Fitohemagglutinin veya PHA, çoğunlukla kırmızı barbunya fasulyesinde bulunan lektin veya bitki proteinidir. Tıpta, esas olarak hücresel bağışıklığı test etmek için kullanılmaktadır. Her ne kadar ön araştırmalar PHA’nın diyabet, kilo kaybı ve aşırı aktif bağışıklık tepkisine yardımcı olabileceğini düşünse de, bu lektinin yüksek miktarları çok toksiktir. Bu yazıda PHA’nın tanımı ve potansiyel kullanımları hakkında bilgiler yer almaktadır.
Fitohemagglutinin Nedir?
Fitohemagglutinin (PHA), dünya çapında yenen birçok baklagillerde bulunan şeker bağlayıcı protein olan lektindir ve lektinler gıda duyarlılığının ana nedenlerinden biridir. PHA, kan hücrelerinin (kırmızı ve beyaz) birlikte kümelenmesine neden olmaktadır, bu da enfekte olduklarında bakteriyi bulmalarını ve öldürmelerini kolaylaştırmaktadır. PHA en çok PHA cilt testi için kullanılmaktadır. PHA beyaz kan hücresi sayısını arttırdığı ve bağışıklık yanıtını güçlendirdiği için bağışıklığı ölçmenin basit bir yoludur. Ayrıca bağışıklık sistemini onları yok etmek için uyaran hareketsiz HIV-1 hücrelerini aktive ettiği için HIV ile savaşmak için de kullanılır.
PHA gibi lektinler daha çok baklagillerde bulunmaktadır. PHA, çiğ fasulye, özellikle kırmızı ve beyaz barbunya fasulyesinde en yüksek konsantrasyonlardadır. Ayrıca fasulye (Phaseolus vulgaris) ve baklada (Vicia faba) daha düşük miktarlar bulunmaktadır. PHA, tek mide sindirim sistemlerine sahip hayvanlar için bir toksindir. PHA zehirlenmesi şiddetli bulantı, kusma ve ishale neden olmaktadır ve sadece çiğ 4 veya 5 fasulye yemekten de kaynaklanmaktadır.
PHA Bileşenleri
PHA lektininin saflaştırılmamış protein formu PHA-P’dir. PHA-P yakından ilişkili PHA-L ve PHA-E olarak iki lektinden oluşmaktadır. E ve L harfleri bu proteinleri ya kırmızı kan hücrelerini (eritrositler için ‘E’) ya da beyaz kan hücrelerini (lökositler için ‘L’) birlikte göstermektedir. Mukus formu, beyaz kan hücrelerini arttırmak için kullanılabilen PHA-M’dir. Bu formlar en yaygını olmakla birlikte, kırmızı barbunya fasulyesinden elde edilen PHA 5 lektin ailesine ayrılmaktadır. PHA çoğunlukla çeşitli baklagillerin çekirdeklerinde bulunmaktadır ve farklı türler daha çok kırmızı barbunya fasulyesine sahip farklı miktarlarda PHA’ya sahiptir. Düşük seviyelerde olmasına rağmen PHA, fasulye bitkilerinin köklerinde de bulmaktadır.
Fasulye Lektinleri
PHA veya lektinler, genel olarak, baklagillerde bulun maktadır ve bulunduğu baklagiller aşağıdaki gibidir:
• Kırmızı ve beyaz barbunya fasulyesi
• Yeşil fasulye
• Fava veya bakla
• Kuru fasulye
• Pinto fasulye
• Kuru fasulye
• Kuru fasulye
• Benekli fasulye
• Soya fasulyesi
• Maş fasulyesi
• Nohut
İşlevi
Genel olarak fitohemagglutinin (PHA), hücre sinyalini ve kan pıhtılaşmasını desteklemek için mannoz, N-asetil glukozamin ve galaktoz gibi spesifik şekerlere bağlanmaktadır. Bu beyaz kan hücrelerinin hücre bağışıklığına bölünmesine ve birikmesine neden olmaktadır. Sadece beyaz kan hücrelerinin bölünmesini uyardığı, ancak diğer hücrelerin uyarmadığı için kansere karşı koruma sağladığı için önerilmektedir. Bununla birlikte PHA-L, beyaz kan hücrelerinin arttırılmasında PHA-E’den daha iyidir. PHA’nın hücreleri gruplama yeteneği proteinleri tarafından, nişastayı parçalama yeteneği ise şeker bileşeni tarafından kontrol edilmektedir. Bu etkilerin bazı faydaları olmaktadır, ancak daha çok bağırsak sorunlarının sebebidir. PHA, sindirim enzimlerinin yanı sıra mide ve bağırsak hücrelerine bağlanmaktadır ve etkisiz hale getirmektedir. Bu zararlar aşağıdaki gibidir:
• Mide hücrelerine bağlanma ve sindirim için gerekli olan mide asidini salgılamalarını önler
• İnce bağırsağın duvarlarına yapışan ve besin emilimini azaltan zararlı bakterilerin aşırı büyümesine neden olur
• Besin sindirimi ve emilimini de azaltabilen ince bağırsakta enzim dengesini bozar
• Doğrudan ince bağırsağa bağlanır ve hücrelere zarar verir
PHA’nın bağışıklık sisteminde ikili rolü bulunmaktadır. Bir yandan, bağışıklık tepkisini uyarmaktadır ve bu uyarılar aşağıdaki gibidir:
• Beyaz kan hücresi çoğalmasını teşvik etme
• Bağışıklık hücrelerinin patojenleri tanımasına ve bağışıklık sistemini aktive etmesine yardımcı olma
Diğer yandan, PHA ayrıca bazı şekillerde azaltılabilmektedir ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Antikor üretiminin azaltılması
• Tiroid hormonlarının hücrelere girmesini ve iltihaplanmaya neden olmasını önleme
• Yabancı hücrelerin zarlarında bağışıklık sistemini uyaran ve yanıta neden olabilecek reseptörlerini kaybettirme
Ayrıca kilo kaybına ve buda bazı problemlere neden olmaktadır. Bu problemler aşağıdaki gibidir:
• Kas kaybına neden olmadan yağ yakılmasını destekleyen insülin düzeylerini düşürmek
• Sindirimi artıran ve açlığı baskılayan safra üreten hormonun (kolesistokinin) salınmasını uyarılmak
PHA, kan insülin seviyelerini düşürerek ve şekerin bozulmasını önleyerek potansiyel olarak şeker intoleransına neden olmaktadır. Son olarak, PHA kanseri bazı yollarla azaltmaya yardımcı olmaktadır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Beyaz kan hücrelerinin bağışıklık tepkisini aktive eden ve kanser hücrelerinin yayılmasını azaltan pro-enflamatuar sitokinler IL-4 ve IL-1 3’ü serbest bırakmasına neden olur
• Kanser hücrelerinin büyümesini önleyen DNA mutasyonlarının azaltır
• Kanser hücrelerini öldürerek tümör büyümesini engeller.
Fitohemaglutinin ve T Hücresi Aktivasyonu
T hücreleri PHA ve diğer lektinler tarafından aktive edilmektedir ve süreci aşağıdaki gibidir:
1. PHA, IL-6 T hücrelerinin yüzeyindeki reseptörlere bağlanır
2. Bu, T hücrelerinin içinde onları harekete geçirmek için bir uyarıcı görevi gören kalsiyum seviyelerinin yükselmesini tetikler
3. Aktive edilmiş T hücreleri, hücre bağışıklığını arttırır ve HIV ile enfekte olanlar gibi enfekte uyku halindeki beyaz kan hücrelerini hedef alan diğer hücreleri işaret etmektedir.
4. PHA ayrıca T hücresi büyümesi ve aktivasyonu için sinyal veren bir proteini aktive eder
Bununla birlikte, tüm T hücresi aktivasyonu yararlı değildir. T hücreleri, ürettikleri sitokinlere bağlı olarak Th1 veya Th2 olmak üzere 2 türe ayrılmaktadır. Alerjik olmayan durumlarda, Th2 tepkileri yaraları iyileştirmektedir. Ancak hassas kişilerde yüksek Th2 sitokin düzeyleri gıda duyarlılıklarına, alerjik inflamasyona ve astıma neden olmaktadır. Th2 sitokinleri (IL-4, IL-5, IL-6 ve IL-13 ), B hücrelerini, iltihaplanmayı tetikleyen ve kötüleştiren diğer beyaz kan hücrelerini toplamaktadır.
Yan Etkiler ve Önlemler
Çok fazla PHA toksik olmaktadır, bulantı, kusma ve ishale neden olduğu bildirilmiştir. Gıda sızıntısı, otoimmün yanıt ve iltihaplanma gibi sızıntılı bağırsak ve bundan kaynaklanan sağlık komplikasyonlarını tetiklemektedir. Ham benekli fasulyenin yutulması bazı problemlere neden olmaktadır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Aşırı idrara çıkma
• Azalmış kan şekeri
• Düşük kan basıncı
Bununla birlikte cilde enjekte edildiğinde, fitohemagglutinin (PHA) problemlere neden olmaktadır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Enjeksiyon bölgesinde veya enjeksiyon kolunda şişme
• Uzun süreli aşırı aktif bağışıklık yanıtı (Bu kuş üzerinde yapılan çalışmalarda görülmüştür)
Ayrıca PHA cilt testi bebekler ve çocuklar üzerinde yapılmaktadır, ancak hamile kadınlar güvenlik verilerinin eksikliği nedeniyle PHA’yı almamalı veya kullanmamalıdır.
Lektin Hassasiyeti Predispozisyonu
Kişinin lektinleri tolere etme yeteneği, kan türüyle ilişkilidir, ancak ilişki bazen sunulduğu kadar basit değildir. PHA gibi lektinler yabancı kan antijenlerine benzemektedir (A tipi bir kişiden gelen kan gibi B tipi bir kişiye benzer) ve bu pıhtılaşarak hasara neden olmaktadır. Bu, hücrelerin kaplamasındaki değişikliklerin yanı sıra, zarar veren virüslere ve bakterilere maruz kalmasından kaynaklanmaktadır. Bu, bakteri ve virüslerle tekrarlanan enfeksiyonların lektin duyarlılığına neden olabileceğini düşündürmektedir.
Fitohemaglutinin ve Gliadin
PHA ve buğdayda bulunan protein olan gliadin, çölyak hastalığını tetiklemektedir. Gliadin, bağırsak duvarlarına (PHA gibi) bağlanan, ishal ve şişkinlik gibi gluten intolerans semptomlarını tetikleyen lektin benzeri bir madde içermektedir. Bu bağırsakta kalıcı hasara neden olmaktadır ve besin maddelerinin emilimini önlemektedir. Gliadin, enfeksiyonlara karşı bağışıklık tepkisini arttıran bir proteini aktive etmektedir. Kanser, enflamatuar ve otoimmün hastalıklar, bu aktif proteinlerin fazlalığı ile bağlantılıdır. Ayrıca gliadin çölyak hastalığına neden olmaktadır:
• T hücrelerinin bağırsak duvarlarına girmesine neden olmaktadır, ayrıca iltihabı ve otoimmün yanıtı tetiklemektedir
• İnce bağırsakta hücre bağlantılarını parçalayan, gliadinin kaymasını, bağışıklık hücrelerine bağlanmasını ve iltihaplanmaya neden olmasını sağlayan bir protein salgılamaktadır
• Toksinlerin uygun şekilde çıkarılmasını veya parçalanmasını önlemektedir
• İnce bağırsağın villus parmak benzeri yapılarının bozulması ve aralarındaki oluklarda büyümenin artması sağlamaktadır, bu da besin emilimi için gerekli yüzeyi azaltmaktadır.
İlaç Etkileşimleri
Takviye, bitki, besin ve ilaç etkileşimleri tehlikeli olmaktadır ve nadir durumlarda bile hayatı tehdit etmektedir. Kişi takviye almadan önce daima doktoruna danışmalıdır ve kullandığı veya kullanmayı düşündüğü tüm ilaçlar ve takviyeler hakkında bilgi vermelidir. Nikotin, fitohemagglutininin (PHA) insan beyaz kan hücreleri üzerindeki etkilerini azaltmıştır. PHA, tümör büyümesini azaltmak için bir kemoterapi ilacı 5-FU’nun etkisini arttırmıştır. Azatiyoprin ve PHA birlikte böbrek nakli olan köpeklerde bağışıklık tepkisini her birinden daha iyi azaltmıştır.
Sınırlamalar ve Uyarılar
PHA’nın potansiyel faydalarının çoğu sadece hayvan ve hücre temelli çalışmalarda veya insanlarda küçük, düşük kaliteli çalışmalarda test edilmiştir. Ön sonuçlarını doğrulamak için daha büyük, daha kaliteli klinik çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır. PHA’nın potansiyel ilaç etkileşimleri de yeterince araştırılmamıştır.
Dozaj
Kişi PHA’ya maruz kaldıysa ve zehirlenme yaşıyorsa, yakınındaki bir sağlık merkezine gitmelidir. Fitohemagglutininin (PHA) toksisitesini ölçmek için kullanılan birim hemaglütinasyon ünitesi veya hau’dur. Tamamen pişirildiğinde, tek bir kırmızı barbunya fasulyesi hassas olmayan insanlar için 200 ila 400 hau güvenli bir miktar içermektedir. Tek bir ham barbunya, zehirli olan 20.000 ila 70.000 hau içermektedir.
Diğer Maddelerle Kombinasyon
Astragalus veya milkvetch’ten bağışıklık arttırıcı şekerler (polisakkaritler) ile karıştırıldığında, kırmızı barbunya fasulyesinden elde edilen fitohemagglutinin (PHA) sıçanlarda bağışıklık tepkisini ve bağışıklık hücresi bölünmesini arttırmıştır. Sıçanlarda alfa-ketoglutarik asit (AKG) ile kullanıldığında PHA barsakları uyarmıştır, böbrekleri korumuş ve kilo kaybına neden olmuştur.
Kaynakça:
drfuhrman.com
tandfonline.com
brood.net
pfigueiredo.org
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu