Büyüme hormonu, ön hipofiz bezinde bulunan somatotropik hücrelerin sentezlediği depoladığı ve kan dolaşımına verildiği, 191 adet amino asit içeren bir peptit hormonudur. Somatotropin, GH, HGH (insan büyüme 
hormonu) gibi alternatif isimlerle de bilinir. Hipofiz bezi büyüme hormonundan farklı işlevleri olan başka hormonlar da üretir. Büyüme hormonu, çocuklarda büyümeyi teşvik etmek için vücudun birçok yerine etki eder. Kemiklerdeki büyüme plakaları (epifizler) kaynaştıktan sonra seviyesi artmaz. Yetişkinlerde büyümeye neden olmaz ancak kan şekeri seviyelerini belli seviyelerde tutmaya yardımcı olmak dahil normal vücut yapısını ve metabolizmayı korumaya yardımcı olur.
Büyüme Hormonunun Fizyolojik Etkileri
Büyüme hormonu iki farklı etkiye sahiptir.
Doğrudan etkileri: Büyüme hormonunun reseptörünü hedef hücrelere bağlamasının bir sonucudur. Örneğin adipositlerde (yağ hücreleri), büyüme hormonu reseptörleri mevcuttur ve büyüme hormonu tarafından trigliseritleri parçalamaya teşvik edilir, kan dolaşımındaki lipitlerin alınma ve biriktirilme yeteneklerini engeller.
Dolaylı etkileri: Büyüme hormonuna yanıt olarak karaciğer ve başka dokulardan salınan, insüline benzer bir faktör olan (IGF-I) dolaylı etkilerden sorumludur. Bu faktör büyüme hormonunun hedef hücreleri üzerinde etkilidir.
Büyümeyle İlgili Etkileri
Karmaşık bir süreç olan büyüme çeşitli hormonların koordineli çalışmasını gerektirir. Büyüme hormonunun büyümeyi uyarmadaki esas rolü IGF-I salgılanmasını teşvik etmektir. IGF-I, kıkırdak hücrelerinin (konrdositlerin) çoğalmasını uyarır ve kemiklerin büyümesine sebep olur. Büyüme hormonu, kıkırdak hücrelerinin farklılaşmasını uyarma konusunda ve kemiklerin büyümesinde doğrudan bir etkiye sahip gibi görünmektedir.
IGF-I, miyoblastların proliferasyonunu (çoğalmasını) ve farklılaşmasını, aminoasitlerin dokulara alımını, protein sentezini de uyarır, böylece kas büyümesini sağlar.
Metabolizmayla İlgili Etkileri
Büyüme hormonu protein, karbonhidrat ve lipid metabolizmasında etkilidir. Doğrudan ya da dolaylı etkileri şunlardır:
Protein metabolizması: Büyüme hormonu genellikle birçok dokuda protein anabolizmasını uyarır.
Yağ metabolizması: Adipositlerde trigliseritlerin parçalanması ve oksidasyonu uyarma yoluyla yağın kullanımını artırır.
Karbonhidrat metabolizması: Büyüme hormonunun kan şekerini normal bir aralıkta tutmayı sağladığı da bilinmektedir.
Büyüme hormonu anti-insülin bir aktiviteye de sahiptir çünkü insülinin periferik dokulara glikoz girmesini uyarma ve karaciğerde glikoz sentezlenmesini artırma yeteneklerini bastırır. Büyüme hormonu uygulaması insülin salgılanmasını uyarıp hiperinsülinemiye yol açabilir.
Büyüme Hormonu Salınımı Nasıl Kontrol Edilir?
Büyüme hormonunun üretimi, egzersiz, stres, cinsiyet hormonları, beslenme, büyüme hormonunun kendisi ve uyku dahil değişik faktör ile düzenlenir. Birincil denetleyicileri iki farklı hipotalamik hormon (hipofizi çevreleyen hipofizeal portal venöz kana salınırlar) ve mideden salgılanan bir hormondur:
Büyüme hormonu salıcı hormon (GHRH): Büyüme hormonunun sentezini ve salgılanmasını uyaran hipotalamik kökenli bir peptid hormondur.
