Asya, 44.580.000 km2’lik yüz ölçümüyle dünyanın açık ara en büyük kıtasıdır ve nüfusu yaklaşık olarak 4,5 milyardır. Bu rakam dünya nüfusunun beşte üçüne ya da % 60’ına karşılık gelir. Asya’nın büyük kısmı kuzey ve doğu yarım kürededir ve topraklarını Avrupa ile paylaşmaktadır; birlikte Avrasya’yı oluştururlar. Kıta, Dünya yüzeyinin yaklaşık yüzde 8,6’sını kaplar ve kara kütlesinin yaklaşık üçte birini temsil eder. Dünyanın en yüksek dağları olan Himalayalar’ın yanı sıra Dünya üzerindeki en alçak yerlerden bazılarını içeren çeşitli bir topoğrafyaya sahiptir. Bu büyük kıta, Rusya’daki Sibirya’nın soğuk tundrasından Suudi Arabistan çöllerine ve Endonezya’nın ekvator ormanlarına (tropik yağmur ormanlarına) kadar çok çeşitli biyom ve iklimlere sahiptir. Tayvan, Hong Kong, Makao ve Filistin gibi ülke dışı birkaç bölgeye ve Asya’da toprakları olan ancak genellikle Avrupa’ya ait veya Afrika’ya ait olarak kabul edilen dört kıtalar arası ülkeye (Rusya, Mısır, Kıbrıs ve Türkiye) ek olarak Asya, BM tarafından tam olarak tanınan 45 egemen devletten oluşmaktadır. Bu önemlidir, çünkü kıtalar arası ülkelerden ikisi olan Rusya ve Türkiye, Asya ülkeleri olarak kabul edildiğinde Asya kıtasının birinci ve onuncu en büyük ülkeleridir.
Bu makalede çeşitli manzaraları ve zengin kültürel dokularıyla ünlü, devasa bir alan olan Asya’nın yüz ölçümleri en büyük olan 10 ülkesine yer verilmiş, en büyükten başlanarak en küçüğe doğru sıralanmıştır.
Yüz ölçümleri en büyük 10 Asya ülkesi
1.Rusya: 17.098.250 Kilometrekare
İster Asya ister Avrupa’ya ait olarak gruplandırılsın, yüz ölçüm açısından dünyanın en büyük ülkeleri listesinde Rusya ilk sırada yer alır ve kendisine en yakın olan ülkenin neredeyse iki katı büyüklüğündedir. Rusya, yaklaşık 17.1 milyon kilometrekarelik devasa bir yüz ölçümüne (ilhak edilmiş bölgeler hariç) ve 146,45 milyon nüfusa ev sahipliği yapmaktadır. 11 saat dilimini kapsayan Rusya, ovalar, yarı çöller, dağlar, kıyı şeritleri ve tundraları ile farklı bir coğrafyaya sahiptir. Rusya’da, özellikle zengin biyolojik çeşitliliğin korunması için 40 alan, UNESCO biyosfer rezervi olarak belirlenmiştir.
2.Çin: 9.706.961 Kilometrekare
Toplam 9,7 milyon kilometrekareden daha fazla alanıyla ve 1,426 milyarı aşan nüfusuyla Çin, Asya’nın ikinci büyük ülkesidir. Resmi olarak Çin Halk Cumhuriyeti olarak bilinen ülke, aralarında çok sayıda Orta Asya ülkesi, Rusya ve Hindistan’ın da bulunduğu 14 ülkeyle sınır komşusudur. Ülke topraklarının genişliği, görkemli Himalaya sıradağları, Himalayalarda, Çin ile Nepal sınırında bulunan Everest Dağı, subtropikal ormanlar, uçsuz bucaksız Gobi Çölü, Tibet Platosu ve Yangtze ve Sarı Nehirler gibi önemli nehirlerin yanındaki yemyeşil ovalar dahil olmak üzere çeşitli topografik özellikleri içerir. Siyasi olarak eyaletlere, özerk bölgelere, belediyelere ve özel idari bölgelere ayrılan Çin, küresel bir güç merkezi olarak öne çıkmaktadır. Dünyadaki en eski uygarlıklardan birine ev sahipliği yapan bu devasa alan, tarih boyunca Çin’in siyasi, ekonomik ve kültürel gelişiminin şekillenmesinde önemli rol oynamıştır. Ülkenin çeşitli manzaraları, zengin geçmişinin bir yansımasıdır ve ekonomik faaliyetleri, tarım yöntemlerini ve yerleşim modellerini şekillendirmiştir.
3.Hindistan: 3.287.263 Kilometrekare
Güney Asya’da yer alan, resmi adı Hindistan Cumhuriyeti olan ülke yaklaşık 3,3 milyon kilometrekarelik yüz ölçümüyle dünyanın yedinci, Asya’nın ise üçüncü büyük ülkesidir. Aynı zamanda, neredeyse 1,5 milyar insana ev sahipliği yapan dünyanın en kalabalık ikinci ülkesi olan Hindistan, kuzeybatıda Pakistan, kuzeyde Çin ve Nepal, kuzeydoğuda Butan, doğuda Bangladeş ve Myanmar ile komşu olan bir ülkedir. Hint Yarımadası’nda yer alan Hindistan’ın kıyı şeridi Bengal Körfezi, Umman Denizi ve güneyde Hint Okyanusu ile temas halindedir. Hindistan’ın arazisi, kuzeyde yüksek Himalaya sıradağlarını, doğuda ve batıda yemyeşil kıyı bölgelerini, Ganj ve İndus nehri vadilerinin zengin ovalarını ve batıda kurak Thar Çölü’nü kapsayacak şekilde çeşitlilik göstermektedir. Ülkenin fiziksel düzeni, kültürel ve ekonomik ortamının gelişimini büyük ölçüde etkilemiştir. Geniş yüz ölçümü nedeniyle pek çok farklı dile, etnik gruba ve kültürel geleneğe ev sahipliği yaparak çeşitliliklerin buluşma noktasıdır. Hindistan’ın coğrafyası, uzun tarihi boyunca tarımsal uygulamalarını, ticaret yollarını ve yerleşim düzenlerini şekillendirerek, şu anda ülkeyi karakterize eden renkli mozaiği yaratmıştır.
4.Kazakistan: 2.724.900 Kilometrekare
Kazakistan, 2,7 milyon kilometrekareden fazla yüz ölçümüyle dünyanın karayla çevrili (denize kıyısı olmayan) en büyük ülkesidir. Yaklaşık 18 milyon nüfusu barındıran Kazakistan Orta Asya ve Doğu Avrupa’da bulunur. Kuzeyde Rusya, doğuda Çin, güneyde Türkmenistan, Özbekistan ve Kırgızistan, batıda ise Hazar Denizi bulunmaktadır. Kazakistan’ın çeşitli topografyası geniş bozkırları, çölleri, sıradağları ve Hazar Denizi kıyılarını içerir. Ülkenin merkezinin ve kuzey bölgelerinin çoğunu kaplayan Kazak Bozkırı, dünyanın en büyük kurak bozkır bölgesi olma özelliğini taşır. Dünyanın en büyük iç su kütlesi olan Hazar Denizi, önemli bir batı sınırı görevi görür. Altay, Tian Shan ve diğer dağ sıralarının varlığı nedeniyle Kazakistan’ın arazisi çok çeşitlidir.1991 yılında Sovyetler Birliği’nden bağımsızlığını kazandığından beri Kazakistan hem ekonomik büyüme hem de bölgesel jeopolitik açısından hayati önem taşır. Mineraller, petrol ve gaz gibi zengin doğal kaynaklar ülkenin ekonomik büyümesine ivme kazandırmıştır. Kazakistan, geniş coğrafi büyüklüğü ve Avrupa ile Asya’nın buluşma noktasındaki avantajlı konumu nedeniyle bölgenin jeopolitik ve ekonomik dinamiklerinde önemli bir aktördür.
5.Suudi Arabistan: 2.149.690 Kilometrekare
Yaklaşık 2 milyon 150 bin kilometrekarelik yüz ölçümüne sahip olan ve Orta Doğu’daki Arap Yarımadası’nda yer alan Suudi Arabistan, yüz ölçümü bakımından Asya’nın beşinci büyük ülkesidir. Resmi olmasa da nüfusu yaklaşık 37 milyon olan Suudi Arabistan’ın doğuda Basra Körfezi, batıda Kızıldeniz boyunca uzanan kıyıları vardır. Kuzeyde Ürdün ve Irak, kuzeydoğuda Kuveyt, güneydoğuda Umman ve doğuda Birleşik Arap Emirlikleri ile komşudur. Ülkenin coğrafyasını büyük çöller kaplamaktadır; bunların arasında dünyanın en büyük sürekli kum çöllerinden biri olan ve genellikle Boş Bölge olarak bilinen Rub’al Khali (Rubülhali Çölü) de bulunmaktadır. Arap Kalkanı olarak bilinen kayalık plato, ülkenin batı kısmı boyunca uzanır. Batıdaki Sarawat Dağları ve Kızıldeniz kıyısındaki Hicaz sıradağları da Suudi Arabistan’da yer almaktadır.
Suudi Arabistan, küresel enerji pazarında önemli bir oyuncudur ve muazzam petrol rezervleri nedeniyle (dünyanın en büyük ikinci petrol rezervine sahiptir, ilk sırada Venezuela yer alır) muazzam bir stratejik öneme sahiptir. Ülkenin siyasi, ekonomik ve kültürel merkezi başkent Riyad’da bulunur. Suudi Arabistan, geniş arazi alanı, bol ekonomik kaynakları ve stratejik konumunun özel karışımı sayesinde kendisini Orta Doğu’da ve uluslararası sahnede önemli bir aktör olarak kabul ettirmiştir.
6.Endonezya: 1.904.569 Kilometrekare
Dünyanın en büyük ada ülkesi olan Endonezya, Güneydoğu Asya’da yer alan 17.000’den fazla adadan oluşan geniş bir takımadadır. Yüz ölçümü 1,9 milyon kilometrekarenin üzerinde olan ülke, Yeni Gine’de Papua Yeni Gine ve Borneo adasında Malezya ile sınır komşusudur. Endonezya’nın arazisi, yemyeşil ovalardan ve yoğun tropik yağmur ormanlarından devasa volkanik zirvelere kadar çeşitlilik göstermektedir. Bunların arasında ülkenin en yüksek zirvesi olan Endonezya Dağı da bulunmaktadır. Takımadalar Pasifik Ateş Çemberi’nin bir üyesi olduğu için depremler ve volkanik faaliyetler sıklıkla meydana gelmektedir.
Endonezya, farklı coğrafyası nedeniyle, bazıları bölgeye özgü olan çok çeşitli bitki ve hayvan türlerine ev sahipliği yapar ve dikkate değer bir biyolojik çeşitliliğe sahiptir. Ülke, çok sayıda etnik gruba, lehçeye ve geleneğe ev sahipliği yapan çeşitli bir kültürel manzaraya sahiptir. Endonezya dünya ekonomisinde önemli bir aktördür. Avantajlı konumu ticaret yollarını kolaylaştırmakta ve diğerlerinin yanı sıra mineraller ve önemli bir palm yağı sektörü gibi doğal kaynakları da ekonomik önemine katkıda bulunmaktadır. Bu devasa ve canlı takımada ülkesinin siyasi ve ekonomik merkezi başkent Cakarta’dır.
7.İran: 1.648.195 Kilometrekare
İran, Batı Asya’da resmi olarak İran İslam Cumhuriyeti olarak anılan bir ülkedir. Toplam coğrafi alanı 1,6 milyon kilometrekarenin üzerindedir. Sıradağlar, platolar (İran platosu), havzalar ve geniş çöllerden oluşan zengin bir coğrafyaya sahiptir. Türkiye, Irak, Afganistan ve Pakistan ile sınır komşusudur. Sırasıyla orta ve doğu İran’da yer alan Deşt-i Kavir ve Deşt-i Lut çölleri, Zagros Dağları’nın bulunduğu ülkenin batısının baskın özellikleridir. Kuzeyi daha ılıman bir ortam sunan Hazar Denizi ile sınırlanmıştır.
İran, binlerce yıldır medeniyetin merkez üssünde yer alan uzun bir tarihe ve zengin bir kültüre sahiptir. İran’ın kültürel kimliği, sanata, bilime ve yönetime yaptığı katkılarla tanınan eski Pers İmparatorluğu tarafından kurulmuştur. Tarih ve doğa harikaları açısından zengin olan İran, Asya’daki üçüncü en büyük UNESCO Dünya Mirası Alanlarına sahiptir. Ülkenin siyasi, ekonomik ve kültürel merkezi başkent Tahran’dır. İran’ın bölgedeki ekonomik önemi büyük ölçüde büyük gaz ve petrol yataklarını içeren bol doğal kaynaklara bağlanır. Jeopolitik önemi, tarihi yerleri ve çeşitli manzaraları nedeniyle Orta Doğu’da ve uluslararası sahnede merkezi bir konuma sahiptir.
8.Moğolistan: 1.566.500 Kilometrekare
Moğolistan, 1,5 milyon kilometrekareyi aşan yüz ölçümüyle Asya’nın en büyük ülkeleri arasında yerini alır. Moğolistan ayrıca Doğu ve Orta Asya’da geniş bozkırları, dağları ve göçebe gelenekleriyle tanınan, nüfusu yaklaşık 3,3 milyon olsa da alana göre seyrek nüfuslu olan, dünyanın en büyük ikinci kara ülkesidir. Güney, doğu ve batıda Çin, kuzeyde ise Rusya ile sınır komşusudur. Ülkenin tamamı Moğol Platosu üzerinde yer almaktadır. Güneydeki devasa Gobi Çölü, merkezdeki geniş otlaklar ve batıdaki Altay Dağları ve ülkenin kuzey-orta kesimdeki Khangai Dağları gibi sıradağlar Moğol manzarasını tanımlar. Moğol halkının her zaman çevreleriyle yakın bir ilişkisi olmuştur, bu da göçebe çobanlık yaşam tarzlarına ve geleneksel yurt çadırlarına (otağ) yansımıştır.
Uçsuz bucaksız bozkırların ortasında, kültürel ve ekonomik bir merkez olarak hizmet veren başkent ve en büyük şehir Ulan Batur yer almaktadır. Moğolistan, tarihteki en büyük bitişik imparatorluklardan biri olan ve 13. yüzyılda Cengiz Han tarafından kurulan Moğol İmparatorluğu’nun başkenti olarak zengin bir tarihe sahiptir. Moğolistan’ın “zud” olarak bilinen sert kış aylarında sığırları ve göçebe çobanları etkileyen şiddetli hava koşulları zorluklara yol açmaktadır. Ülkenin bol mineral kaynakları da ekonomisinin büyümesini desteklemektedir. Moğolistan, muhteşem manzarası, tarihi önemi ve göçebe kültürlerin birleşimi nedeniyle eşsiz ve büyüleyici bir ülkedir.
9.Pakistan: 881.913 Kilometrekare
Pakistan, çok çeşitli manzaralara ve kültürel geleneklere sahip bir Güney Asya ülkesidir. 881.913 kilometrekarelik yüz ölçümüyle Asya’nın en büyük dokuzuncu ülkesidir. Pakistan, güneyde Umman Denizi, kuzeyde Çin, batıda Afganistan ve İran, doğuda ise Himalaya ve Karakurum sıradağlarıyla çevrilidir. Arazisi aynı zamanda yemyeşil İndus Nehri ovalarını ve Belucistan’ın kurak bölgelerini de içermektedir. Pakistan’ın kentsel çevresi, başkenti İslamabad ve aynı zamanda bir ekonomik merkez olarak da hizmet veren en büyük metropolü Karaçi tarafından desteklenmektedir. Ülke, İndus Vadisi gibi eski uygarlıkların kültürel katkılarıyla zenginleşen bir tarihi geçmişe sahiptir. Babür ve İslam mimarisinin muhteşem örnekleri arasında Badshahi Camii ve Lahor Kalesi sayılabilir.
Pakistan dilsel ve etnik çeşitliliğiyle ünlüdür; ülkede konuşulan başlıca diller Pencapça, Sindhi, Peştuca ve Urduca’dır. Ülke, engellere rağmen spor, teknoloji ve tarım da dahil olmak üzere birçok alanda ilerleme kaydetmiştir. Pakistan, stratejik konumu, ekonomik potansiyeli ve kültürel geçmişi nedeniyle hem Güney Asya bölgesinde hem de küresel arenada önemli bir rol oynayacak konumdadır.
10.Türkiye: 783.562 Kilometrekare
Asya’nın en büyük onuncu ülkesi olan Türkiye, hem Avrupa hem de Asya ile sınır komşusu olması ve farklı coğrafyalara sahip olması bakımından sıra dışı bir ülkedir. 85,3 milyonu aşan bir nüfusa ev sahipliği yapan ülke coğrafya ve kültürün önemli bir kesişim noktasıdır. Avrupa ile Asya’yı birbirine bağlayan, bir kısmı Avrupa’da yer alan, zengin kültürel ve tarihi mirasa sahip olan bu kıtalararası ülke, yaklaşık 783.562 kilometrekarelik bir alanı kaplar. İran, Irak, Yunanistan, Bulgaristan, Ermenistan, Gürcistan, Azerbaycan ve Suriye olmak üzere sekiz ülke ile sınır komşusudur. Başkent Ankara’dır; İstanbul Boğazı’nın her iki yakasında yer alan İstanbul, başta Bizans ve Osmanlı olmak üzere birçok imparatorluğun merkezi olarak hizmet vermiş tarihi bir şehirdir. Türkiye, Hititler, Bizanslılar ve Osmanlılar da dahil olmak üzere birçok uygarlığı etkilemiştir. İslam, Türk ve Osmanlı gelenekleriyle şekillenmiş zengin bir kültürel geçmişe sahiptir. Ülkenin ekonomisi dinamiktir ve sanayi, turizm ve tarımı entegre etmektedir. Türkiye, avantajlı konumu, tarihsel önemi ve moderniteyi gelenekle birleştirme becerisi nedeniyle kıtalar ve medeniyetler arasında bir bağlantı rolü oynamaktadır. Bu faktörler Türkiye’yi Orta Doğu ve Avrupa’da ilgi çekici ve güçlü bir ülke haline getirmektedir. Anadolu Platosu, Toros Dağları, Akdeniz, Ege, Karadeniz ve Marmara denizi boyunca uzanan kıyıları ülkenin peyzajını oluşturur. Türkiye’nin doğal zenginlikleri arasında sıra dışı kaya oluşumlarıyla Kapadokya ve sıcak su teraslarıyla (beyaz travertenler) ve sıcak su içeren havuzlarıyla bilinen Pamukkale yer almaktadır.
Sonuç
Asya, fiziki açıdan çok büyük bir kıtadır. Kara alanlarına (yüz ölçümlerine) göre ele alınan en büyük Asya ülkeleri aynı zamanda bölgenin zengin kültürel, jeopolitik ve çevresel çeşitliliğini sergiler. Kıtanın tarihi ve küresel kültürel, politik ve ekonomik ortam, etkileri sınırlarının çok ötesine geçen bu ülkeler tarafından şekillendirilmektedir. Hem Avrupa’da hem de Asya’da yer alan Rusya, Asya’nın en büyük ülkesidir.
Kaynakça:
https://bestdiplomats.org/largest-countries-in-asia-by-area/
https://testbook.com/static-gk/largest-country-in-asia
https://www.thoughtco.com/countries-of-asia-by-area-1434341
https://worldpopulationreview.com/country-rankings/largest-countries-in-asia
https://www.miniyol.com/blog/dunyanin-yuzolcumu-en-buyuk-ulkeleri
https://www.haberturk.com/asyada-toplam-kac-ulke-var-asya-kitasindaki-ulke-sayisi-ve-isimleri-hteg-3560248
https://www.enuygun.com/bilgi/dunyanin-en-genis-ulkeleri/
Yazar: Müşerref ÖZDAŞ