İnanç ve beklentilerimizin vücudumuzun çalışma sistematiği üzerindeki etkisi şaşırtıcı derecede bilisel bir nitelik taşımaktadır. Plasebo etkisi, senelerdir gerek bilim çevrelerinde gerekse de ekonomi ve eğitim, psikoloji gibi alanların gündelik uygulamalarında gündemi işgal etmekte ve değişik uygulama ve deneylerle karşımıza çıkmaktadır. Plasebo etkisi genel olarak beklenti ve şartlanmışlıklarımızın herhangi bir uyarıcı içeriği bulunmamamasına rağmen alınan ilaç ve nesnelerin vücudumuzda 
meydana getirdiği olumlu etkilere denir. Plasebo ve nosebo etkileri üzerine tıbbi deney ve araştırmalar oldukça kapsamlı bir şekilde sürdürülmesine rağmen bu etkilerin beyin hakkında ifade ettiği tek şey, zihnimiz ve düşünme süreçlerimizin hayati fonksiyonlarımız üzerindeki mucizevi etkisinin gücü ve beynimizin inanılmaz zenginliğidir.
Plasebo etkisi, çok önceden de bilinmesine rağmen tıbben kullanımı ilk kez 2. Dünya Savaşı’nda bir savaş cerrahı olan Henry Beecher’in morfin tükenince yaralılara verdiği karışımla tıbbi literatürde yer etmiştir. Plaseboya dair oldukça kapsamlı çalışmalar söz konusu iken onun kötücül ikizi sayılan “Noseboya” dair araştırma ve bilgiler ise oldukça sınırlıdır. Gerek nosebo gerekse de plasebo, beklenti ve inançların gerçek olmayan uyarıcılar karşısında beyin kimayasında meydana getirdiği olumlu veya olumsuz değişimleri ifade etmektedir.
Nosebo Etkisi Nedir?
Plasebo, Latince bir kelime olarak memnun etmek anlamına gelirken “nosebo” ise ‘zarar vereceğm’ manasına gelen Latince bir deyiştir. Nosebo etkisi psikolojide kendini gerçekleştiren kehanet kavramıyla da ilişkilendirilebilir. Atalarımızın sakınılan göze çöp batar dedikleri bu durum yaklaşık olarak nosebo etkisine işaret eder. Nosebo etkisinde hastaya verilen ve hiçbir uyarıcı etkisi olmayan ilaçtan sonra hastaya ilacın muhtemel tehlikeli yan etkileri aktarılır. Hasta evhamlı bir yapıdaysa ve bu anlamda ciddi bir şartlanmışlık içine girdiğinde söz konusu kişide
gerçekten de başta belirtilen yan etkiler görülmeye başlanır. Hme plasebo hem de nosebo etkisi beynin yanlış yönlendirmeler üzerine ortaya koyduğu tepkileri ifade eder. Her ikisi için de ortaya çıkan sonuçlar ne kadar vahim veya etkileyici olursa olsun doğru bilgilendirme yapıldığı ve yanlış sanal algı ortadan kalktığı zaman söz konusu etkilerin kısa sürede kaybolur. Yapılan son araştırmalar beyinde meydana gelen süreçlerde kritik merkezlerin orbifronal,prefrontal ve anterior singulat korteks olduğu tespit edilmiştir. Söz konusu kısımlar aynı zamanda beynin ödül mekanizmalarının yer aldığı yerdir. MR görüntülemesiyle elde edilen veriler bu bölgelerin sağlık algısını idare eden hayati fonksiyonlar üstlendiğini ortaya koymuştur.
Nosebo etkisi üzerine tıp çevrelerinde anlatılan iki deney meşhurdur. İlk vakıada İtalyan doktorlar laktoz alerjisi üzerine deney yapacaklarını söyleyerek deney katılımcılarına gerçekte laktozla alakası olmayan sıvı bir madde içirirler. Deney sonunda deneye katılan ve laktoza intolerasnı bulunan katılımcıların %44’ünde, kaltoz intoleransı bulunmayan katılımcıların da %26’sında lakoz alerjisini çağrıştıran mide ve bağırsak şikayetleri ortaya çıkar.
Diğer vakıa ise çok daha sansasyonel ve şaşırtıcıdır. Antideprasanların nosebo etkisi üzerine yapılan bu testte gerçekte antideprasan özelliği olmayan birtakım ilaçlar verilir. Deney sırasında tesadüfen katılımcılar içerisinde bulunan bir kişi söz konusu ilaçların etkisiz olduğundan bihaber şekilde bu ilaçlardan 26 tanesini tek seferde içerek intihar etmeye çalışır. İntihar teşebbüsünün öğrenilmesinden hemen sonra tıbbi müşahede altına 
alınan kişide birçok hayati tehlike ortaya çıktığı görülür.
Yukarıdaki deneylerde görüldüğü gibi nosebo etksinin ne kadar ölümcül sonuçlar doğurabileceği ortadadır. Ortaya çıkan tehlikelere psikolojik gibi görünse de doğrudan hayati fizyolojik sonuçlar taşımaktadır. Halk arasında hastaneye gitme korkusu olarak bilinen fenomen de aslında nosebo etkisi olarak tanımlanabilir. Pek çok kişi hastaneye gittiğinde kendinde istemediği rahatsızlıklar ortaya çıkacağını düşünerek çok gerekli olmadıkça doktora gitmemeye çalışır. Yine sıklıkla prospektüsü okuyup yan etkileri dikkatlice okuduktan sonra içimizi saran korku dalgası nosebo etkisinin provası gibidir.
Kaynakça:
https://www.medimagazin.com.tr/authors/ismail-hakki-aydIn/tr-nosebo-etkisi-72-87-3963.html
https://aklinizikesfedin.com/nosebo-etkisi-nedir/
Yazar: Erdal Uğur