Tüketim kavramı, insanoğlunun var olduğu tüm zamanlar boyunca gösterdiği temel faaliyetler arasında yer almaktadır. Ancak, gelişen ve değişen dünyada insanlar sadece bir ürünü ya da bir malı onu kullanmak için ya da fonksiyonlu olduğu için almak yerine o malın bir adının, markasının ya da heybetinin olduğunu düşünerek alınmaya başlanmıştır. Gösterişçi tüketim, bir insanın toplumdaki statüsünü mevkiini ve maddi gücünü göstermeye yarayan ve belki de başkalarını kıskandırmaya sevk eden tüketim anlayışı olarak literatürde karşımıza çıkmaktadır. Gösterişçi tüketim yani diğer bir adı ile Sembolik Tüketim ile beraber toplumsal hiyerarşide üst sınıfta olanların alt sınıflardan farklılaşabilmek için zenginliklerini tüketimle gösterme çabası bulunurken, alt sınıftaki bireyler ise kendi sınıflarından farklılaşabilmek için daha ucuz ve tasarruf sağlayıcı ürünleri tüketebilecek iken üst sınıfın tüketim eylemlerini taklit ederek ve daha pahalı ürünleri tercih ederek gösteriş amaçlı tüketimde bulunmaktadır. Ürünler, genellikle faydacı değerlerinden çok sembolik değerleri için satın alınırlar. Örneğin, çok pahalı bir ürünün bir itibarı vardır ve ona sahip olmak bir statü göstergesidir. Böyle bir ürün sembolik olarak yani bakılarak ve hayal edilerek tüketilse de fiilen tüketilmemektedir. Sembolik tüketimde tüketilen şey “gerçek” çikolata, “gerçek” otomobil, ev veya mobilya değildir. Asılında bu “gerçek” nesneler, arzuların yerine konan şeylerdir; doyurulması istenen arzular, sembolik arzular olup, kültürel sembolizm tarafından doyumlanmadan, biyolojik olarak sahip olunan arzular değillerdir. Bir mal satın almanın amacı bazı durumlarda, yüksek mübadele değeri yolu ile yani fiyatını sürekli zikrederek itibar kazanmak olabilir. Veblen’in (2007) çalışmalarında bunu ‘gösterişçi tüketim kavramı’ olarak tanımlamıştır.
Sembolik tüketimin nedenleri ise şöyle sıralanmaktadır:
Statü ya da sosyal sınıf belirtmek,
Kendini tanımlayıp bir role bürünmek,
Sosyal varlığını oluşturmak ve koruyabilmek,
Kendini başkalarına ve kendine ifade edebilmek ve
Kimliğini yansıtmaktır.
Kaynakça:
Featherstone, M. (2013). Postmodernizm ve Tüketim Kültürü, çev. Mehmet Küçük, Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
Veblen, T. (2007). The Theory of the Leisure Class (ed. Martha Banta), Oxford, GBR: Oxford University Press.
Yazar: Semahat Göker