Bir merkez bankasının ana işlevi, ülke içindeki paranın kontrolünü sağlamak ile kredi istikrarını ve finansal istikrarı sağlamaktır. Birçok merkez bankasında iki departman bulunur. Bunlardan ilki para basma departmanı diğeri ise bankacılık departmanıdır.
Para Basma Fonksiyonu
Merkez bankası, bir ülkede para basma konusundaki yegâne mercidir. Merkez bankası, bu yetkisi ile ülke içindeki kredi süreçlerinde ve para birimi üzerinde tam kontrol sağlar. Kamu harcamaları, kamu harcamalarını geçtiği zaman hükümetler borçlarını düşüremez ve merkez bankalarından borç alırlar. Bu borçlanma işlemi merkez bankalarına tahvil satarak gerçekleşir. Merkez bankaları da aldığı tahlil kadar para basar. Bu durum bütçe açığının finanse edilmesi olarak da adlandırılır.
Kamu Kurumları ve Hükümete Karşı Banka Görevi Vardır
Merkez bankaları, merkezi hükümet ve diğer kamu kuruluşlarına da çeşitli miktarlarda borç para verebilmektedir. Tüm bunların yanı sıra merkez bankaları, hükümetlerin tüm bankacılık işlemlerini de yürütmektedir. Hükümetler, tüm gelirlerini merkez bankasında tutmaktadır. Öte yandan hükümetlerin tüm giderleri merkez bankası hesaplarından karşılanır.
Merkez bankaları, hükümetlere çeşitli miktarlarda krediler ve avanslar da sağlamaktadır. Bunun yanı sıra gerekli durumlarda devletin iç borçlanma sürecini de yönetir.
Bankaların Bankası ve Düzenleyici Kuruluş Olarak da Görev Yapar
Dünyada yüzlerce banka bulunmaktadır. Bu bankaların düzgünce işlemesi için onları düzenleyecek ve denetleyecek bir üst kurumun varlığı mutlaka gereklidir. Çoğu ülkede bu görev merkez bankaları tarafından ifa edilir.
Bankalar paralarının belli bir bölümünü merkez bankalarında tutmak zorundadır. İşte bu nedenle merkez bankaları, ticari bankaların nakit rezervlerinin nihai sahibidir. Ayrıca ticari bankalar nakit sıkışıklığı çektiğinde, merkez bankalarından borç alarak nakit sıkıntısını giderebilir.
Merkez Bankaları Para Arzını Kontrol Eder
Merkez bankaları, kredi ve para arzını para politikası aracılığıyla kontrol etmektedir. Merkez bankaları, para basma konusunda bir monopoldür. Bu nedenle piyasadaki para miktarını rahatlıkla kontrol edebilirler.
Merkez bankasının kredi kontrol fonksiyonun temel amacı tam istihdam düzeyinde fiyat istikrarını sağlamaktır. Merkez bankaları, para ve kredi arzını nicel ve nitel ölçüler kullanarak kontrol eder.
Kur İstikrarı
Merkez bankasının diğer bir görevi ise ülke para biriminin diğer para birimleri karşısında değerini korumaktır. Örneğin, TCMB bugünlerde ülke para biriminin değerini korumak için çeşitli adımlar atmaktadır. TCMB’nin attığı bu adımlar TL’nin değerini koruması için çok önemlidir.
Son Borç Veren Kurum
Olası bir kriz durumunda tüm ticari bankalar, ellerindeki mevduatları bitirdiklerinde, merkez bankalarından yardım isterler. Merkez bankaları, bu gibi durumlarda nakit akışının sağlanması ve finansal destek bakımından diğer bankalara önemli ölçüde yardım eder. Merkez bankasının bu fonksiyonu diğer bankaları iflastan kurtarır ve bankacılık sisteminin çökmesini önler. Merkez bankası finansal destek sağlayarak, ülkedeki bankacılık sisteminin çökmesini engeller.
Yazar: Sercan Arman Kandemir