Kandaki yüksek glikoz, keton ve asit seviyeleri ile karakterize edilen ketoasidoz, esas olarak kötü yönetilen diyabetin bir komplikasyonu olarak ortaya çıkan hayatı tehdit eden bir durumdur. Bu yazıda bu sağlık koşulunun vücut üzerindeki etkileri ve nasıl teşhis edildiği hakkında bilgiler bulunmaktadır.
Ketoasidoz Nedir?
Ketoasidoz esas olarak aşağıdaki 3 anormallik ile karakterize edilen tıbbi bir durumdur:
• Yüksek kan glikoz konsantrasyonu
• Keton cisimlerinin yüksek kan ve idrar konsantrasyonu
• Yüksek kan asidi seviyeleri
En yaygın ketoasidoz tipi diyabetin bir komplikasyonu olarak ortaya çıkar. Diyabetik ketoasidozda, düşük insülin seviyesi ve karşıt hormonlarının fazlalığı kanda glikoz birikmesine ve yağ moleküllerinin karaciğerdeki keton cisimciklerine parçalanmasına neden olmaktadır. Yetişkinlerde ketoasidozdan ölüm oranları gelişmiş ülkelerde % 1’in altındadır, ancak gelişmekte olan ülkelerde daha yüksek oranlar vardır, örneğin Kenya’da % 30’dur.
Yeni tanı konmuş tip 1 diyabetli 5 yaşın altındaki 275 çocuk üzerinde yapılan bir çalışmada % 28’inde ketoasidoz bulunmuştur. Bu durum tip 1 diyabetli çocuklar arasında önde gelen ölüm nedenidir. Diyabetik ketoasidoz tip 1 diyabetli kişilerde daha sık olmakla birlikte, aynı zamanda tip 2 diyabet olanlarda oluşabilir. Sıklığı Afrika, Afrika kökenli Amerikalı veya İspanyol kökenli olanlarda daha yüksektir.
Diğer ketoasidoz türleri şunları içerir:
• Açlık ketoasidozu: Uzun süreli açlık dönemlerinden kaynaklanmaktadır.
• Alkolik ketoasidoz: Uzun süreli alkol bağımlılığının neden olmaktadır.
• Salisilat ketoasidoz: Salisilat ile zehirlenmeden kaynaklanmaktadır ve bu madde ağrı kesicilerde bulunur.
• Doğuştan ketoasidoz: Vücuttaki keton üretimi ve yıkımı için kullanılan proteinlerdeki genetik mutasyonlar sonucu oluşmaktadır.
• Laktasyon ketoasidoz: Emziren kadınlarda kendiliğinden ortaya çıkabilmektedir.
Ketoasidoz, yüksek kan şekeri, yüksek kan ve ketonların idrar konsantrasyonu ve yüksek kan asiditesi ile karakterize hayatı tehdit eden bir durumdur. En sık diyabet neden olur.
Ketoasidoz ve Beslenme Ketozisi
Besin ketozu, vücut oruç veya ketojenik diyetin bir sonucu olarak enerji üretimi için karbonhidrat yerine yağ kullandığında oluşan fiziksel durumdur. Ketojenik diyetler , düşük karbonhidrat (tipik olarak 50 g/gün’ün altında) ve yüksek yağ alımı ile tanımlanır ve keton cisimleri ve yağ asitleri üretiminin artmasına neden olmaktadır.
Ketojenik bir diyet yemenin veya kontrollü bir süre oruç tutmanın ketoza yol açacağını, ancak ketoasidozise yol açmayacağını belirtmek önemlidir, nedenleri şunlardır:
• Ketozis sırasında kan şekeri seviyeleri normal kalır, çünkü karaciğer bu şekeri karbonhidrat depoları tükendikten sonra laktat, piruvat ve amino asitler gibi diğer kaynaklardan üretmeye başlamaktadır.
• Keton cisimleri kendi üretimlerini inhibe edebildikleri için, kan keton seviyeleri asla 8 mmol/l’yi geçmez, bu da beslenme ketozu sırasında güvenli bir değerdir.
