Kişilik, bir insanı başkalarından farklı kılan düşünme, hissetme ve davranış biçimidir. Bireyin kişiliği, deneyimler, çevre koşulları ve kalıtsal özelliklerden etkilenir. Kişilik bozukluğu ise, toplumun beklentilerinden sapmış, sıkıntıya ya da sorunlara neden olan ve bu durumu süreğenleşen bir düşünce, duygu ve davranış biçimi bozukluğudur.
Kişilik bozukluklarının on spesifik türü vardır.Tüm kişilik bozuklukları için ortak olan şey ise, davranışın ve iç deneyimin, beklenenden önemli ölçüde farklı bir biçim almasıdır. Bu deneyim ve davranış örüntüsü geç ergenlik çağından veya yetişkinlik döneminden başlar ve zamanla sıkıntıya ve sorunlara neden olur. Sorunlar, şu alanlardan en az ikisini içerdiğinde bir kişilik bozukluğundan söz edilebilir:
-Kendini ve başkalarını düşünme biçimi,
-Duygusal tepki biçimi,
-Diğer insanlarla ilişki kurma biçimi,
-Davranışlarını kontrol etme biçimi.
Paranoya, zulüm, tehdit veya komplo ile ilgili yoğun endişe, korkulu duygu ve düşünceleri içerir. Paranoya, birçok zihinsel rahatsızlıkta, ama çoğunlukla psikotik bozukluklarda görülmektedir. Mantıksız düşünce ve inançların çok belirginleşerek sanrı haline geldikleri durumlarda, karşıt kanıt da dahil olmak üzere hiç bir şey, kişiyi düşündüğü veya hissettiği şeylerin gerçek olmadığına ikna edemez. Sesler duyma veya orada olmayan şeyler görme gibi belirtiler dışında başka hiçbir semptom yoksa, kişinin paranoya ya da kuruntusal bozukluk yaşadığı söylenebilir. Yalnızca düşünceleri etkilendiğinden, kuruntusal bozukluğu olan kişiler çalışabilir, ancak yaşamları sınırlıdır ve kendilerini izole ederler.
Paranoyanın belirtileri, yoğun ve mantıksız güvensizlik ve kuşkunun yarattığı korkuyu, öfkeyi, ihanete uğramışlık duygusunu içerir. Paranoya belirtileri gösteren kişilerin tanımlanabilir bazı inanç ve davranışları arasında, güvensizlik, aşırı denetim, bağışlama güçlüğü, hayali eleştirilere tepki olarak aşırı savunmacı tutum, gizli nedenlerle meşgul olma, aldatılma korkusu, yararlanılma korkusu, gevşeyememe, aşırı tartışmacı olma sayılabilir.
Paranoyanın nedeni, zihinsel ve duygusal işlevlerin yıkıma uğramasıyla, akıl yürütmenin ve anlamlandırmanın bozulmasıdır. Bu arızaların nedenleri çeşitli ve belirsizdir. Bazı nedenler bastırılmış, reddedilen veya hayalen öngörülen duygularla ilgilidir. Paranoyak düşünceler ve duygular, bazen kişinin hayatındaki gerçek olaylar ve ilişkilerden de kaynaklanabilir.Bu gibi durumlarda kişinin kendini çevresinden yalıtması ve yardım alma isteksizliği ve olanaksızlığı artmaktadır.
Paranoya, kişinin gerçek olduğuna inandığı irrasyonel inanç(lar) veya kuşku (lar) ile karakterizedir. Tedavisi genellikle ilaç ve bilişsel davranışçı terapi yoluyla yapılır. Paranoya tedavisinde en önemli unsur, akılcı olmayan korkulu düşüncelerin etkisini azaltmak ve sosyal becerileri geliştirmek için, güven ve işbirliğine dayalı bir ilişki biçimi oluşturmaktır. Paranoyak bir kişiyi tedavi etmek zordur. Paranoid sanrılar genellikle yavaş gelişmektedir. Bu özellik ise tedaviye yardımcı olmaktadır.
Kaynakça:
-“Understanding Mental Disorders,Your Guide to DSM-5”, American Psychiatric Association, 2015.
-R. P. Bentall, J. L. Taylor, “Psychological Processes and Paranoia: Implications for Forensic Behavioural Science”, Behavioral Sciences and the Law, Wiley InterScience, (2006).
Yazar:Oben Güney Saraçoğlu