Üç temel geleneksel üretim sistemi kabul edilir. Tek üretim sistemi, parti üretimi sistemi ve akıcı üretim sistemi. Zamanla çıkan yeniliklerle, yeni üretim sistemleri de çıkmaktadır. Çağımızdaki, her alanda hızlı değişimlerin esnek üretim sistemleri geliştirmeyi zorunlulaştırmasıyla yeni üretim sistemleri gelişmiştir. Bazıları, grup teknolojisi ve stoksuz üretimdir. Başlıca üretim sistemleri;
Tek üretim sistemi
Parti üretimi sistemi
Akıcı üretim sistemi
Sipariş üretimi sistemi
Sürekli üretim sistemi
Kitle üretim sistemi
Grup teknolojisi sistemi
Stoksuz üretim sistemi
Üretim sistemi seçimi, her şeyden evvel, organizasyon ve ekipman yerleşimini etkiler. Üretim sistemlerinin ayırt edici özellikleri ve iyi sonuç verme koşulları dikkate alınır.
TEK ÜRETİM SİSTEMİ
Proje, yerinde iş, yerinde üretim gibi isimler altında üretim yapılması, bir kişi veya grubun, bir tek üretim biriminin tümünü aynı yerde üretmesidir. Genellikle “proje” adı kullanılır.Bina inşa etme, gemi inşa etme gibi… Üretilecek mamulün yeri sabittir. Tüm üretim girdileri, üretim birimi etrafında toplanır. Kullanılacak üretim teknolojisi, üretim birimi karmaşıklığına göre değişir. Basit veya yüksek teknoloji kullanmak gerekebilir.
Basit üretim projelerinin en önemli özellikleri;
Yalın organizasyon kullanılır,
Çok yönlü uzmanlar çalışır,
Basit araç ve gereçler kullanılır,
Üretim kısa sürede tamamlanır.
Büyük ve karmaşık projeler için, çok uzun ve kapsamlı planlama ve araştırma gerekir. Bu çalışmalara fizibilite denir. Proje planlama ve kontrolünde Gantt, CPM, PERT gibi ileri programalma yöntemleri kullanılır. Programlamada, projedeki üretim faaliyetleri, faaliyet tamamlanma süreleri, faaliyet sırası, proje tamamlanma süre ve maliyeti, kritik faaliyetler vb. konular tespit edilir. Proje amacına uygun organizasyon, teknoloji ve ekip kurulur.
PARTİ ÜRETİMİ (SERİ ÜRETİM) SİSTEMİ
Bir tür mamulden bir miktar üretildikten sonra, başka mamul üretimine geçilir.
Seri üretimde üretilecek her parti ürünnün üretim planlama ve programı ayrıdır. Tasarruf için, üretim birimi ve atölyelerin konumları, zaman kaybı minimizasyonuyla planlanır.
İşlevsel yerleşim düzeninin başlıca önemli noktaları;
Yerleşim düzeni, iş akış ve önceliklerini çabuk değiştirecek kadar esnek olmalıdır.
Yerleşim düzeni, araç ve gereç kullanım seviyesini yükseltmelidir.
Yerleşim düzeni, personel uzmanlıklarını tek süreçte yoğunlaştırmalıdır.
Yerleşim düzeni, aynı veya benzer işlevleri yerine getiren personellerin gözetimlerini etkin gerçekleştirmelerini sağlamalıdır.
Yerleşim düzeni, bir işlem durduğunda, üretimi aksatmamalıdır.
Parti üretimin başlıca özellikleri;
Çeşitli organizasyon zorlukları çıkarır.
Aşırı uzmanlık gerektirir.
Fabrikasyon ihtimali yüksektir.
Hammadde ve malzeme akışında zaman kaybı ve karmaşıklık yaşanır.
Birim zamanda üretim miktarı azdır.
AKICI ÜRETİM SİSTEMİ
Tüm üretim araç ve gereçleri, baştan sona, bir üretim hattı etrafındadır. Hammadde, üretim hattı başında sisteme girerek bir işlem gördükten sonra hat üzerinde hareket eder. Yarı mamul ikinci işlem merkezine girdiğinde, birinci işlem merkezine yeni hammadde girer. Böylece, üretim hattının hareketiyle mamul ürer ve hat sonunda mamul deposuna girer.
Akıcı üretim sisteminde, tüm sistem en ince ayrıntılarına kadar dengelenmelidir. Bir işlem merkezinde gecikme, tüm üretimi geciktirir. Çünkü üretim hattı bir bütündür.
Akıcı üretim hattı sorunları:
1- Aynı Zamana Denk Gelen Kayıpların Minimzasyonu: Farklı birimlerdeki personeller mutlaka işlerini, saptanmış standart sürede yapmalıdırlar. Bu süreyi saptayamamak zaman kaybettirir.
2- Kaynak Kullanım Maksimizasyonu: Üretim kaynakları en etkili kullanılarak, en kısa sürede en çok üretim yapılacak üretim hattı dengelenir. Üretim hattı dengelemede, bilgisayarlı simülasyon çok etkilidir.
Akıcı üretim, planlama ve dengeleme iyi yapılırsa malzeme akışını hızlandırır. Çok yönlü uzmanlık gereksinimini azaltır. Birim zamanda üretimi arttırır. Akıcı üretim sisteminin yarar koşulları;
Büyük dalgalanma izlenmeyen, istikrarlı pazar talebi,
Standart üretim,
Zamanında standart hammadde ve malzeme,
Üretim aşamalarını üretim hattı etrafında en iyi dengeleme,
Üretim işlemlerini iyi tanımlama,
Çalışmaların kalite standartlarına uygunluğu,
Sisteme uygun fabrika düzeni,
Sistemi aksatmayacak şekilde bakım-onarım çalışmaları,
Üretimde gözetim, muayene ve kalite kontrollerinin doğruluğu.
SİPARİŞ ÜRETİMİ SİSTEMİ
Müşteriye özegü üretim yapılan üretim sistemidir. Sipariş üretiminde stoklama yapılmaz. Müşterinin istediği üründen istediği kadar üretilir. Sipariş üretimine özgü üretim tür ve yöntemleri yoktur. Üretim süreç ve aşamaları, her müşteriye özel planlanır.
SÜREKLİ ÜRETİM SİSTEMİ
7 gün 24 saat sürdürülen üretime sürekli üretim denir. Sürekli üretim, ancak akıcı üretim sistemiyle yapılabilir. Yoğun sermayeyle, çok büyük hacimli üretimler yapılır. Tesisler kesintisiz, 7 gün 24 saat çalışır. Personeller ise 3 vardiya çalışırlar.
KİTLE ÜRETİM SİSTEMİ
Tek üretim, parti üretimi veya akıcı üretim yöntemiyle üretim yapılan, çok büyük ölçekli üretim sistemidir. Dolaysız işçilik maliyetlerini genellikle azaltır. Ekonomi kuramındaki büyüklüğün yararları ancak kitle üretim sistemiyle sağlanabilir. Kıvamlı büyüklükte işletmelerin ortalama üretim maliyetleri düşerek, büyük rekabet avantajı sağlar.
Kitle üretim sistemi uygulanması için, büyük pazar hatta uluslararası pazar gereklidir. Talep azalınca stoklama, talep artınca hem stoklama hem üretimden satış yapılır. Pazarlamanın gelişimi ve pazarlama birimlerinin artışı, kitle üretimin önemini arttırmıştır. Modern pazarda çoğu mamuller kitle üretim yöntemiyle üretilmektedir.
GRUP TEKNOLOJİSİ SİSTEMİ
Grup teknolojisi, çağdaş üretim yaklaşımı ve anlayışını ifade eder. Belgıratlı profesör VB Solaja’ya göre, üretimde benzer sorunların gruplanarak kıvamlı çözümler bulunmasıdır. Grup teknolojisiyle, zaman ve çaba tasarrufu sağlanır.
Grup teknolojisi, farklılıklardan öncelikle benzerlikleri araştırır. Sistemin benzer parçaları, belirli çemberler içinde gruplara ayrılarak aynı çemberdeki personel ve makinelerle üretilir. Çemberlerin amacı, zaman, çaba ve malzeme tasarrufuyla üretim verimlilik ve kalitesini arttırmaktır. Çember özellikleri;
Takım: Üretim çemberleri, grup halinde personel takımı içerir.
Mamul: Üretim çemberlerinde, bir personel grubu, belirli benzer mamul parçalarını üretir. Üretilen parçalar da bir araya getirilerek mamul elde edilir.
Üretim İmkanları: Üretim çemberlerindeki personel gruplarına, yalnızca kendi kullanacakları araç ve gereçler verilir.
Grup Yerleşimi: Üretim imkanları, gruba ayrılan alanda, grubun bir arada çalışabileceği şekilde yerleştirilir.
Amaç: Gruptaki tüm personeller, aynı mamulü üretme amacı üstlenirler. Gruba her dönem başı, dönem sonunda tamamlanacak sipariş listesi verilir.
Bağımsızlık: Gruplar birbirinden bağımsız çalışırlar. İstediklerinde, çalışma hızı değiştirebilirler. Gruplar birbirlerinin başarılarını etkilemezler.
Grup Büyüklüğü: Grupların personel sayısı azami sınırı vardır.
Grup teknolojisinin başlıca faydaları;
Birim üretime hazırlık çabuklaşır.
Personellere işlerini çabuk öğreterek, hızlı çalışmalarını sağlar.
İş basitleştirme ve standardizasyonuyla işgücü etkinliği artar.
Makineler etkili kullanılır.
Taşıma mesafeleri kısaltılarak zaman tasarruf edilir.
Stok maliyetleri azalır.
Üretim planlaması kolaylaşır.
Tüm üretim sürecinde büyük zaman tasarrufu sağlanır.
Yönetim kolaylaşır.
Sosyal ilişkiler kolaylaşır.
STOKSUZ ÜRETİM SİSTEMİ
Stoksuz üretim, genel rekabet koşullarında tasarruf ederek, kalite ve verimliliği arttırmayı ifade eder. Ancak, sıfır stokla çalışmaya dayalı hiçbir model yoktur. Tanımsal nitelikli düşünce sistemi belirlenmiştir.
Stoksuz Üretim Sisteminin Özellikleri:
Üç temel ilkeye dayalıdır;
Tüm alan ve oluşumlarda tasarruf
Mevcut süreç ve sistemleri sürekli ilerletme
Tüm personellerin katılımıyla, karşılılı saygı ve eşit davranışa dayalı oto kontrol sistemi kurma
Hammadde, malzeme, yer ve işçilik tasarruflarına çok gayret edilir. Mevcut süreç ve sistemler, verimlilik artışı, gelir artışı ve tasarruf için sürekli ilerletilir. Tüm personellere eşit davranılarak, statü minimizasyonu ve katılımla, personellerin birbirlerine sevgi ve saygıları korunmaya gayret edilir.
Stoksuz üretim kavramı, malzeme ikmalinin tam zamanında gerçekleşmesinden türemiştir. Tüm madde ve malzemelerin tam gerektiği an temini, depoda atıl bekleyecek malzeme tasarrufu ve üretim kaynakları bekletilmesinden tasarruf sağlar. Stoksuz üretim yaklaşımı, ıskarta, sorunlu üretim, aşırı yer, aşırı stok, atıl kapasite ve benzer sorunlara çözümdür.
Stoksuz çalışma, tüm işletme faaliyetlerine uygulanabilir. Stok birikimi engellenerek, madde ve malzeme temininden tüketicilere kadar tüm iş akışı kesintisiz ve tam zamanında sürdürülür. Stoksuz çalışma, formülle ifade edilemeyip her işletme tarafından çok farklı uygulanabilir. Uygulanması, akıcı üretimden daha kolaydır.
Stoksuz Üretimin Faydaları:
Stok ve yerden tasarruf sağlar, müşteri siparişlerinin karşılanmasını hızlandırır, kaliteyi yükseltir, takım çalışması ve iletişimi kolaylaştırır. Sorunlar anında çözülebilir.
1-Maliyet Tasarrufu: Kusurlu üretim erken teşhizle azaltılır, yer tasarrufu sağlanır, müşteri ve mühendislik istekleri tam karşılanır, toplam iş süresi kısalır, genel imar giderleri azalır. En önemlisi, stok tasarrufu ve kusurlu üretimi engellemedir.
2-Gelir Artışı: Gelir artış nedenlerinin başında, tüketicilerin hizmet ve kalite beklentilerini çabuk karşılamak gelir. Maliyetlerle birlikte fiyat düşmesiyle daha çok satış yapılır. Zamanında tahsilat işlemleriyle de gelir korunur.
3-Yatırım Tasarrufları: Başlıca üç kaynaktan tasarruf edilir. Yer, stok ve üretim süresi.
4-İşgücü Geliştirme: Stoksuz çalışan işletmelerin personelleri, işlerinde daha fazla tatmin olurlar. Takım çalışmasıyla sorunlar azalmaktadır. Kalite kontrol ve bakım-onarım başta her alanda uzmanlık ve esneklik eğitimi verilir. Böylece, personeller daha üretken çalışırlar.
Stoksuz Üretimin Eleştirisi:
Stoksuz üretim sisteminin her türlü üretim akışına uygulanamaması, gerekenlerin yerine gelmemesi, aksayan işlemler, üst yönetim disiplinsizliği ve stoksuz üretim felsefesini benimsememe nedenleriyle stoksuz üretimde sorunlar yaşanır.
Eğer, üretim sistemi, uzun süreli donanımlarla kurulmuşsa stoksuz çalışılamaz. Stoksuz çalışma, günlü karma modellere uygundur. Sipariş kabul ve dağıtımları da kısa süreli gerçekleşir. Sıkı disiplin gerekir. Kusurlu üretim ve teslimat gecikmeleri üretimi durdurabilir. Girdi gecikmesi, zaman gecikmesi, yavaş çalışma ve kötü yönetime meydan verilmemelidir. Mutlaka üretim süreci tam düzgün işlemeli ve personeller işlerini tam zamanında yapmalıdırlar.
Kaynakça:
Anadolu Üniversitesi – Genel İşletme – Haziran 2008
Yazar: Halil İbrahim Arik