• Ketoasidoz sırasında ulaşılan keton konsantrasyonlarının (yaklaşık 20 mmol/l) aksine, beslenme ketozisi kan asidifikasyonuna neden olmamaktadır.
Bununla birlikte, daha fazla egzersiz yapmak veya kalori alımını azaltmak gibi diğer stratejiler daha güvenli ve kilo vermek için daha etkilidir. Eğer ketojenik diyet yapma düşünülüyorsa daima dortorla görüşülkmelidir. Kandaki keton cisimleri her zaman tehlikeli değildir. Ketojenik diyet kasıtlı olarak besinsel ketoz durumu üretir, böylece vücut enerji için glikoz yerine yağ yakar.
Ketoasidozun Olumsuz Etkileri
Çocuklar için sonuçlar ciddi olabilir. Juvenil vakalarda, diyabetik ketoasidozlu çocukların % 1 ila 2’si beyinde tehlikeli sıvı birikmesinden muzdariptir.
• 8 çocuk ve ergen üzerinde yapılan bir çalışmada, diyabetik ketoasidozu olanlar bazı zeka testlerinde daha kötü performans göstermiştir
• Diyabetik ketoasidozun neden olduğu ani beyin hasarı olan çocukların tümü, 5 çocuk üzerinde yapılan küçük bir çalışmada beyin felci geçirmiştir.
• Beş yaşında diyabetik ketoasidozlu bir çocukta tromboz gelişmiştir.
• Şiddetli diyabetik ketoasidozu olan çocuklar ve ergenler üzerine yapılan 2 çalışmada, hepsinde akciğerlerde sıvı birikmesi belirtileri vardır.
Diyabetik ketoasidoz yetişkinlerde de ciddi komplikasyonlara neden olabiliri bu komplikasyonlar şunlardır:
• Şiddetli ketoasidozu olan kişilerin yaklaşık% 20’si komaya girebilir.
• Ketoasidoz ayrıca beynin koruyucu tabakalarında tahrişe neden olabilir. (meningeal sendrom)
• Tekrarlayan diyabetik ketoasidoz atakları olan 50 yaşında bir hasta sinir hasarı nedeniyle bir gözde görme kaybını kaybetmiştir.
• Çok nadir durumlarda, diyabetik ketoasidoz beyindeki sıvının obstrüktif birikmesine neden olabilir (hidrosefali).
• Ketoasidoz, dehidratasyon, kan damarı hacminin azalması, kalp problemleri ve artmış kan kalınlığına neden olduğu için tromboz gelişme riskini arttırmaktadır.
Diyabetik ketoasidoz kaslara, böbreklere, mideye ve diğer hayati organlara zarar verebilir.
• Birkaç vaka çalışması, diyabetik ketoasidozlu hastalarda hasarlı kasların (rabdomiyoliz) hızlı parçalanmasını tanımlamıştır. Bazı vakalarda ateş, kas sertliği ve hızlı kalp atım hızına (malign hipertermi) neden olan şiddetli bir reaksiyon eşlik etmiştir,
• Diyabetik ketoasidoz üzerine neredeyse 300 kişi üzerinde yapılan bir çalışmada, mide ve üst bağırsaklarında kanama olan.
• Şiddetli diyabetik ketoasidoz böbrek yetmezliğine neden kişi tespit edilmniştir.
• Şiddetli diyabetik ketoasidozu olan 21 kişiyle yapılan bir çalışmada, hayatta kalanların çoğunda çoklu organ yetmezliği gelişmiştir.
Ketoasidoz son derece tehlikeli bir durumdur. Olası sonuçlar arasında beyin ve akciğerlerde sıvı, sinir hasarı, bağırsakta kanama, çoklu organ yetmezliği, koma ve ölüm bulunur.
Nedenler
Ketoasidozise neden olan 3 ana faktör şunlardır: 
• Pnömoni ve idrar yolu enfeksiyonları gibi enfeksiyonlar (vakaların % 30 ila 50’si)
• Diyabetin yetersiz tedavisi (% 20 ila 40)
• Teşhis edilmemiş diyabet (% 20 ila 30)
Ek, daha az sıklıkla görülen nedenler arasında şunlar mevcuttur:
• İnme
• Kalp krizi
• Akciğer damarlarının tıkanması
• Pankreas iltihabı
• Bağırsak tıkanıklığı
• Böbrek yetmezliği
• Alkol bağımlılığı
• Şiddetli yanıklar
• Bazı ilaçların kullanımı
Olguların % 2 ila 10’unda neden tespit edilememiştir.
Ketoasidoz Belirtileri
Ketoasidozun ana semptomları arasında şunlar bulunmaktadır:
• Dehidrasyon ve aşırı susama
• Aşırı idrar üretimi
• Aşırı iştah
• Zayıflık
• Kilo kaybı
• Bulantı ve kusma, özellikle öğütülmüş yiyeceklerin kusma
• Mide ağrısı, üst bağırsak ve mide kanaması
• Oje veya meyveli kokulu nefes
• Hızlı ve derin nefes alma
• Kuru mukoza ve pürüzlü cilt
• Düşük tansiyon ve yüksek kalp atış hızı
• Normal ila düşük vücut sıcaklığı
• Uyku hali, karışıklık veya koma
• Bulanık görme
• Bacak ağrısı
Ketoasidoz, tedavi edilmezse hayatı tehdit edebilecek ciddi bir durumdur. Bu semptomlardan birkaçına sahip olanlar etkili bir şekilde teşhis ve tedavi edebilmesi için derhal tıbbi yardım almalıdır.
Tedavi
Diyabetik ketoasidozu tedavi ederken, doktorlar kan şekeri seviyelerini normalleştirmeyi amaçlamaktadır. Aşağıdaki tedavileri reçete edebilirler:
• intravenöz (IV) sıvı replasmanları
• Kan şekeri seviyeleri kabul edilebilir bir aralığa düşene kadar IV insülin damlaması
• IV elektrolit replasmanları
DKA tedavisi bazen komplikasyonlara neden olabilir. Olası komplikasyonlar şunları içerir:
• İnsülinden hızla vücuda giren hipoglisemi veya düşük kan şekeri
• Hızlı sıvı replasmanından hipokalemi veya düşük potasyum seviyeleri
• Kan şekeri seviyelerini çok hızlı değiştirmenin bir sonucu olarak beyin ödemi veya beyinde şişme
Bu komplikasyonların riski nedeniyle, doktorlar hastanede DKA’lı insanları yakından izleyecektir.
Önleme
Diyabetli bir kişi, diyabetik ketoasidozu önlemek için birçok adım atabilir. DKA’nın önlenmesi genellikle diyabetin nasıl iyi yönetileceğini öğrenmeye odaklanır. Önleyici adımlar şunları içerir:
• Kan şekerinin çok yükselmediğinden emin olmak için rutin olarak test
• Reçeteye göre oral ve enjekte diyabet ilacı almak
• Bir doktora gerekirse, özellikle kan şekeri yüksekse, insülin dozajını ayarlama hakkında sorular sorulması
• Hasta olunduğunda veya bir yaralanmadan sonra idrardaki keton seviyelerini kontrol edilmesi
DKA’ya sahip olabileceğinden şüphelenen herkes hızlı hareket etmeye ve acil tıbbi tedavi aramaya hazır olmalıdır. Diyabetik ketoasidoz diyabetin hayatı tehdit eden bir komplikasyonu olabilir. Bir kişi DKA için derhal tedavi istemezse, böbrek yetmezliğine, kalp durmasına ve hatta ölüme neden olabilir. Diyabetli kişilerin yanı sıra sevdiklerinin de uyarı işaretlerinden haberdar olmaları çok önemlidir. Bir kişi DKA için ne kadar çabuk tedavi isterse, tam bir iyileşme şansı o kadar yüksektir.
Kaynakça:
diabetes.org
niddk.nih.gov
bmj.com
ncbi.nlm.nih.gov
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu