Mizah Edebiyatı ve Aziz Nesin

Hikayeleri, romanları ve tiyatroları ile tanınan Aziz Nesin, eserlerine halk muhayyilesini ve zevkini aktararak toplum ve birey bağlamında gülünç olanı yakalamayı ve bunu kırmadan, dökmeden, ince bir hassasiyetle eleştirmeyi hedefler. Aziz Nesin, bir bakıma halk edebiyatının özelliklerini modern edebiyat ile birleştirerek sunar. Bu da onun kolay okunabilmesinin ve kabul edilmesinin nedenlerinden biridir. Onun eserleri taşıdığı yoğun toplumsallıkla dönemin siyasal, toplumsal ve bireysel meselelerini öne çıkartır. Köy, bürokrasi, toplumsal ilişkiler, devlet-birey ilişkisi, emek sömürüsü, gecekondu gibi konuları Aziz Nesin, mizahi bir biçimde ele alır. Olay unsurunu öne alan yazar, realist bir bakış açısına sahiptir. Anlattığı olaya uygun olarak seçtiği kişileri, kendi karakter özellikleri içerisinde sergiler, bu da ister istemez doğal ve sıcak bir anlatım ortamının oluşmasını sağlar. Karakterler, içinde bulundukları sınıfların dil özelliklerine göre konuşur ki bu durum mizah unsurunun canlılık kazanmasına katkıda bulunur. Halkın kullandığı deyimler, atasözleri, ağız taklitleri canlılığı ve gülmeceyi sağlayan ögelerdir. Realist olduğu için olayları sistematik, sebep sonuç ilişkisi içerisinde ve zaman dizimsel olarak verir. Bir yazar olarak olaylara müdahalelerde bulunmaz, yani Tanrısal bir rol biçmez kendisine. O anlattığı olayları, günlük hayatın mantığını ihmal etmeden ve bu mantık içerisinden bakarak yansıtır. Tüm bunları yaparken asıl istediği şey, okurların anlattığı, eleştirdiği ve tespit ettiği meselelerle ilgili sorunları yakalaması ve dolayısıyla vermek istediği mesajı almasıdır. Yazar, gerek toplumsal gerekse siyasal eleştirilerini hep bu perspektif üzerine kurar. Siyasal ve toplumsal eleştiriler yaparken komik ögesini ihmal etmemesindeki ana etmen, onun tespit ettiği aksaklıkların okur nazarında bir etkiye sahip olmasını istemesidir. Aziz Nesin tüm bunları yaparken alt sınıfların temsilcisi gibi konumlandırır kendisini. Taraf tutmaz, ancak onun yüksek sınıflardan, yönetenlerden, burjuva kesiminden yana olmadığı çok bellidir. Bu bakımdan halk edebiyatından yararlanmak onun için oldukça önemlidir. Yazara daha yakından bakınca Hüseyin Rahmi Gürpınar gibi bir gülme estetiğine sahip olduğu kolayca görülür. Halkın günlük meselelerine eğilen Hüseyin Rahmi de gülmeceyi ağız taklitleri, bireysel ve toplumsal sıkıntıları tasvir etme bağlamında gerçekleştirir. Ancak tabii ki Aziz Nesin gibi siyasal ve toplumsal eleştiri yaparak zülf-i yâre dokunmaz. Hüseyin Rahmi, bu manada daha yüzeyde kalarak var olanla yetinir. Oysa Aziz Nesin, var olanın eleştirisini yaparken yeni bir varlık biçimi de önerir. Halkın bilinçlenmesini, kendisini ezenlere karşı bilinçli bir karşı duruş sergilemesini ister. Kabul etmek gerekir ki Aziz Nesin, bütün bunları toplumcu ve gerçekçi bir bakış açısı ile, sosyalist bir paradigmanın içerisinden yapar. Onun mizahı merkeze alarak yaptığı tüm eleştiriler, sosyalist dünya görüşünün kuramsal temelleri üzerine gelişir. Öykü türünde yazdığı Geriye Kalan (1948), İt Kuyruğu (1955), Yedek Parça (1955), Fil Hamdi (1955), Damda Deli Var (1956), Koltuk (1957), Kazan Töreni (1957), Toros Canavarı (1957), Deliler Boşandı (1957), Mahallenin Kısmeti (1957), Ölmüş Eşek (1957), Hangi Parti Kazanacak (1957), Havadan Sudan (1958), Bay Düdük (1958), Nazik Alet (1958), Gıdıgıdı (1959), Aferin (1959), Kördöğüşü (1959), Ah Biz Eşekler (1960), Yüz Liraya Bir Deli (1961), Bir Koltuk Nasıl Devrilir (1971), Biz Adam Olmayız (1972), Sosyalizm Geliyor Savulun (1965), İhtilâli Nasıl Yaptık (1965); roman türünde yazdığı Kadın Olan Erkek (1955), Gol Kralı Sait Hopsait (1957), Erkek Sabahat (1957), Saçkıran (1959), Zübük (1961), Şimdiki Çocuklar Harika (1967), Tatlı Betüş (1974), Yaşar Ne Yaşar Ne Yaşamaz (1977) , Surnâme (1976); masal türünde yazdığı Memleketin Birinde (1953), Hoptirinam (1960), Uyusana Tosunum (1971), Aziz Dededen Masallar; tiyatro türünde yazdığı Biraz Gelir misiniz (1958), Bir Şey Yap Met (1959), Toros Canavarı (1963), Düdükçülerle Fırçacıların Savaşı (1968), Çiçu (1970), Tut Elimden Rovni (1970), Hadi Öldürsene Canikom (1970), Beş Kısa Oyun (1979),Bütün Oyunları (1982) gibi yapıtlarında mizahı merkeze koymuştur.

Kaynakça:
Alpay Kabacalı, Gözyaşından Gülmeceye Aziz Nesin, Gürer Yayınları

Yazar: Korhan Altunyay