Kuruyemiş alerjisi terimi kafa karıştırıcı olabilir çünkü bu terim ağaçlarda yetişen fıstıklar, yer fıstığı, tohumlar ve sert kabuklu yemişler gibi ilgisiz bitkilerin meyvelerine karşı alerjik bir reaksiyonu tanımlamak için kullanılır. Yer fıstıkları ile ağaç fıstıkları aynı şey değildir. Yer fıstıkları nohut ve bezelye ile aynı familyadadır, ağaç fıstıkları ya da ağaçta yetişen kuruyemişler ise badem, fındık, kaju fıstığı, Brezilya fındığı, kestane, macadamia fındığı, ceviz, Antep fıstığı, çam fıstığı ve pikan cevizini içerir.
Kişinin bunlardan birine alerjisi varsa, diğerine de olabileceği için kaçınması gerekebilir. Tohumlar arasında susam tohumları, ayçiçeği tohumu ve hindistancevizi bulunur. En yaygın tohum alerjisi türü susamdır ancak ayçiçeği ve haşhaş tohumu gibi diğer tohum türleri de alerjiye neden olabilir. Büyük bir tohum olan hindistancevizini yemeye karşı alerjik reaksiyonlar nadirdir. Hindistancevizi ve hindistancevizi içeren kozmetikler ve ürünlerle temastan kaynaklanan alerjik reaksiyon (kontakt dermatit) daha yaygındır.
Atopik yapıya sahip olan veya ailesinde atopi olan kişilerin kuruyemiş alerjisi geliştirme olasılığı yüksektir. Atopi, egzama, saman nezlesi, astım ve kronik dermatitle ilişkili alerjik bir duyarlılıktır. Özellikle egzamalı çocukların kuruyemişlere alerjik tepki verme olasılığı yüksektir. Yer fıstığı alerjisi çocuklarda en sık görülen alerjilerden biridir ve bazılarında alerji zamanla düzelse de bazılarında daha kötü hale gelecektir. Sütten kesme sürecinin erken safhalarında (6 aydan sonra) yer fıstığının diyete dâhil edilmesinin bir çocuğun ona karşı alerji geliştirme olasılığını 
azaltabileceğine ilişkin bazı deliller bulunmaktadır. Yer fıstığına alerjik tepki gösteren bir kişi ağaç kuruyemişlerine veya tohumlara alerjik tepki verebilir fakat bu durum fıstık alerjisi olan herkes için geçerli değildir. Bir ağaç kuruyemişine karşı alerjik olan kişilerin diğer kuruyemişlere de alerjik olma ihtimali fazladır.
Yer fıstığı, ağaç yemişi veya tohum alerjilerinin semptomları hafif reaksiyonlardan şiddetli alerjik reaksiyona (anafilaksi) kadar çeşitlilik gösterir. Kabuklu kuruyemiş alerjilerinde yaygın olarak ciltte kırmızı kabarıklıklar (kurdeşen) ve burun akıntısı, kramplar, mide bulantısı veya kusma gibi diğer alerjik belirtiler görülür. Yer fıstığı, kabuklu ağaç yemişleri ve tohum alerjilerini yönetmenin en iyi yolu, bu yiyecekleri içeren tüm ürünlerden kaçınmaktır. Yer fıstığı, ağaç kuruyemişleri ve tohum alerjilerini tahmin etmek zordur, bu nedenle doğru bir teşhis için mutlaka doktora gidilmelidir. Gıda alerjileri yaşamı tehdit edebilir, yer fıstığı, kabuklu ağaç yemişleri ve tohumlar yaşamı tehdit eden şiddetli alerjik reaksiyonlar için en yaygın gıda tetikleyicilerinden bazılarıdır.
Kuruyemiş Alerjilerinin Sebepleri
Tüm alerjilerde bağışıklık sistemi, spesifik alerji tetikleyici moleküllere (alerjenler) tepki verir. Kuruyemiş alerjileri, bağışıklık sisteminin kuruyemişte bulunan proteinlere aşırı tepki vermesidir. Kuruyemişlerde bulunan küçük proteinler ısı veya asit gibi şeylerden etkilenmez, bu nedenle işlendikten, pişirildikten ve hatta sindirildikten sonra bile bozulmadan kalırlar. Bazı insanlar bu bozulmamış proteinlere duyarlıdır ve vücutları onlarla savaşmak için antikorlar üretir. Antikorlar, proteinlere tutunur, bu durum bağışıklık sistemini histamin adı verilen bir kimyasal salgılaması için tetikler. Histamin kurdeşen, saman nezlesi ve diğer alerjik bulgulara neden olur. Alerjik reaksiyonu tetikleyen moleküller çeşitli gıdalarda bulunabilir ve bu molekülü içeren gıdalara karşı alerjik reaksiyon ortaya çıkabilir. Bu nedenle bazı kişiler kaju fıstığındaki ve antep fıstığındaki aynı alerji tetikleyicisine karşı reaksiyon verebilir. Bu durum çapraz reaktivite ya da çapraz reaksiyon olarak bilinir. Konuyla ilgili bilgilenmek için uzman bir doktorla konuşulmalıdır çünkü tahmin edilmesi zordur.
Kabuklu Kuruyemiş Alerjilerinin Belirtileri
Her insanın bağışıklık sistemi farklıdır, alerjiler hafiften şiddetliye kadar değişen çeşitli belirti ve bulgulara neden olabilir. Birçok gıda alerjisi ciddi semptomlara neden olmaz fakat bazı insanlarda hayatı tehdit edici olabileceği için ciddiye alınmalıdır. Bazı insanlar, alerjilerden kaynaklanmayan olumsuz reaksiyonlara (baş ağrısı veya şişkinlik gibi) sahiptir. Bunlara gıda zehirlenmesi, toksik reaksiyonlar veya gıda duyarlılıkları (tahammülsüzlük) gibi faktörler neden olabilir. Alerjik reaksiyon olmasalar da, genellikle alerjilerle karıştırılırlar.
Hafif alerjik belirtiler:
Şiddetli bir alerjik reaksiyondan önce ortaya çıkabilecek hafif alerjik bulgular şunlardır:
-Ağızda, dudaklarda, boğazda karıncalanma
-Yüz ve dudaklarda şişme
-Boğazın şişip daralması
-Ciltte kırmızı kabarıklıklar, kaşıntı, kurdeşen (ürtiker)
-Burun akıntısı
-Kramplar, mide ağrısı, bulantı veya kusma gibi sindirim bulguları
Alerjik tepki gösteren kişilerde semptomlardan biri veya hepsi gelişebilir. Yer fıstığı, ağaç fıstığı veya tohum yedikten sonra bu semptomlardan herhangi birini yaşayanların daha sonra şiddetli reaksiyon verme riski normalden daha yüksektir. Bir klinik immünoloji veya alerji uzmanına gidilmesi gerekebilir.
Şiddetli alerjik reaksiyon (anafilaksi) belirtileri:
Şiddetli alerjik reaksiyon (anafilaksi) yaşamı tehdit eder. Şiddetli bir alerjik reaksiyonun belirtileri şunlardır:
-Yüzün şişmesi
-Ciltte genel kızarıklık, kaşıntı
-Kalp atış hızında artma
-Zor veya gürültülü nefes alma
-Dilin şişmesi
-Boğazın şişmesi veya sıkışması
-Konuşma zorluğu veya kısık ses
-Hırıltı veya kalıcı öksürük
-Baş dönmesi
-Küçük çocuklarda solukluk ve vücudun gevşemesi
-Bayılmaya veya kollapsa neden olabilecek düşük tansiyon
-Bilinç bulanıklığı, konfüzyon
-Ölecek gibi hissetmek, telaş duymak
Şiddetli alerjik reaksiyon (anafilaksi) gösteren kişiler için ambulans aranmalı, acilen yardım alınmalıdır. Kabuklu yemiş alerjisine sahip olan her 3 kişiden 1’inde kuruyemişe verilen ilk reaksiyonun ardından 1-8 saat içinde ikinci tepki görülebilir. Bu ihtimal nedeniyle anafilaktik tepki belirtileri gösteren kişiler bir süre hastanede gözlem altında tutulmalıdır.
