Yılanlar, türleri ve görünümleri nasıl olursa olsun birçok insan tarafından ölümcül tehlikenin bir sembolü olarak görülürler.Bu yaygın ve dar bakış açısının aksine yılanlar ekolojik denge ve besin zinciri içerisinde en hayati halkalardan birini temsil ederler. Burada zehirli yılanlardan elde edilen zehirlerin, tıpta şu an birçok ölümcül hastalığın tedavisinde kullanıldığını belirtmekte fayda var.Yılanlarda zehir, bir saldırı aracı olmaktan ziyade tüm canlılarda olduğu gibi bir savunma mekanizması veya sindirim aracıdır. Zehirli yılanların büyük çoğunluğu zehirleriyle avlarının etini sindirirler ve avlarını daha zahmetsiz bir şekilde hareketsiz hale getirerek yutma işlemini kolaylaştırırlar . Yılanlara gelinceye kadar karada ve denizlerde yaşayan yüzlerce zehirli ölümcül canlı bulunmaktadır. Yılanlar, gerek görünümleri gerekse edebiyat eserleri ve medya da çokça işlendikleri için zehriyle nam salmış canlıların başında gelmektedir. Yılanların zehirli olup olmadığını ayırt edebilmek profesyonellik gerektiren bir iş olmakla birlikte zehirli türleri zehirsiz olanlardan ayıran birtakım karakteristik nitelikler mevcuttur. Bu yazımızda bu tipik özellikleri açıklamaya çalışacağız. Yılanlar literatürdeki bilimsel ismiyle Ophidia olarak bilinir. Pullu sürüngenler takımının Ophidia alt takımına bağlı olan Yılanların 112 milyon yıl önce 4 ayaklı sürüngenlerden evrimleştiği tahmin edilmektedir. Özel olarak yılanları inceleyen bilim dalına Ofiyoloji denilir. Yapılan son sınıflandırmalarla yılanların kendi içinde 10-13 aileye ve kendi içlerinde 2700 türe ayrıldığı tespit edilmiştir. Bu 2700 yılan türü dünyanın her yerine dağılmış bir şekilde yaşamaktadır. 800 kadarı kısmi zehirli sayılan bu yılanların insanlar için tehlikeli sayılan zehre sahip olanlarının sayısı ise 350 civarındadır. Geri kalan yılanların tamamı ise zehirsizdir. Ülkemizde tespit edilen yılan türü sayısı 52 civarındadır. Bu yılanlardan 34 kadarı tamamen zehirsizken 13’ü zehirli 5’i ise kısmen zehirlidir. Zehirli yılanlar dahil hiçbir yılan doğrudan kendisine zarar verilmedikçe herhangi bir insana saldırma eğiliminde değildir. Şimdi de zehirli yılanları ayırt etmemizi sağlayacak başlıca özelliklere bakalım:
1-Zehirli bir yılan için en önemli ayırt edici ölçütlerin başında üçgen bir kafa yapısı gelir. Zehirsiz yılanlar kısmen oval bir kafa yapısına sahipken zehirli yılanların keskin köşeli kafa yapıları mevcuttur. Zehirli yılanlardaki bu köşeli kafa yapısı onlara ihtiyaç duydukları zehri daha bol miktarda çeneleri içinde muhafaza etmelerini sağlar.
2- Zehirsiz yılanlar, insanlardaki gibi yatay bir göz bebeği formuna sahiptir. Zehirli yılanların ise istisnasız bir şekilde göz bebekleri dikey bir yapıya sahiptir. Bu göz yapısı onlara pusuya yatıp avlanmada büyük avantaj sağlar.
3- Zehirli yılanlar diğer yılanlara kıyasla daha kısa bir boya sahiptirler. Anüslerinden hemen sonra kuyrukları da son bulur.
4- Zehirli yılanların hem avlarını yutmak hem de zehirlerini enjekte etmek için iki uzun ve sivri dişi mevcuttur bu yüzden zehirli yılan ısırıklarında iki diş deliği izi görülür. Zehirsiz yılanların ise bu dişleri pek küçük olmakla birlikte ısırdıkları yerde iki diş deliği izinden ziyade dairesel bir diş ısırığı şekli oluşur.
5- Zehirli yılanların avlarını daha iyi tespit edebilmek için burunlarının yanında küçük çukurlar yer alır.
6- Zehirli yılanların özellikle kafalarında olacak şekilde çok sayıda belirgin ve küçük pulları vardır. Bu pullar aynı şekilde vücut hattı boyunca dağılım gösterir. Zehirsiz yılanlarda bu pullar geniş olduğu gibi daha azdır.
7- Zehirli yılanların suya dalma yetenekleri pek yoktur bu yüzden tüm vücutları görünecek şekilde su sütünde kalırlar. Zehirsiz yılanların ise suya dalma ve uzun süre su altında kalma yeteneği vardır.
8- Zehirli yılanlar kuyruklarını sallar veya engereklerde olduğu gibi kuyruğu üzerindeki pulları titreterek bir zırıltı sesi çıkarır. Zehirsiz yılanların ise böyle bir özelliği yoktur.
9- Zehirli yılanlar küçük istisnalar dışında (Kara Mamba) oldukça renkli desenlere sahiptirler. Zehirsiz yılanlar çoğunlukla tek renkten oluşan bir cilt desenine sahiptirler.
10- Zehirli yılanlar, zehirsiz olana göre daha hantal ve yavaştırlar. Buna karşın çevik ve hızlı bir şekilde hareket eden yılanların çoğu zehirsiz olanlardır.
11- Zehirli yılanlar çoğunlukla gece avlandıkları için gündüz saklanma eğilimindedirler. Gündüz hareket ve avlanma halinde olan yılanlar ise büyük oranda zehirsiz yılanlardır.
Zehirli yılanlar hakkında önemli bilgiler vermişken yılan ısırıklarıyla ilgili acil yardım ve pratik bilgileri vermeden geçmek olmaz.
Öncelikle ısıran her yılanın zehirli olmayabileceği ihtimalinden hareketle panik yapmamakta fayda var. Yılanın ısırdığı yerde iki belirgin diş izi gördüysek hemen ısırılan yerin hemen üst bölgesinden bir ip veya kemer vasıtasıyla turnike uygulanır. Sonrasında ısırılan bölge temiz bir kesici alet yardımıyla kanatılarak ilgili bölgeye enjekte edilen zehrin çıkarılması sağlanır. Bu noktada şayet dişlerinizin sağlıklı olduğu ve ağzınızda yaralı herhangi bir bölge yoksa emerek zehri dışarı akıtmak da etkili bir tekniktir. Bu işlemler uygulandıktan sonra en yakın sağlık merkezine acilen müracaat edilmelidir. Yılan sokmalarında çokça yapılan yanlışlardan biri de yılanı yakalamaya ya da öldürmeye çalışmaktır. Bunun hiçbir faydası olmayacağı gibi tekrar ısırılma riskini de beraberinde getirecektir. Bu noktada yapılması gereken şey dikkatlice yılanın türünü tarif etmek olacaktır.
Kaynakça:
http://tr.wikipedia.org/wiki/Viperidae
http://www.peteducation.com/article.cfm?c=17+1831&aid=2974
https://parade.com/665594/lharris-2/how-to-tell-if-a-snake-is-venomous/?utm_source=zergnet.com&utm_medium=referral&utm_campaign=zergnet_2848621
Yazar: Erdal Uğur
Zehirli yılanların gözleri istisnasız dikeydir demişsiniz fakat kara mambanın gözleri dikey değildir.
İçindeki bilgiler gayet bilgilendirici fakat yılan ısırığı konusundaki bilgilerin doğruluğundan pek emin değilim