SA 8000 Sosyal Sorumluluk standardı, dünya genelinde işletmeler için kabul görmüş bir kurumsal sosyal sorumluluk standardıdır. Standart ilk olarak 1997 yılında SAI (Uluslararası Sosyal Sorumluluk Kurumu) tarafından hazırlanıp yayınlanmıştır. SA 8000 standardı, işletmelerin sosyal sorumluluğa ilişkin kabul edilebilir yaklaşımlar geliştirmeleri ve uygulamaları için çerçeve çizen bir standarttır.
SA 8000 standardı 4 bölümden oluşmaktadır:
1. Giriş: Bu bölümde SA 8000 standardının amacı ve kapsamı açıklanmaktadır.
2. Normatif Unsurlar ve Yorumları: Bu bölümde işletmelerin standarda uyum sağlamak için uymaları gereken yerel ve uluslararası yasalar ile düzenlemelerin bir listesi verilmektedir.
3. Tanımlar: Bu bölümde standartta geçen “çocuk”, “çocuk işçi”, “alt yüklenici” gibi kavramların tanımları verilmektedir.
4. Sosyal Sorumluluk Gereksinimleri: Standardın dördüncü ve son bölümünde işletmelerin SA 8000 standardına uyum sağlamak için karşılamaları gereken gereksinimler açıklanmaktadır.
Standardın en önemli bölümü olan 4. Bölümde, aşağıda sıralanan dokuz konu başlığı altında işletmelerin uyması gereken gereksinimler belirtilmektedir:
a. Çocuk işçiler: Standart, işletmelerin 15 yaş altında çocuk işçi çalıştırmalarını yasaklamaktadır. Bu yaşın üzerinde olan, ancak okul çağında bulunan gençler için ise (lisede okuyan öğrenciler gibi) çalışma saatlerinin okul saatleriyle çakışmayacak şekilde düzenlenmesi gerekmektedir.
b. Zorla işçi çalıştırma: Standart, hiç kimsenin (örneğin hapishane mahkumları gibi) kendi rızaları olmadan çalıştırılamayacağını belirtmektedir. Çalışma saatleri bitiminde bütün çalışanların iş yerinden ayrılma hakkı olduğunu ve zorla iş yerinde tutulamayacakları konusu da standartta mevcuttur.
c. İş sağlığı ve güvenliği: Standarda göre, tüm işletmeler çalışanlar için sağlıklı bir çalışma ortamı sağlamak ve olası iş kazalarını önlemek için gerekli tedbirleri almakla sorumludur. Bu hususta, işletmeler çalışanlarına gerekli eğitimleri vermeli, içilebilir temiz su sağlamalıdır. Çalışanların iş yerinde iş ile ilgili olarak kullanmaları gereken koruyucu ekipmanları sağlamak da işletmelerin görevidir.
d. Ayrımcılık: İşletmeler; işe alımda, iş yerinde terfilerde, iş akdine son vermede hiçbir şekilde cinsiyet, ırk, din, milliyet gibi ayrımcılık kriterlerini temel alarak uygulamalar yapmamalıdır. Buna ek olarak işe alım esnasında hamilelik testi gibi testler yapılması da standart tarafından yasaklanmıştır.
e. Disiplin uygulamaları: Disiplin uygulamaları esnasında çalışanlara saygılı şekilde davranılmalıdır. Çalışanlara hiçbir şekilde insanlık dışı fiziksel cezalar verilemez, ceza amacıyla sözlü hakarette bulunulamaz.
f. Çalışma saatleri: Çalışma saatleri işletmenin bulunduğu sektöre ilişkin tanımlanmış yasalara uygun olarak düzenlenmelidir. Her ne olursa olsun, haftalık toplam çalışma saati 48 saati geçmemelidir. Ayrıca işletmenin bulunduğu ülkede geçerli olan resmi tatil günlerinde çalışanlar izinli sayılmalı ve çalıştırılmamalıdır.
g. Maaş ve ücretler: İşçilere fazla mesai haricinde verilen maaş ve ücretler, işçinin temel gereksinimlerini karşılayacak düzeyde olmalı ve işletmenin bulunduğu ülkede tanımlı bir asgari ücret varsa kesinlikle bu asgari ücretin altında olmamalıdır. Standart, işçilerin ücretlerinden disiplin cezası gibi sebeplerle kesinti yapılmasını da yasaklamaktadır.
h. Sendikaya üye olma ve toplu pazarlık hakkı: Çalışanlar kendi istekleriyle sendikaya üye olma ve toplu sözleşme yapma hakkına sahiptir. İşletmenin bulunduğu ülkede sendika kurmanın yasak olması durumunda, işletme çalışanlara kendi temsilcilerini seçme hakkını sağlamalıdır.
i. Yönetim sistemi: İşletmeler SA 8000 standardına uyum için gerekli kalite yönetim sistemini kurmalıdır. Bu madde daha çok SA 8000 belgesi almak isteyen işletmelerin nasıl bir yönetim sistemi kurması gerektiği konusunu anlatılmaktadır.
SA 8000 standardı görece yeni bir standarttır. Dünya genelinde toplam 3490 adet işletme SA 8000 uyum belgesine sahipken, ülkemizde ne yazık ki sadece 9 adet işletme bu belgeye sahiptir. Ülkemizdeki işletmelerin de aslında çalışanlarına sağlamaları gereken asgari hakları içeren bu standarda uyum sağlayacak düzenlemeler yapmaları ve SA 8000 belgesi almaları tüm toplumun iyiliği için faydalı olacaktır.
Yazar:Mehmet Umut Pişken