Kabuklu Kuruyemiş Alerjilerinin Teşhisi![Kuruyemiş Alerjileri, Nedenleri, Teşhisi ve Tedavisi]()
Alerjik belirtiler varsa ve acil değilse öncelikle aile hekimine gidilmelidir. Bir alerjiyi teşhis etmek zor olabilir. Kendisinin veya bir çocuğun alerjisi olabileceğini düşünen kişilerin belirtilerin kaydını tutması doktorun bu duruma neyin sebep olduğunu anlamasına yardımcı olabilir. Belirtileri, neleri yedikten sonra ve ne zaman, nerede ortaya çıktıklarını, ne kadar devam ettiğini açıklayan bir günlük tutulabilir. Alerjinin teşhis edilebilmesi için aile hekimi gerekirse hastasını bir alerji uzmanı veya klinik immünolog olarak bilinen uzman bir doktora yönlendirebilir. Alerji uzmanları, olası alerjinin çeşidiyle ilişkili olarak bazı yöntemleri kullanarak alerji testi yapabilir. Yer fıstığına, ağaç kuruyemişlerine ve tohumlara karşı bir alerjinin varlığını tespit etmek için şunlar yapılabilir:
Deri prick testi: Deriye çeşitli kuruyemiş solüsyonları damlatılır. Ciltte kızarma, kaşıntı gibi bir reaksiyon gelişirse (ilk yarım saat içinde) test pozitif olarak kabul edilir. Belirtiler 1-2 saat içinde kaybolacaktır. Deride değişiklik olmadıysa, derisine damlatılan maddelere kişinin alerjisi olmadığı, testin negatif olduğu kabul edilir. Testin hatalı çıkmaması, alerjik yanıtın azalmaması için test gününde ya da o günden birkaç gün öncesine kadar antihistaminik ilaçlar alınmamalıdır.
Kan testi: Kan testleriyle alerjik reaksiyon sonucu vücudun ürettiği IgE (immünogloblin E) antikoru denilen bir proteinin miktarını ölçülür.
Besin yükleme testi: Tüm kabuklu kuruyemişlerden veya kabuklu yemiş içeren ürünlerden geçici olarak uzak durma (eliminasyon diyeti), ardından tıbbi gözetim altında kuruyemişleri diyete geri eklenme (besin yükleme) yöntemi uygulanabilir. Besin yükleme testi, şiddetli tepkiler oluşturabilme olasılığı nedeniyle tam donanımlı bir hastanede ya da özel oluşturulan bir ortamda, doktor gözetimi altında yapılmalıdır.
Bir dizi yöntem alerjileri test ettiğini iddia eder fakat tıbbi veya bilimsel açıdan kanıtlanmamıştır. Bunlar pahalı olabilir, bazı gıdalardan gereksiz ve tehlikeli bir şekilde uzak durulmasına neden olabilir. Bazı ülkelerdeki alerji uzmanlarını temsil eden kuruluşlar olası alerjileri test etmek için belirli yöntemlerin kullanılmamasını önerir. Bu yöntemler şunlardır:
-Sitotoksik gıda testi
-Elektrodermal test
-Saç analizi
-İridoloji
-Kinesiyoloji
-Nabız testi
-Refleksoloji
-Vega testi
Alerjilerin test edilmesi için tamamlayıcı bir ilaç veya terapi kullanmayı düşünenler her zaman önce doktoruyla görüşmelidir. Yanlış tanı, pahalı ve etkisiz tedavilere ve yiyeceklerden gereksiz bir şekilde kaçınmaya yol açabilir, bu da özellikle çocuklarda yetersiz beslenmeye yol açabilir. Gıda alerjisi teşhisi ve tedavi seçenekleri hakkında her zaman bir doktorla konuşulmalıdır.