Somatostatin (SS): Hipotalamustan (periventriküler çekirdeklerden) başka vücudun değişik dokularından üretilen peptid yapılı bir hormondur. Bu hormon GHRH’ye, kan şekeri düşüklüğü gibi başka uyarıcılara tepki olarak büyüme hormonunun salınımını baskılar.
Ghrelin: Midenin bazı hücrelerinin salgıladığı yine peptid yapılı olan bir hormondur. Ghrelin, somatotropik hücreler üzerindeki reseptörlere bağlanarak büyüme hormonunun salgılanmasını, kana verilmesini güçlü bir şekilde uyarır.
Büyüme hormonunun salgılanması ayrıca IGF-I’i kapsayan bir negatif feedback (geri beslenme) döngüsünün parçasıdır. Büyüme hormonunun sentezi ve salınımı gün boyunca değişken bir şekilde gerçekleşir, her üç ila beş saatte bir zirve yapacak şekilde salınır. Genç yetişkinlerde ve çocuklarda, en fazla büyüme hormonu salınımı, derin uykunun başlamasından yaklaşık bir saat sonra gerçekleşir.
Büyüme hormonunın seviyeleri uyku, stres, egzersiz ve kandaki düşük glikoz seviyeleri ile artar. Ayrıca ergenlik döneminde de artar. Gebelikte ve beyin, kanda zaten yüksek düzeyde büyüme hormonu veya insülin benzeri büyüme faktörleri algılarsa büyüme hormonu salınımı azalır.
Hastalık Durumları
Hem büyüme hormonu eksikliği ve fazlalığı şeklindeki bozukluklar hipotalamustaki, hipofiz bezindeki veya hedef hücrelerdeki bazı lezyonların varlığını yansıtabilir. Eksikliği yalnızca hormon üretimindeki sorundan değil hedef hücrelerin hormona tepkisinden de kaynaklanabilir.
Cücelik: Çok az büyüme hormonu salınması çocuklarda yetersiz büyümeye veya cüceliğe neden olur. Yetişkinlerde, sağlık hissinde azalma, yağ artışı, kalp hastalığı riskinde artış ve zayıf kalp, kaslar ve kemiklere neden olur. Bu durum, nedenin bilinmeyen, genetik veya hipofiz bezinin yaralanması nedeniyle (gelişim sırasında veya doğumda) doğumdan itibaren mevcut olabilir. Büyüme hormonu eksikliği, beyin hasarı, hipofiz tümörü veya hipofiz bezinin hasar görmesi nedeniyle (örneğin, beyin ameliyatı veya kanser tedavisi için radyoterapi sonrası) yetişkinlerde de gelişebilir. Ana tedavi, büyüme hormonunu günde bir kez veya haftada birkaç kez enjeksiyonlarla yerine koyulmasıdır.
Büyüme hormonunun hem kemik kütlesinin hem de kas kütlesinin mümkün olan en iyi seviyeye ulaşmasına katkıda bulunduğu ve ayrıca bir yetişkinin gelişimi sırasında yağ kütlesini azalttığı açıktır. Bu yüzden uzmanlar, kemik ve kas kütlesinin mümkün olan en iyi seviyeye ulaştığından emin olmak için 25 yaşına kadar büyüme tamamlandıktan sonra devam eden büyüme hormonunun faydalarını tartışabilir. Ek olarak, büyüme hormonu, özellikle enerji seviyeleri olmak üzere bir sağlık, esenlik hissiyle ilişkilendirilmiştir. Büyüme hormonu eksikliği olan yetişkinlerin % 30-50’sinin sağlıklarını bozacak düzeyde yorgun hissettiğine dair kanıtlar vardır. Bu yetişkinler, yaşam boyu büyüme hormonu tedavisinden fayda görebilirler. Yetişkinlikte büyüme hormonu almak boy uzamasına neden olmaz.
Büyüme hormonunun fazla salgılanması durumundaki etkisi başlama yaşına bağlıdır. Fazla salgılanmasıyla ilgili 2 değişik bozukluk ortaya çıkabilir:
Giantism (Devlik): Küçük çocuklarda veya ergenlerde son boylarına ulaşmadan önce başlayan aşırı büyüme hormonu salgılanmasının sonucudur. Genellikle somatotroplardaki bir tümörden kaynaklanan çok nadir bir hastalıktır. Uzun kemiklerin aşırı büyümesine sebep olarak çocuğun anormal derecede uzamasını sağlayabilir. Aşırı büyüme hormonu üretimi, şekerli bir içecek verilerek ve önümüzdeki birkaç saat içinde büyüme hormonu seviyesi ölçülerek teşhis edilir. Şeker, büyüme hormonu üretiminin azalmasına neden olmalıdır. Ancak bu, akromegalide olmaz.
Akromegali: Bu vakaların% 99’undan fazlası hipofizin iyi huylu tümörlerinin sonucu olarak, yetişkinlerde büyüme hormonunun uzun süre aşırı miktarda salgılanmasından kaynaklanmaktadır. Bu bozukluğun başlangıcı genellikle sinsidir ve birkaç yıl içinde ortaya çıkar. Ekstremitelerdeki aşırı büyüme, yumuşak dokulardaki şişme, çene yapısındaki anormallikler, yüksek tansiyon, diyabet ve kalp hastalığı akromegalinin klinik belirtileri arasındadır. Akromegali, büyüme tamamlandığında, orta yaştan sonra daha yaygındır, bu nedenle etkilenen bireyler daha uzun olmazlar.
Büyüme Hormonunun Biyoteknolojik ve Farmasötik Kullanımları
Önceki yıllarda, insan kadavralarındaki hipofizlerden saflaştırılan hormon, ciddi derecede büyüme geriliğine sahip olan çocukların tedavisinde kullanılmıştır. Son zamanlarda yeni biyoteknolojik tekniklerin kullanımıyla üretilen büyük miktarlarda büyüme hormonu tedariği, hayvan ve insan popülasyonlarında değişik uygulama alanlarında kullanılmaktadır.
Büyüme hormonu, tıpta çocuklarda büyüme bozukluklarının ve yetişkinlerde büyüme hormonu eksikliğinin tedavisine yardımcı olmak için yaygın olarak kullanılmaktadır. Büyüme hormonu, çocuklarda ve ergenlerde büyümeyi ve gelişmeyi teşvik eder. Aynı zamanda vücut sıvılarının, şeker ve yağ metabolizmasının ve hatta belki de kalp fonksiyonunun düzenlenmesinde rol oynar. Büyüme hormonu tedavisi genel olarak güvenli olmasına rağmen sağlık üzerinde öngörülemeyecek riskler doğurabilir. Riskler ve faydalar hakkında ek bilgi ve öneriler şüphesiz gelecekte ortaya çıkacaktır.
İnsan büyüme hormonunun birçok işlevi hala tam anlaşılamamıştır ancak çalışmalar, büyüme hormonunun kas kütlesini ve kemik yoğunluğunu artırırken vücut yağını azaltabildiğini göstermiştir. Sonuç olarak enerji seviyeleri yükselir, cildin tonu ve dokusu da iyileştirilir. Bu özellikleri nedeniyle, bu hormon 1970’lerden beri atletik performansı artırmak için kullanılmış fakat daha sonra bazı kurumlar tarafından yasaklanmıştır.
Büyüme hormonu süt sığırlarındaki süt üretiminin artırılması için onay almıştır. Süt veren ineklere sığır somatotropini uygulaması süt veriminde artışa neden olarak ekonomik açıdan fayda sağlar. Yine de bu tür bir tedavi süt üreticileri arasında tartışmaya sebep olmaktadır. Uzmanların bildirdiğine göre büyüme hormonu tedavisiyle üretimi artan sığırların sütünü içmek insanlar üzerinde bir sağlık riski oluşturmamaktadır.
Kaynakça:
http://www.vivo.colostate.edu/hbooks/pathphys/endocrine/hypopit/gh.html
https://www.news-medical.net/health/What-are-Growth-Hormones.aspx
https://www.yourhormones.info/hormones/growth-hormone/
https://www.fitekran.com/buyume-hormonu-gh-rehberi/
Yazar: Müşerref Özdaş