösteren belirli bir dalga boyundaki ışık varlığında etkilidir. Tedavi sırasında lokal ağrının kontrolü için anestezi uygulanır ve bazen doğal gün ışığı, metilaminolevülonik asit gibi belirli ışığa duyarlı ilaçlar kullanıldığında aktif maddedir. Metilaminoksipentanoat kullanımın da araştırmacılar, bu ilaç tedavi için kırmızı ışıkla birlikte kullanmışlardır. Çoğu durumda, aralarında bir hafta arayla iki seans yapılmıştır ve her bir çalışmada hastaların % 47’sinde tam iyileşme ve kısmi iyileşme meydana gelmiştir. Ayrıca metil-aminolevülonik asit ilaçla yapılan PDT, lezyonların kapsamını ve şiddetini önemli ölçüde azalttığı için tedavide etkilidir. Bu ilaç etkilenen bölgeye topikal olarak uygulanır ve 3 saat sonra 634 mm dalga boyunda kırmızı ışığa maruz bırakılır. Ancak tedaviden sonra birçok lezyon devam edebilmektedir.
Topikal farmakoterapi
Imiquimod ve flurouracil bu ilaçların ikisi de antineoplastik ilaçlardır ve kanserojen evresinin tedavisinde etkilidirler. Bu ilaçlar krem formülasyonunda dudaklara sürülür, optimal etkiyi sağlamak için uygulama 6 haftaya kadar devam eder. İmikimodun displastik dudak lezyonlarını yönetmede yardımcı olduğu bulunmuştur ve etkili sonuçlar için PDT’den sonra kullanılır. Hyaluronik asit jelde diklofenakın etkilenen alt dudağa harici uygulaması bu hastalığın daha iyi tolere edilebilirliği ile sonuçlanır.
Tedavi Sonrası Aktinik Şelitis
Kriyocerrahi, vermiliyonektomi ve lazer ablasyon tedavisi gibi cerrahi tedaviler dudaklarda yaralara neden olur ve bu yüzden yara izlerinin iyileşmesi biraz zaman alabilir. Kriyocerrahi ve lazer tedavisi ile oluşturulan yaralar 7-14 gün içinde iyileşirken, vermiliyonektominin neden olduğu yaralar 2-4 ay sürer. İyileşme sürecinden sonra birçok hasta iyi kozmetik sonuçlar yaşamaktadırlar. Cerrahi tedavi uygulanan hastaların % 3’ünde alt dudak malignitesinin göstergesi olan kanama, ülserasyon, kuruluk ve palpe edilebilir dudak kalınlaşması ile lezyonların tekrarlaması görülmüştür. Bu nedenle alt dudak malignite bazı durumlar neden olabilir ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Kronik aktinik şelitis hastalarında erken klinik tanı eksikliği;
• Doğru bir histopatolojik tanı elde etmede zorluk.
Ancak cerrahi olmayan yöntemlerle hastalarda lezyonların yaklaşık % 10’u malign transformasyona uğrar ve bu nedenle lezyonların izlenmesi önemlidir.
![Aktinik Şelitis Komplikasyonları ve Tedavisi]()
Tedavi Edilmemiş Aktinik Şelitis- Ağız Kanseri Prognozu
Tedavi Edilmemiş Aktinik Şelitis- Ağız Kanseri PrognozuAğız kanseri, dudaklar ve ağız boşluğu ile ilgili kanseri türüdür ve prekanseröz bir durumdur, ancak uygun tedavi zamanında yapılmazsa, bazı kanserlere yol açabilir. bu kanser türleri aşağıdaki gibidir.
• İntraepidermal karsinom (IEC) ve
• İnvaziv skuamöz hücreli karsinom (SCC)
Başlangıçta aktinik şelitis, Bowen hastalığı veya SCC in situ (cildin dış tabakası) olarak da bilinen IEC’ye yatkınlık yaratır ve IEC, invaziv SCC’nin erken bir aşaması olarak kabul edilir. Dudakların epidermal tabakasında kırmızı, pullu lezyonların yavaş gelişimi ile karakterizedir. Bu kanser türü, kanser hücrelerini yerinde yavaşça yaydığı için büyümesi birkaç yıl alır. Bununla birlikte, kanser hücreleri daha derin katmanları istila ettiğinde, IEC invaziv SCC’ye dönüşür.
Alt dudağın invazif SCC’si, kanser hücrelerinin labiyal mukozanın skuamöz hücrelerini daha agresif bir şekilde etkilediği bir hastalıktır ve bu yaygın olarak dudak kanseri olarak bilinir. Metastaz (vücudun diğer bölgelerine yayılabilen kanser hücreleri) oral SCC oranları, cildin SCC’sinden 14 kat daha yüksektir. Ağız kanserlerinin % 90’ı SCC’ye bağlıdır ve bu kanser türü yaşla birlikte yavaşça geliştiği için 50 ila 70 yaşları arasındaki hastalarda çok sayıda ağız kanseri teşhisi konulmuştur. Dudak kanserinin ilerleme durumu aşağıdaki gibidir:
• Dudakta iyileşmeyen yara gelişimi,
• Dudak astarında bulunan lökoplaki (beyaz veya kırmızı benekler) ile alt dudağın kalınlaşması,
• Hastaların dudaklarında tekrarlayan lezyonun kanaması, ülserasyonu, ağrısı ve uyuşması
Genellikle dudakların SCC’si metastaza daha yatkındır, örneğin alt dudakta bulunan kanser hücreleri, yanak bölgesi ve boynun lenf düğümleri gibi komşu bölgelere yayılabilmektedir. Ancak bazı çalışmalar, aktinik şelitis ile bağlantılı dudak malignitelerinin daha düşük bir metastaz oluşumu gösterdiğini bildirmiştir. Bu, aktinik şelitisden kaynaklanan dudak malignitelerinin daha iyi prognoza sahip olduğunu göstermektedir.
Aktinik Şelitisin Oral SCC’ye İlerlemesi
Tümör baskılayıcı genlere ek olarak hücre çoğalmasını düzenleyici proteinler, aktinik şelitisin SCC’ye ilerlemesinde hayati bir rol oynar. Güneş ışığına maruz kaldığında, alt dudağın nükleik asitleri ultraviyole (UV) radyasyonu emer. Bu, DNA’nın kopyalanmasını önleyerek, alt dudakların fotokoruyucu kapasitesinin azalmasına neden olur. Ek olarak, UV radyasyonu, tümör hücrelerine yanıt vermeye yardımcı olan doğal immünolojik işlevleri değiştirir.
Apoptoz (programlanmış hücre ölümü) indüksiyonunun bozulması, kanser hücrelerinin hayatta kalmasına izin verdiği ve onlara çoğalma şansı sunduğu için SCC gelişiminin en erken aşamasıdır. Araştırmacılar, premalign ve malign lezyonlarda apoptozun düzenleyici yollarının çoğunun mutasyona uğradığını keşfetmişlerdir. İmmünohistokimyasal yöntemlerle hastalarda p53 ve murin çift dakika (mdm2) düzenleyici genlerin epitel ekspresyonunun arttığı bulunmuştur. P53, mdm2 ve p21 gibi genlerin ekspresyon yolundaki değişiklik, oral SCC’nin ortak bir özelliğidir. Aktinik şelitisin dudakların SCC’sine ilerlemesini belirten bazı faktörler vardır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• P53 ve mdm2 seviyeleri
• Hücre proliferasyonu arasındaki ilişkide bozulma
Aktinik Şelitis Önleme
Aktinik şelitis ile yaşamak son derece zordur ve bu durumdan etkilenen kişiler ciltte sürekli tahriş yaşar ve bu da rahatsızlık verir. Dudaktaki lezyonlar kanayarak ülser geliştirebileceğinden bakteriyel veya fungal enfeksiyona yakalanma riski vardır. Bazen aktinik keratoz durumunda kalıcı sikatriks oluşabilir ve aktinik şelitise bağlı olarak gelişebilecek en büyük komplikasyonlardan biri skuamöz hücreli karsinomdur. Bu durum genellikle tedavideki gecikmeye bağlı olarak veya durum tedavi edilmediğinde meydana gelen bir tür cilt kanseri. Önlemek, tedavi etmekten daha iyidir, bu nedenle bu kronik premalign durumdan ve ortaya çıkan komplikasyonlardan korunmak için, kişilerin önleyici tedbirler almaları gerekmektedir.
Önleyici Yöntemler
En iyi korunma, uzun süreli ve kronik güneşe maruz kalmaktan kaçınmaktır. Meslek gereği güneşten uzak kalınamıyorsa, güneşe maruz kalmanın maksimum olduğu zamanlarda geniş kenarlı şapka ve koruyucu giysi kullanmak gibi bazı alternatif yöntemler uygulanmalıdır. Yüksek güneş koruma faktörüne sahip ve aktinik şelitis önleyen dudak balsamları gibi güneş kremlerinin kullanılması da bu hastalığın önlenmesine yardımcı olur.