Kuruyemiş Alerjilerinin Tedavisi
Gıda alerjilerinin tek tedavisi, alerjiye neden olan yiyeceklerden kaçınmaktır. Gıdalardan kaçınmaya yardımcı olması için, gıda alerjisi olan kişilerin gıda etiketlerini okuma konusuna önem vermesi gerekir. Dikkatli olunsa bile, belirli bir gıdayla her türlü temastan kaçınmak zordur.
Hafif reaksiyonlarda: Mümkün olduğunca kısa süre içinde antihistaminik bir tablet alınmalıdır. Bunlar eczanelerden reçetesiz satın alınabilir ya da doktorun yazdığı bir reçete ile temin edilebilir. Antihistaminikler, alerjik tepki sırasında vücudun salgıladığı histaminin etkisini azaltır. Etkisi 15 ila 30 dakikada görülebilir. Reaksiyon kötüleşirse hemen tıbbi destek alınmalıdır.
Ciddi reaksiyonlarda: Yanlışlıkla içinde kabuklu kuruyemiş olan bir şey yenirse, nefes alma veya yutma güçlüğü, göğüs sıkışması, karında ağrı, kusma, endişe, korku veya ölüm hissi gibi ciddi alerjik tepki (anafilaksi) belirtilerine dikkat edilmelidir. Bu reaksiyonlar yaşamı tehdit edebilir ve hemen tıbbi müdahaleye ihtiyaç duyulabilir. Ambulans çağırmak için hemen 112 aranmalıdır. Hasta kişi ayakta durmamalı veya yürümemeli, sırt üstü yere uzanmalıdır. Mümkünse hastanın yanında her zaman birisi bulunmalı, alerjik tepkiler gösteren kişi yalnız iken tuvalete bile gitmemelidir. Varsa, oto enjektör (EpiPen) aracılığıyla adrenalin (epinefrin) uygulanmalıdır.
Kuruyemiş Alerjisinde Kaçınılması Gereken Gıdalar
Kabuklu yemişlerden kaçınmak kolaydır fakat diğer birçok yiyeceğe de eklenebildiği için kişiler her zaman onlardan birini aldıklarının farkında olmayabilir. Yer fıstıkları ya da ağaç fıstıkları gibi kuruyemişler aşağıdaki gibi yiyeceklerde bulunabilir:
-Unlu mamuller: Kurabiyeler, şekerlemeler, hamur işleri, turta hamuru ve benzerleri
-Şekerlemeler: Özellikle çikolatalı şekerlemeler, badem ezmeleri ve nugat
-Çeşitli tatlılar: Dondurmalar, dondurulmuş yoğurt gibi tatlılar, sıcak çikolatalar ve pudingler
-Granola ve tahıllı barlar
-Karışık çerezler
-Acı biber sosları ve çorbalar: Yer fıstıkları veya yağları bazı gıda gürünleri koyulaştırmak için kullanılır.
-Cevizli, ay çekirdekli ekmekler
-Enerji barları (çubukları)
-Salam: Bazılarında Antep fıstıkları bulunabilir.
-Sebzeli burgerler
-Soslar: Bunlar barbekü sosu, acı sos, pesto, koyu et sosu, Meksika mutfağına has mole sosu, pasta kaplamaları veya marinelerdir.
-Salatalar ve salata sosları
-Hidrolize bitkiler veya bitkisel proteinler: Bunlarda da yer fıstığı olabilir.
-Fıstık ya da badem unları
-Badem ve antep fıstığı gibi kuruyemişlerin özleri
-Bal (örneğin, kestane balı)
-Bazı alkollü içecekler: Üreticinin etikette listelemesini gerektirmeyen kabuklu yemiş aromaları içerebilir.
-Uluslararası gıdalar: Kabuklu kuruyemişler, bunlardan çıkarılan yağlar Asya ve Afrika yemeklerinde (özellikle Tayland ve Hint yemekleri), Akdeniz ve Meksika yemeklerinde yaygın olarak kullanılan malzemelerdir.
Kuruyemişler mutfaktan başka şampuanlarda, losyonlarda, evcil hayvanların hazır paketlerde satılan mamalarında da bulunabilir. Satın alınmadan, dokunmadan veya kullanılmadan önce gıdaların üzerindeki etiketler okunmalıdır.
Kuruyemişlerle hazırlanan kremalar, sürme çikolatalar, pralinler, ezmeler, krokanlar, kuruyemiş yağları (diğerleri ile birlikte soğuk preslenmiş veya eksprese edilmiş yer fıstığı yağını içerir) ve bazı helvalar da alerjisi olanlar tarafından kullanılmamalı, yiyeceklerin paketlerinde yer alan içerik etiketleri dikkatlice okunmalıdır.
Kuruyemiş Alerjisi Reaksiyonlarının Önlenmesi
Kişiler iyi hazırlanır, ne yapması gerektiğini bilir, hızlı davranırsa ciddi problemler yaşama riskleri azalacaktır. Şiddetli bir alerjik reaksiyon (anafilaksi) riski altında olan kişiler yanında EpiPen gibi bir adrenalin oto enjektörü ve tıbbi yardım istemek için cep telefonu taşımalı, oto enjektörün nasıl kullanacağını öğrenmeli, anafilaksi için bir eylem planı olmalıdır. Kişinin kendisinin yapamaması durumunda ailesi ve arkadaşları da bu enjektörleri nasıl kullanacaklarını bilmelidir. Enjektörlerin son kullanım tarihlerine arada bir bakılmalı tarihi dolmuşsa yeni bir tane alınmalıdır. Risk altındaki kişiler tıbbi kimlik ya da uyarı bilekliği, künye gibi takılar takmalıdır, bunlar adrenalinin acil bir durumda uygulanma olasılığını artırır. Alerjik reaksiyonun şiddetini artırabilecek veya tedavisini zorlaştırabilecek beta blokerler gibi ilaçlardan (mümkünse) kaçınılmalıdır. Kişinin astımı varsa ve inhalatörü varsa kullanmalıdır.
Kişinin riski yüksek değilse ve bir oto enjektör reçetesi verilmemişse bile alerjik tepkiler için bir eylem planına sahip olması önerilir. Evden başka bir mekanda yemek gerekiyorsa veya alışveriş yapılacaksa menüler ve yiyecek etiketleri çok dikkatli okunmalıdır. Bir ürünün etiketi, daha önce aynı ürün sorunsuzca kullanılmış olsa da her satın alındığında kontrol edilmelidir. Gıda üreticileri tarifleri değiştirebilirler.
Bir restoranda yemek yemeden önce içinde ne olduğu garsona ya da şefe sorulmalıdır. İçinde yer fıstığı ya da ağaç fıstığı bulunmayan yiyecekler, kuruyemiş bulunan yiyeceklerle aynı yerde ya da aynı aletlerle hazırlanırsa kontamine (bulaşma) olabilir. Çok sayıda malzemenin kullanıldığı restoranlarda, kaşık, kepçe gibi ekipmanların paylaşılması halinde dondurma salonlarında bile bulaşma olabilir ve alerjik reaksiyonlar ortaya çıkabilir.
Her zaman kuruyemişlerle temastan kaçınmak mümkün olmayabilir ve kazara kuruyemişlere maruz kalınabilir. Öyleyse her ihtimale hazırlıklı olunmalıdır. Yemeği arkadaşlar veya aile hazırlıyorsa, yemeği yiyecek kişinin neye alerjisi olduğunu, ne yiyemediğini bilmeleri gerekir. Bilmeme ya da unutma ihtimali nedeniyle hatırlatılmalıdır.
Kaynakça:
https://www.betterhealth.vic.gov.au/health/ConditionsAndTreatments/nut-allergies
https://patient.info/allergies-blood-immune/food-allergy-and-intolerance/nut-allergy
https://istanbulalerjimerkezi.com.tr/kuruyemis-alerjisi-kabuklu-agac-yemisi-alerjileri/
Yazar: Müşerref Özdaş