Gelişim psikolojisi adından da anlaşılacağı üzere canlıların hem bedensel hem bilişsel hem de sosyal anlamda her türlü davranış değişikliklerini kapsar. Gelişim psikolojisinde doğum öncesi, bebeklik, ilk çocukluk, son çocukluk, ergenlik, erken yetişkinlik, yetişkinlik ve yaşlılık evreleri vardır. Birey anne karnına düştüğü andan itibaren gelişim artık başlamıştır.
Gelişim: Döllenmeyle beraber başlayıp kişinin ölümüne adar gerçekleşen tüm değişikliklerdir. Örneğin zihinsel gelişimin artması öğrenmenin de artmasını etkiler,
Gelişme: Organizmanın gelişiminde meydana gelen farklılıklardır. Örneğin alfabeyi öğrenme bir gelişme örneğidir.
Değişme: Çoğu zaman gelişim ile karıştırılsa da değişim bireyin büyümesi, hastalanması gibi var olan konumundan daha farklı bir hal almasıdır.
Değişim ise; Kişinin her anlamda farklılaşmasıdır. Örneğin sakatlanan bir çocuğun yere tam basamaması bir değişimdir.
Büyüme:Doğumdan itibaren vücutta boy ve kilonun artmasına büyüme deriz. Bedensel gelişim büyüme ile ifade edilir. Belli yaş gruplarında beklenen boy ve kilo ağırlığının yakalanması sağlıklı bir büyümenin de göstergesidir. Bir yaşındaki bir bebeğin ayakkabısının bir yıl sonra ayağına olmaması, kıyafetlerin bir süre sonra bebeğe olmaması gibi durumlar büyümeyi göstermektedir.
Olgunlaşma:Biyolojik değişimi ifade eden olgunlaşma bedensel gelişimin yanında vücut fonksiyonlarının da yerine getirebileceği konuma gelmesidir.
Hazır bulunuşluk: Bireyin bir işi yapmaya ya da öğrenmeye yönelik olarak ne kadar hazırlıklı olduğu, kişinin hazır bulunuşluğudur. Becerileri ve yeteneklerinin yanında bilişsel, sosyal ya da psiko-motor yetilerinin ne oranda yeterli olduğu da hazır bulunuşluk halidir.
Gelişimde Etkili Olan Unsurlar Nelerdir?
Kalıtım:Bireyin anne ve babadan gelen gen aktarımı le, kromozomlarda bulunan şifreler gelişimde oldukça etkilidir. Bireyin fizyolojik yapısının yanı sıra bilişsel düzeyinin de kalıtımsal olduğu ispatlanmıştır. Bunların yanı ıra saç rengi, göz rengi, teni, hastalıkları da kalıtımsal olarak anne ve babadan bireye aktarılmaktadır.
Çevre: Kalıtımın dışında bireyin dışarıdan etkilendiği durumlardır.
Bireyin yaşadığı çevrenin dinsel, sosyal ilişki biçimleri, gelenek ve görenekleri, ahlaki değer yargıları bireyin gelişiminde son derece önemlidir. Birey gelişimde kendi çevresindeki davranışları takllit eder ve bu kişilerin görüşlerini benimser.
Kritik Dönem: Bireyin öğrenmeyi gerçekleştirmesi gereken ve o dönemlerde dışarıdan gelen uyarıcılara en açık olduğu dönemdir. Örneğin bebek emekleme döneminde bunu gerçekleştirmesi gerekir. Eğer gerçekleşmezse ilerde bu durum bireye sıkıntılar yaratabilir.
Tarihsel Zaman: Kişilerin yaşadığı dönemde başından geçiş savaş, terör olayları, spor alanında gelişmeler, siyasi olaylar gibi durumlar kişinin gelişimini de etkilemektedir. Örneğin Irak’ta ya da Amerika’da yaşanan savaş oradaki halk üzerinde etki eder ve gelişimlerini olumsuz etkiler.
Kuşak Etkisi: Bireyin yaşadığı çağın özelliklerini benimsemesine kuşak etkisi deriz. Bundan bir kuşak önceki çocukların sokakta top oynarken şimdiki kuşağın evden çıkmak istemeyip elinde tablet, telefon ile gezmesi kuşakla ilgili bir etkidir. Bu etkiye aynı zamanda Cohort etkisi de denilmektedir.
Gelişimin Temel İlkeleri Nelerdir?
1. Gelişim kalıtım ve çevre etkileşiminin bir sonucudur.
Ne sadece kalıtım ne de sadece çevre tek başına belirleyici değildir. Kalıtım ve çevrenin bir arada etkileşimi ile gelişim birbirini desteklemektedir.
2. Gelişim süreçtir. Gelişim tek bir dönemi ilgilendiren bir durum değil, anne karnında başlayıp ölene kadar devam eden bir süreçtir.
3.Gelişim hızı her yaşta aynı değildir. Belli yaşa kadar çok hızlı ilerleyen gelişim bazı yaş aralıklarında daha yavaş ilerler örneğin bebeklik döneminde gelişim hızı fazla iken yetişkinlerde gelişim hızı daha yavaştır.
4. Gelişimde bireysel farklılıklar vardır. Her bireyin beslenme tarzı, sosyal çevresi, kalıtımsal aktarımları ve büyüme hızı aynı olmamakla beraber psikolojik ve bilişsel düzeyi de aynı değildir. Bazı bireyler daha hızlı gelişim gösterirken bazılarının gelişim hızı daha yavaştır.
5. Gelişimde kritik dönemler vardır. Bu dönemlerde bireyin öğreneceği bilgiye daha yatkın olduğu görülmektedir. Mesela yürüme, yemek yeme alışkanlığı kazanma, tuvalet eğitimi gibi..
6. Gelişim nöbetleşe devam eder. Bireyin gelişiminde bazı gelişimler hızlı devam ederken bazıları yavaşlar. Örneğin fizyolojik gelişim artarken soyut işlemler daha yavaş gelişir ya da birey sayısal anlamda daha hızı gelişirken sözel zeka daha yavaş gelişebilir.
7. Gelişim bir bütündür. Gelişimin her bir evresi bir diğerini etkilemektedir. Ayrı ayrı ele alınmaz.
8. Gelişimin kendine has yönelimleri vardır.Her bir gelişim evresinin belli amacı ve fonksiyonu bulunmaktadır. Bu fonksiyonlar çerçevesinde gelişimin yönelimleri mevcuttur.
Yazar: Soner İnce