Çoğu kişi keto diyeti dediği ketojenik diyet, yağda yüksek ve karbonhidratlarda çok düşük olan bir diyet türüdür. Bu diyet, vücudun birincil enerji kaynağı olarak karbonhidrat yerine yağ yaktığı ketozis adı verilen metabolik bir durumu teşvik etmektedir. Yağ yakma işlemi, keton adı verilen yağ asidi yan ürünlerinin üretimiyle sonuçlanmaktadır. Bunlar karbonhidratlar yetersiz tedarik edildiğinde vücudun enerji için kullandığı maddelerdir. Keto diyeti oldukça kısıtlayıcıdır. Birçok kişi diyete sadık kalmakta zorluk çeker ve bu nedenle ketozis elde edememektedir. Eksojen ketonlar, kişinin yediklerinde biraz daha az katı olmasına rağmen ketozis elde etmesine yardımcı olabilecek takviyelerdir. Gıda ve İlaç İdaresi (FDA) eksojen keton takviye piyasasında bir düzenleme yapmamıştır. Bu nedenle ne onlar ne de diğer düzenleyici kurumlar güvenlik, saflık veya etkinlik için keton takviyelerini test ederek değerlendirme yapmaktadırlar. Ayrıca, araştırmacılar eksojen ketonların vücudun doğal olarak ürettiği ketonlarla aynı etkiye sahip olup olmadığından emin değildir.
Türleri
Sağlık mağazalarının çoğu, tezgâh üstü dışsal ketonlar (EK’ler) satmaktadır. Birkaç farklı EK tipi vardır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
Keton esterleri
Keton esterleri en güçlü EK türüdür. Sonuç olarak, diğer EK takviyelerine göre daha uzun ketoz dönemlerine neden olmaktadır. Bununla birlikte, keton esterleri satın almak çok pahalı olabilir, genellikle güçlü ve nahoş bir tada sahiptirler.
Keton tuzları
Takviye üreticileri, kalsiyum, magnezyum, potasyum ve sodyum gibi elektrolitlere yapay ketonlar ekleyerek keton tuzları hazırlanmaktadır. Keton tuzları, içecekler, haplar ve tozlar dâhil olmak üzere çeşitli şekillerde bulunmaktadır. Bu belirli EK’ler elektrolit seviyelerini artırır. Ayrıca daha yüksek seviyeler, kişinin böbrek hastalığı gibi tıbbi bir durumu varsa, elektrolitleri düzenleme yeteneğini etkileyen zararlı olmaktadır. Keton tuzları hızla ketozu indüklerken, bu metabolik durum genellikle keton esterlerle olduğu sürece uzun sürmemektedir.
Diğer Benzer Takviyeler
Orta zincirli trigliseritler (MCT’ler) teknik olarak bir EK tipi değildir, ancak benzer etkileri bulunmaktadır. Vücut hızla MCT’leri emer ve bu emilimin ardından karaciğer, MCT’leri ketonlara dönüştürmektedir. Bununla birlikte, kişi tek başına MCT alarak ketoza girmemektedir. Ketojenik diyeti izlemeleri veya ketozu tamamen indüklemek için diğer EK takviyelerini almaları gerekmektedir.
Eksojen Keton Kullanım Alanları
Yapılan çalışmalar ışığında eksojen keton’un en fazla bilinen kullanım şekilleri şunlardır:
Ketozis İçin EK kullanımı
2017 yılında yapılan bir çalışma da EK’lerin insan metabolizması üzerindeki etkilerini araştırılmıştır. Araştırmacılar 15 sağlıklı katılımcıdan, keton esterleri veya keton tuzları içeren içecekleri tüketmelerini istemiştir. Her iki EK tipi de katılımcılarda ketoz durumuna neden olmuştur. Ancak, bu çalışma sadece az sayıda kişiyi içermektedir. Bulguların doğruluğunu belirlemek için daha fazla araştırma yapılması gerekmektedir.
Gelişmiş atletik performans için EK kullanımı
Eksojen ketonlar için bir başka potansiyel kullanım atletik performanstadır. Uzun süreli fiziksel aktivite, kaslara oksijen desteği verilmemesine neden olur ve bu da laktik asit üretiminde artışa yol açmaktadır. Ayrıca aşırı laktik asit kasların ağrılı ve zayıf hissedilmesine neden olmaktadır. 2016 yılında yapılan çalışma notunda, eksojen ketonlar yoğun egzersiz sırasında vücut için alternatif bir enerji kaynağı olarak hareket ettiği ve nu nedenle laktik asit üretimini azaltmaya yardımcı olduğu bildirilmiştir. Çalışma sonuçları, dışsal ketonların kişinin atletik performansını yaklaşık % 2 artırabileceğini göstermiştir. Bu artıştan en fazla yararlanabilecek kişiler elit ve dayanıklı sporcularıdır.
Psikiyatrik bozukluklar ve epilepsi için EK kullanımı
Bazı kişiler kilo kaybı dışındaki nedenlerle keto diyetini uygulamaktadırlar. Örneğin epilepsili olan kişiler, yıllarca nöbet sayısını ve şiddetini azaltmak için ketojenik diyeti kullanmışlardır. Ayrıca doktorlar, diyetin psikiyatrik bozuklukların belirtilerini en aza indirmeye yardımcı olup olmadığını test etmişlerdir. Bu psikiyatrik bozukluklar aşağıdaki gibidir:
• Şizofreni
• Bipolar bozukluk
• Kaygı
Uzmanlar, bu bozuklukların kısmen beyni etkileyen metabolizmadaki değişiklikler nedeniyle olabileceğine inanmaktadır. Bunlara örnekler aşağıdaki gibidir:
• Beyin kimyasallarının salınımında nörotransmiterler adı verilen değişiklikler
• Artmış inflamasyon
• Beyindeki anormal glukoz metabolizması
Bazı uzmanlar EK’lerin metabolizmasını değiştirici etkilerinin bu hastalıkların tedavisinde yardımcı olabileceği teorisini ortaya koymaktadır, ancak, az sayıda çalışma bu fikri araştırmıştır. 2019 yılında yapılan araştırmaların sonucu dolayısıyla EKS psikiyatrik hastalığın belirtilerinden bazıları azaltarak, beynin içindeki bazı nörotransmitterlerin seviyelerini etkilediği öne sürmektedir. İnceleme yazarları, vücudun ketozise girmesine yardımcı olmak için EK takviyelerinin kullanılmasının psikiyatrik hastalıklarda etkili bir tedavi olabileceği sonucuna varmıştır.
Dikkat Edilmesi Gerekenler
Keton takviyesi almak, bazı kişilerde aşırı mide rahatsızlığına neden olmaktadır. Bu yan etki, kişinin alabileceği takviye sayısını sınırlamaktadır. Keton tuzları alınması, elektrolit dengesizliği riskini de artırır. Elektrolitler, kaslardaki ve nöronlardaki elektrik sinyallerinin iletimi için hayati öneme sahiptir. Örneğin, elektrolitler kalbin düzenli ritmini sürdürmesine yardımcı olmaktadır. Bazı doktorlar ketojenik diyetin kan şekeri seviyesini düşürerek potansiyel olarak hipoglisemiye neden olabileceğinden endişe duymaktadır ve bu da kişinin kendisini zayıf ve uyuşuk hissettiğinden dolayıdır. Ayrıca, sodyum içeren keton tuzları yüksek tansiyonu olan kişiler için tehlikelidir ve ketojenik diyet dehidrasyona neden olmaktadır.
Ne Zaman Alınmalı?
Çoğu keto diyeti, yiyecek yemeden almak ketozu tetiklemeye yardımcı olduğu için hiç bir şey yememeyi teşvik etmektedir. Keto diyetini takip eden birçok kişi hiç bir şey yemeden EK takviyesi almaktadır. Örneğin, kişi sabahları uyandığında ilk olarak takviyeleri almaktadır. Bazı kişiler EK’leri egzersizden önce, özellikle de dayanıklılık olaylarından önce almayı istemektedir. Çünkü EK’leri bu şekilde almak atletik performansın artmasına yardımcı olmaktadır. Keto diyetine yeni başlayan kişi keto sisi veya keto gribi yaşama olasılığı vardır. Bu terimler susuz kalmış, yorgun ve halsiz olma hissini ifade etmektedir. Bazı kişiler eksojen keton almanın bu ilk yan etkileri azaltabileceğine ve ketozu hızlandırmaya yardımcı olabileceğine inanmaktadır.
Mevcut çalışmalar EK’lerin kilo kaybı veya artmış atletik performans isteyen kişilerde ketozis oluşumuna yardımcı olabileceğini göstermektedir. Bununla birlikte, kişinin ketozu korumak için EK’leri kullanırken ne istersen yiyebileceğini düşünmesi gerçekçi değildir. Eksojen ketonların uygun olmayan bir diyetle birlikte ketozu tetiklemesi veya sürdürmesi olası değildir. Kişi EKS almayı düşünüyorsa, önce bir doktorla konuşmalıdır. Doktor, kişinin elektrolit dengesini test eder ve takviyelerin, kişinin aldığı diğer ilaçlarla birlikte kullanılmasının güvenli olup olmadığını değerlendirir.
Kaynakça:
ncbi.nlm.nih.gov
pnas.org
ucl.ac.uk
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu