KURULUŞ KAVRAMI
Yönetim ve üretim tesislerinin fiziksel yerleşimi, girişim başarısı için şarttır. Kuruluş yeri ve içine tesis kurma kararları vermede sayısal ve sayısal olmayan pek çok yaklaşım ve yöntemler kullanılır. Kuruluş yeri seçiminde en önemli faktör, kurulacak tesisin tür ve özellikleridir. Tesis türlerine göre kuruluşlar;
Ağır Endüstri Kuruluşları
Hafif Endüstri Kuruluşları
Hizmet ve Perakendecilik Kuruluşları
Ağır Endüstri Kuruluşları (Fabrikalar):
Kurulması pahalı, geniş mekan gerektiren kuruluşlardır. Fabrikalar, çoğunlukla testere şeklinde çatılı, yapay aydınlatmalı, tavana yakın pencereli, içi sütunsuz geniş alanlar şeklinde çelik yapı olarak inşa edilirler. Fabrika yeri seçim kriterleri;
Arazi Maliyetleri
İnşaat Maliyetleri
Taşıma Biçimi
Taşıma Maliyetleri
Hammaddeye Yakınlık
Üretim Atıklarını Elden Çıkarma İmkanları
Kamu Hizmetlerinden Yararlanma
Uzman İnsan Kaynaklarına Yakınlık
Ve Dahası…
Arazi ve inşaat maliyetlerinin düşük olduğu imkanlara öncelik verilerek fabrika kurulur. Eğer hammaddeler, insan kaynakları ve dışarıdan alınan hizmetlerin fabrikaya taşınması çok pahalıysa rekabet zayıflığı yaşanır. Dolayısıyla, fabrika kurulacak yer belirlenirken kısa, orta ve uzun vadeli değişkenler iyi dengelenerek, rekabet avantajı sağlayacak yer seçilir.
Hafif Endüstri Kuruluşları:
Elektronik donanım, ecza ürünleri gibi ürünlerin üretildikleri kuruluşlardır. Tedarik zincirinde önemli yerleri olduğu için, kuruluş yerlerinin seçiminde taşıma ve depolama maliyetleri dikkate alınır. Tüketicilerin alım sıklığına bağlı dağıtım için, pazara yakınlık da önemsenir.
Hizmet ve Perakendecilik Kuruluşları:
Bakkal, mağaza, lokanta, bankai hukuk bürosu gibi küçük işletmelerdir. Ancak kuruluş maliyeti yönünden, hastane, üniversite gibi istisnalar vardır.
Kuruluş yeri seçiminde, müşteriye yakınlık en önemli etkendir. Çünkü müşteriler, kendilerine en yakın yerleri tercih ederler. İnşaat maliyetlerinden ziyade, arazi ve kira maliyetleri önemsenir. Bu maliyetler, büyük şehirlerde genellikle yüksektir ve bu durum rekabeti olumsuz etkilemektedir. Müşteriye yakınlık ve rekabeti olumsuz etkileyenler haricindeki etkenlere fazla önem verilmez.
KURULUŞ YERİ SEÇİMİ
Kuruluş yeri seçimine bir kez karar verilir. Uygulandıktan sonra işletmenin hep aynı yerde kalması istenir. Kuruluş yeri, işletmenin uzun vadeli yaşam ve verimi için yapısal derece önemlidir. Kuruluş seçiminde yapılan hataların genellikle geri dönüşü imkansızdır. Rekabet avantajı sağlayıcı özelliklere göre seçilmiş yere kurulu üretim işletmesi, büyük rekabet avantajı kazanır.
Rekabette başarının en önemli etkeni, doğru yer ve zamandır. Kuruluş yeri kararları, pazarlamanın yapısal kararlarıdır.
Eskiden, kuruluş yerleri milli sınırlara göre seçilirmiş. Günümüzde dünya çapında değerlendirilmektedir.
Küresel Yerleşim Etkenleri:
Yeni pazarlara yakınlık, bürokratik kolaylıklar, işçilik maliyet tasarrufları, vergi avantajları ve yatırım teşviklerinden faydalanmak için yurtdışına yatırımlar yapılmaktadır. Ülkeler arasında, küreselleşmeyle hızlanan ekonomik ve politik anlaşmalar, uluslararası ticarete kapı açmaktadır.
Yurtdışında konumlanmaların temel nedeni, girdi maliyetlerini azaltmak ve müşterilere yakın konumlanarak daha iyi hizmet vermektir. Yurtdışı yatırımı etkenleri;
Ülke politik dengesi
Ülke kanunları ve ekonomik düzenlemeler
Politik ve ekonomik sistem
Ekonomik denge ve büyüme
Kambiyo oranları
Kültür
İhracat ve ithalat düzenlemeleri
Gümrük bürokrasisi ve gümrük tarifeleri
Hammadde imkanları
Tedarikçi sayısı ve tedarikçilere yakınlık
Taşıma ve dağıtım sistemi
Uygun teknoloji
Ticari yolculuk imkanları
Teknik uzmanlık imkanları
Serbest bölge ve transit geçiş imkanları
Grup ticaret anlaşmaları
Bölgesel Yerleşim Etkenleri:
Konumlanılacak ülkeyi seçtikten sonra yöre seçim kriterleri;
İşgücü imkanları
Pazar veya müşteriye yakınlık
Müşteri sayısı
İnşaat ve kira maliyetleri
Arazi maliyeti
Taşıma kalite ve biçimi
Taşıma maliyetleri
Yerel yönetim hizmetleri
Yerel işletmecilik düzenlemeleri
Meslek odaları
İşletmecilik iklimi
Toplumsal yapı
Teşvik paketleri
Yerel yönetim düzenlemeleri
Çevrecilik düzenlemeleri
Hammadde yeterliliği
Ticari yolculuk imkanları
Coğrafi iklim
Altyapı imkanları
Hayat kalitesi
Vergiler
Konaklama imkanları
Mali hizmetler
Rüşvet bataklığı
Tedarikçilere yakınlık
Eğitim sistemi
Yerleşim Teşvikleri:
Yatırım teşvik paketleri, genellikle yatırım indirimi, gümrük muafiyeti, arazi tahsisi, vergi avantajı, bedava işgücü eğitimi, bedava atık geri dönüşümü, özel yol ve bölgeler gibi avantajlar içerir. Yatırım teşvikleri girişime cesaret sağlar.
KURULUŞ YERİNE YERLEŞİM
Kuruluş yeri seçildikten sonra, seçilen kuruluş yerine verimlilik, etkililik, rekabet avantajı ve imaj sağlayacak şekilde yerleşilmeye çalışılır. Kuruluşun fiziksel görünümü önemlidir. Kalite ve verimliliği etkiler. Yerleşim kararları, personellerin etkili çalışma şartlarını, ürünlerin üretilme şekil ve hızlarını, sistem otomatikleştirilme derecesini, çevresel değişimlere uyum derecesini, ürün karması seviyesini ve talep değişikliklerinin nasıl karşılanacağını belirler.
Kuruluş yerleşimi, makine, departman, iş merkezi, depo, ambar, sosyal birim vd. alanların diziliş, sıralanma ve konumlanmalarını belirler. Yerleşim kararının temel amacı, üretim sisteminin tümünde düzgün iş, malzeme, işgücü ve bilgi akışı sağlamaktır. Diğer amaçlar;
Malzeme yönetimi maliyet minimizasyonu
Alanlardan faydalanma maksimizasyonu
İşgücünden yararlanma maksimizasyonu
Üretim akışının dar boğazlarını gidermek
Personel ve müşteriler arasında iletişim ve etkileşim sağlama
Üretim çevrimi ve müşterilere hizmet süreleri minimizasyonu
Gereksiz hareketleri engellemek
Malzeme, ürün ve insan giriş, çıkış ve yerleşimlerini kolaylaştırmak
Risk ve güvenlik ölçümlerini birleştirmek
Ürün ve hizmet kaliteleri sağlamak
Bakım-onarım kolaylıkları sağlamak
Görsel kontrol sağlama
Değişen koşullara göre esneklik
Üretim gücü veya kapasite arttırmak
Süreç Tabanlı Yerleşim (İşlevsel Yerleşim):
Bu yerleşim türü, hem ürün hem de hizmet üretimlerine uyarlanabilir. Benzer etkinlik ve eylemler, belirli departman veya merkezlerde bir araya getirilir. İşlevini yerine getiren departmanlar, gerektiğinde elindeki yarı mamulü sonraki departmana devreder.
Ürün Tabanlı Yerleşim (Montaj Hattı Yerleşimi):
Özel ürün üretimi için, belirli yol veya hat boyunca tüm işlemleri yapacak makine, uzmanlık ve stoklar öncelik sırasına göre yerleştirilir. Her bir montaj hattı, birer ürüne özeldir. İş, hattın başından sonuna doğru merkezden merkeze akarak, yerleşim sonunda ürünün üretiminin tamamlanmasıyla sonuçlanır.
Ürün tabanlı yerleşimin kullanımı kolaydır, verimliliği arttırır. Ancak, değişik ürünler üretmeye elverişli esnekliği yoktur. Beklenen faydalar için mutlaka montaj hattı iyi dengelenmelidir. Bir merkezdeki aksaklık, diğer tüm merkezlerin işini aksatır.
Sabit Tabanlı Yerleşim (Tek Üretim Sistemi):
Yerinde üretilmesi gereken, büyük hacimli ürünleri üretmek için tercih edilen yerleşim türüdür. Araç, gereç vd., insan kaynakları, hammadde, malzeme vd. üretim yerine getirilir.
Sabit tabanlı yerleşim, genellikle çok yüksek maliyetli üretim projelerine uygulanır.
Karma Tabanlı Yerleşim:
Süreç ve ürün tabanlı yerleşimin bazı özelliklerinin bir araya getirilmesiyle kurulur. Karma sistem çeşitleri, hücre yerleşim, esnek üretim sistemi ve karma montaj hattıdır.
Kaynakça:
Anadolu Üniversitesi – Genel İşletme – Haziran 2008
Yazar: Halil İbrahim Arik