Ostomi terimi, vücuttan atıkların atılabilmesi için oluşturulan cerrahi açıklığı veya vücut yüzeyine oluşturulan ağız şeklinde yapıyı ifade etmektedir. Sindirim sistemi hastalık veya yaralanma nedeniyle işlevini düzgün bir şekilde yerine getiremediğinde veya hastalık sıçradığında, cerrahi operasyon ile ince bağırsak veya kolonun bazı kısımlarını çıkartılması gerekebilir.
Cerrahi olarak bu bölümler çıkardığında veya bu bölümlere hastalık sıçradığında, bazen artık normal anatomik yoldan atıkları ortadan kaldırmak (bağırsak hareketine sahip olmak) mümkün olmayabilir. Cerrah daha sonra kalan bağırsak yolunun ucunu cildin yüzeyine yönlendirir; buna “stoma” veya ostomi denir. İnce bağırsak karın duvarının yüzeyine çıkarılmasına, ileostomi denir ve getirilen kolona kolostomi denir. İleostomiler ve kolostomiler, özel duruma bağlı olarak geçici veya kalıcı olabilir. Bu bir ostominin sözlük tanımıdır, ancak bir ostominin ne yaptığını veya birinin neden birine ihtiyaç duyduğu kişinin durumuna göre değişebilir.
Ostomi Türleri
Ostomiler, vücudun hangi kısmından geldiklerine bağlı olarak farklı isimler almaktadırlar. Üç ana ostomi türü vardır, ancak her türün, stomanın nasıl çalıştığına ve stomanın hangi kısmından oluştuğuna bağlı olarak varyasyonları olabilir.
• İleostomi (Brooke ileostomi): Bu tip ostomi genellikle ince bağırsağın (ileum) sonunda oluşur ve çıktı kolon ve rektumu atlar.
• Kolostomi: Bu tip ostomi kolon boyunca oluşur (kalın bağırsak). Dışkı rektumu stomadan geçer ve stomanın yapıldığı kalın bağırsağın yerine bağlı olarak, bir kolostomat artan bir kolostomi, enine kolostomi veya sigmoid / inen bir kolostomiye sahip olabilir. İnce bağırsağa ne kadar yakın olursa dışkı o kadar az oluşur. Sigmoid / inen bir kolostomi genellikle şekillendirilmiş dışkı üretir.
• Ürostomi: Genellikle ilk önce ince veya kalın bağırsağın bir kısmının çıkarılması ve daha sonra her üreterin uçlarının tutturulmasıyla bir ürostomi oluşturulur. Bağırsak bölümü daha sonra karın duvarından çıkarılır ve bir stomaya dönüştürülür. Üreterler böbreklerden gelir ve normal olarak idrar torbasına gelir. Urostomatlar genellikle mesanelerini çıkarır ve idrarları bunun yerine stoma yoluyla yönlendirilir.
Hem ileostomatlar hem de ürostomatlar için bir seçenek olabilecek kıta ostomileri de vardır (kolostomatlar, seçtikleri takdirde ostomileri ıslatabilirler. Kıta ostomileri, bir kateter kullanılarak günde birkaç kez boşaltılması gereken bir iç kese veya rezervuar oluşturmayı içerir. Bu, ostomatın harici bir torbalama sistemi gerektirmeyeceği anlamına gelir. Bir “Kock Kılıfı” ve “BCIR” iki tür kıta ostomisidir.
Stoma Hakkında Bilinmesi Gerekenler
Stomalar boyut ve şekle göre değişebilir, ancak genellikle parlak kırmızı renkte ve nemlidir (ağzınızın iç kısmına benzer). Bir stoma genellikle deriden biraz dışarı çıkacaktır, ancak bazı stomalar cildin altına gömülebilir; çok fazla çıkıntı yapan bir stoma sarkabilir. Ameliyattan sonra bir süre, her şeyin yolunda olduğundan emin olmak için stoma hemşire veya cerrah tarafından izlenmelidir.
Stomalar dokunmaya duyarlı değildir, çünkü bağırsakta sinir uçları yoktur. Bir stoma kanarsa da, hassas dokunun kırılması kolay olduğu ve hızlı bir şekilde iyileşeceği için genellikle panik yapmaya gerek yoktur. Stomadan (dışkı veya idrarla) aşırı kanama veya sızıntı olduğunu fark ederse, bir tıp uzmanına başvurmak gerekir.
Stoma peristalsis ile uyumlu çalıştığı için hareket ettiği fark edilebilir ve bunu görmek oldukça ilginç gelebilir. Fakat endişelenmemelidir; dışkı veya idrar vücut boyunca bu şekilde itilir. Bazı ostomatlar bu kasılmayı hissedebilirken ve bazıları hiçbir şey fark etmeyebilir. Şeffaf bir kese seçimi bazı kişiler için takibi kolay bir seçim olabilir.
Ostomi Yaptırmanın Nedenleri
Bazı kişiler Crohn Hastalığı nedeniyle ostomiye ihtiyaç duyabilirken ihtiyaç duyulan tek neden bu değildir. İşte ostomi cerrahisi yapılmasını gerektiren yaygın nedenlerinden bazıları:
• Kanser (bağırsaklar, mesane veya rektum)
• Bağırsak delinmesi (hastalık veya yaralanma nedeniyle)
• Bağırsakları dinlendirmek (ve iyileşmesine izin vermek)
• İnflamatuar Bağırsak Hastalığı (Crohn veya Ülseratif Kolit)
• Kazalar
• Doğum kusurları
• Nörolojik hastalıklar
Bir ostomi cerrahi operasyonu geçirmenin birçok nedeni olsa da, IBD gibi bir şey için genellikle ilk tedavi yöntemi değildir. Kazalar veya bağırsak delinmesi durumunda, acil bir ostomi yapılması gerekebilir, ancak çoğu zaman bir ostominin (veya başka bir ameliyatın) geciktirilip önlenemeyeceğini görmek için başka tedavi yöntemleri kullanılır.
Ayrıca, bazı ostomiler geçici olabilirken, bazıları kalıcı olabilir. IBD’de, kolon ve rektuma iyileşmesi için biraz zaman vermek amacıyla geçici bir ileostomi kullanılabilir. Ayrıca bağırsak yeniden takılmadan önce bir “j-poşet” in hazırlanmasında geçici olarak kullanılabilir. Geçici bir ostomi oluştuğunda, bu genellikle bir döngü ostomisi dir, yani tek bir insizyondan yapılan iki açıklık ile deriden bir bağırsak halkası çıkarılır: biri aktif olarak üretilir ve diğeri inaktif hala mukus üretebilir. Bağırsağın sadece bir kısmı deriden geçtiğinde bir son ostomi oluşturulur.
Bir döngü ostomi genellikle stoma geçici olduğunda kullanılır ve kolayca yeniden takılabilir ve vücudun içine geri konabilir. Daha az yaygın olan bir diğer seçenek de çift namlulu ostomidir. Bu ameliyatta cerrah, biri dışkı için çıkış, diğeri mukus fistül görevi gören iki ayrı mide oluşturacaktır.
Ostami Cerrahisinden Sonra İlk Hafta Beslenme Nasıl Olmalıdır?
Ostomi ameliyatımdan sonra hangi yiyecekleri yenmesi (ve kaçınması) hakkında bilgi sahibi olmak gerekir. Bu bilgi oldukça önemlidir, çünkü amaç sadece dehidrasyonu önlemek değil, aynı zamanda potansiyel tıkanmaları da önlemek gerekir. Stoma ameliyattan sonra şiştiği için, şişmiş stomadan geçmesi zor olan yemeklerin tüketilmemesi gerekir. Tıkanma riskini nasıl azaltacağını bilmek önemlidir. Bu riski önlemek için şunlara dikkat etmek gerekir.
• Yeterli hidrasyon ve elektrolit dengesini korunmalıdır.
• Tıkanmalara neden olması muhtemel yiyeceklerden kaçınılmalıdır. Bunlar genellikle yüksek lifli veya yüksek tortulu gıdalardır.
• Dışkı üretimini çok fazla artıran yiyecek/içeceklerden kaçınılmalıdır.
• İyi çiğnenmelidir, doğru yeme alışkanlığı geliştirilmelidir.
• Gün boyunca daha küçük öğünler halinde yemek yenilmelidir.
• Beslenmeyi değerleri yüksek tutulmalıdır. Vitaminler, mineraller ve protein iyileşmeye yardımcı olacaktır.
• Sağlıklı bir kiloyu koruyacak kadar temek yenilmelidir veya kilolu olanlar kilo almama çalışmalıdır.
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu