Hayvanlarda zekayı tanımlama ya da ölçme zorluğu, konuyu bilimsel araştırmalar açısından zorlaştırmaktadır. Anatomik açıdan, saldırgan etobur dinozorların (teropod) torunları olan ve yaklaşık 10.000 türü bulunan kuşlar, kafa büyüklüklerine oranla büyük beyinlere sahiptir. Görsel ve işitsel duyular çoğu türde iyi gelişmişken, dokunma ve koku alma duyuları sadece bazı türlerde gelişmiştir. Kuşlar görsel sinyallerle ve sesleriyle iletişim kurarlar. Zekalarının ölçülebilmesi bu nedenle duyusal uyaranlara verdikleri yanıtları incelemeye dayanmaktadır.
Kargaların ve papağanların sosyal bir yaşamları olduğu, uzun bir gelişim dönemi geçirdikleri ve büyük ön beyinlere sahip oldukları bilinmektedir ve bunların daha gelişkin bilişsel yetenekleri olduğu gözlemlenmiştir. Nörobilimcilerin yaptıkları araştırmalar kuşlarda zeka oluşturan bir nöral “devre” bulunduğunu kanıtlamış durumdadır. Bu nöral devre, kuşların ve primatların beyinleri arasında görülen “konverjant değişim” özelliklerinin bir örneği ve insan zekasının nöral temelinin de daha iyi anlaşılması olanağını sağlıyor.
Pontin Çekirdeğinin İşlevi
Beynin, primatların zekasında önemli bir rolü olan bölgesine “pontin çekirdeği” denilmekte. Bu yapı, beynin en büyük iki alanı arasında, yani korteksin ve serebellumun arasında bilgi aktarıyor, ki bu da daha yüksek düzeydeki işlemlere ve daha sofistike davranışlara izin veriyor. İnsanların ve tüm primatların pontin çekirdeklerinin diğer memelilere kıyasla daha büyük olması bilişsel yeteneklerimizi açıklıyor.
Medial Spiriform Çekirdeğinin İşlevi
Kuşların çok küçük pontin çekirdekleri bulunmakta. Onun yerini, benzer işlev ve bağlantılara sahip “medial spiriform çekirdeği” (SpM) olarak adlandırılan benzer bir yapı alıyor. Beynin farklı bir bölümünde bulunan SpM, korteks ve serebellum arasında, pontin çekirdeği ile aynı işi görüyor. Alberta Üniversitesi profesörlerinden Psikolog Doug Wylie, korteks ve serebellum arasındaki bu döngünün, sofistike davranışların planlanması ve uygulanması için çok önemli olduğunu söylüyor.
Dünyadaki en kapsamlı kuş beyinleri koleksiyonundaki tavuk ve su kuşlarından papağanlara ve baykuşlara kadar 98 kuş örneği kullanan bilim insanları, kuşların beyinlerini inceleyerek medial spiriform çekirdeğinin büyüklüğünü beynin geri kalanıyla karşılaştırdılar. Araştırmalarda, papağanların diğer kuşlarınkinden daha büyük bir SpM’ye sahip oldukları belirlendi. SpM’nin papağanlarda çok büyük olduğu, örneğin tavuk, güvercin gibi diğer kuşlara göre iki ila beş kat daha büyük olduğu görüldü.
Cümle Kurabilen Gri Papağan
Papağanlar, bağımsız olarak, primatlara benzer biçimde korteksin ve serebellumun birbirleriyle bağlantısını sağlayan büyük bir alan geliştirmiş durumdalar. Bu, papağanlar (kuzgun, alakarga gibi bazı başka kuşlar) ve primatlar arasındaki benzerliğin büyüleyici bir örneği ve araç gereç kullanma ve kendini tanıma gibi karmaşık davranışlara olanak sağlıyor. Örneğin, Afrika Gri Papağanı üzerinde yapılan çalışmalar, insan konuşmasını taklit edebilmenin ötesinde, bazı sözcükleri anlamlarıyla ilişkilendirebildiğini ve basit cümleler kurabildiğini, sahibinin duygularına “Neyin var?” diye sorabilecek kadar katılabildiğini göstermiştir.
Bu bulgular, pontin çekirdeğine dayalı benzer sürecin insanlarda nasıl gerçekleştiğini incelemek amacıyla da kullanılabilir ve insan beyninin nasıl çalıştığını daha iyi anlamak için yol gösterebilir.
Kaynakça:
– Ann B. Butler, Rodney M.J. Cotterill, “Mamillian and avian neuroanatomy and the question of consciousness in birds”, The Biological Bulletin, 2006, no. 2 (2): 106-127.
– Cristián Gutiérrez-Ibáñez, Andrew N. Iwaniuk, Douglas R. Wylie, “Parrots have evolved a primate-like telencephalic-midbrain-cerebellar circuit”, Scientific Reports, 2018.
Yazar: Oben Güney Saraçoğlu