Güneşe maruz kalmaktan kaçınmak
Güneşte vakit geçirmek cilt kanseri ve erken cilt yaşlanması riskini artırır. Beyaz ten rengine sahip kişiler çoğunlukla görünmez ultraviyole (UV) radyasyonlardan, özellikle ultraviyole A & B’den (UVA ve UVB) etkilenir. Cilt hücreleri UV ışınlarından zarar gördüğünde, cilt hücrelerinin büyümesini etkiler, buda cilt kanserlerine ve aktinik şelitis gibi durumlara yol açar. Deri hücreleri, bazı uygulamalar izlenerek güneş ışınlarından korunabilir ve bu uygulamalar aşağıdaki gibidir:
• İlkbahar veya yaz aylarında aşırı güneşlenmekten ve dışarıda dolaşmaktan kaçınılmalıdır, çünkü o zaman UV ışınlarının yoğunluğu daha güçlüdür.
• Güneşte kalmaktan kaçınılmalı veya özellikle güneş ışınlarının en yüksek olduğu saat 10: 00-14: 00 arasında sınırlandırılmalıdır.
Normalde FDA, 15 veya daha yüksek bir güneş koruma faktörüne (SPF) sahip dudak kremi gibi geniş spektrumlu güneş kremlerinin UVB ışınlarından korunmaya yardımcı olabileceğini öne sürmektedir, ancak bulutlu günler için losyonlar, kremler, çubuklar, jeller ve spreylerde kullanılmalıdır. Bu güneş kremleri, en az iki saatte bir, özellikle burun, eller ve dudaklar gibi açık cilde düzgün bir şekilde uygulanmalıdır. Güneş kremi UV radyasyonunu tamamen engelleyemez, ancak etkilenme riskini azaltır.
Genel olarak, güneş koruyucu balsamlar birkaç dakika sürer. Hiçbir güneş kremi su geçirmez değildir, bu nedenle yüzme veya terleme sırasında, yaklaşık 40 dakika süren yüksek düzeyde SPF içeren bir merhem sürülmelidir. Bu, dudakların kurumasını önleyerek aynı zamanda korur.
İmmünsüpresyonu kontrol edilmeli
Bağışıklık sistemini etkileyen UV radyasyon mekanizmalarının birincil önemini anlamak gerekir. UV radyasyonu, erken cilt yaşlanması gibi çeşitli biyolojik etkilere neden olur ve cilt kanserine neden olabilecek cildin bağışıklık sistemini inhibe edebilir veya baskılayabilir. UV radyasyonu birçok yönden bağışıklık sistemini baskılayabilir. Radyasyon, immünosupresif sitokinlerin salınımını uyarır, düzenleyici alt tipte lenfositlerin oluşumunu indükler ve antijen sunumunu inhibe eder.
İmmün baskılamanın gerçekleştiği ana hedef kaynak DNA molekülündedir. UV ile indüklenen immünosupresyon hakkında daha fazla açıklama, yalnızca UV radyasyonunun etkilerinin daha iyi anlaşılması için değil, aynı zamanda yeni koruyucu stratejilerin çerçevelenmesine de yol açar.
Aktinik Şelitisin Önlenmesi
Ayrıca aşırı güneşe maruz kalmanın neden olduğu aktinik keratoz veya güneş keratozu aktinik şelitise neden olabilir. Tretinoin, izotretinoin, retinaldehit vb. İçeren retinoid adı verilen iyi bilinen bir kimyasal bileşik, melanom dışı deri kanserlerini, özellikle aktinik şelitis önlemek için yaygın olarak kullanılır. Bununla birlikte, bu ilaçların etkililiğinin yeni kanser öncesi deri lezyonlarının ve deri kanserlerinin gelişimini engellediği kanıtlanmıştır. Bu retinoidler, keratinositlerin büyümesini düzenleyen anti-proliferatif ve anti-apoptotik özelliklere sahiptir. P53 ekspresyonunu arttırırlar ve güneş yanığı hücrelerinin sayısını azaltmak için bir antioksidan görevi görürler.
Kaynakça:
rdhmag.com/…/actinic-cheilitis.html
scielo.br/scielo.php
ozarkderm.com/actinic-cheilitis
ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18280383
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu