Şili, resmi olarak Şili Cumhuriyeti olarak anılan bir Güney Amerika ülkesidir. Arjantin’in batısında yer alan Şili, And Dağları ile Büyük Okyanus arasında konuşlanmıştır. Coğrafi olarak kuzeyden güneye doğru, 4.300 kilometre boyunca uzanmakta olan ülke, Peru, Bolivya ve Arjantin ile komşudur. Başkenti Santiago şehri olan Şili’de, yaklaşık olarak 17 milyon insan yaşamaktadır.
Şili ismi, Aymara dilinde “Dünya’nın Bitimi” anlamına gelen “chilli” kelimesinden gelmektedir. Bu nedenle, ismi ile ilgili birçok efsane de ortaya atılmaktadır.
İdari anlamda on beş bölgeye ayrılmış olan Şili’nin bölgelerinin on dört tanesi, Roma rakamları ile ifade edilmektedir. Rakamlardan yalnızca on üç olanı atlanmış ve kullanılmamıştır. Ayrıca, rakam ile değil de, RM kısaltması ile adlandırılan tek yer, başkent ve çevresini içeren Region Metropolitana de Santiago bölgesidir.
İsmi ile ilgili çokça hikayenin döndüğü Şili, orijinali İspanyolca olan Chile kelimesi ile ifade edilmektedir. Bu kelimenin kökeni ile ilgili net ve tek bir açıklama yapılmazken, yukarıda da belirtildiği üzere, kelimenin Aymara dilinden türediği yaygın şekilde anlatılmaktadır. Aymara dilinde Chilli kelimesinin “Dünya’nın son bulduğu diyar” anlamına gelmesi, Aymara yerleşim bölgelerinden yola çıkarak Şili’ye varan ilk İspanyol seyahati ile de desteklenmektedir. Yine buradan hareketle olduğu sanılan bir başka durum da, İspanyollar’ın Güney Amerika’nın sömürgeleştirilmesinin başından itibaren, Atacama Çölü’nün güneyinde kalan toprakları “Chile” ismiyle nielendirmeleridir.
Şili’nin toplam yüzölçümü 756.945 kilometre karedir. Her ne kadar Güney Amerika kıtasının kuzeyinden güneyine kadar (Antarktika’ya kadar) uzanan bir ülke olsa da, Şili’nin ortalama genişlik mesafesi yalnızca 180 kilometredir. Ülkedeki en dar yer ise, 90 kilometrelik bir mesafeye sahiptir. Şili’nin en geniş alanındaki uzunluk ise, 240 kilometredir.
Kuzey – güney hattının çok uzun olması, Şili’nin coğrafi şartlarını da etkilemektedir. Boyuna olan bu mesafede, çok farklı iklim tipleri, bitki örtüleri ve coğrafi şekiller görülebilmektedir. Ülke içinde rakımsal farklılıkların da yoğun şekilde görülmesi, yukarıda bahsedilen farklılıklardan biridir. Bu ve buna benzer sebeplerden dolayı Şili, birçok kaynakta “tezatlar ülkesi” olarak anılmaktadır. Bu ismin haklılık payı ise, Şili bütününde gözlenebilen çöllerin, kanalların, akarsuların ve buzulların olmasıdır.
Yeryüzündeki en yüksek sıradağlar zinciri, Şili içinde yer almaktadır. 6000 metrelik bir yüksekliğin üstünde yer alan çok sayıda zirve, şili topraklarında bulunmaktadır. Şili’nin en yüksek dağı ise, 6.880 metrelik rakımı ile, “Ojos del Salado” dağıdır. Bu dağ, aynı zamanda dünyadaki en yüksek rakımlı volkandır.
Nüfus yapısı incelendiğinde, en kalabalık bölgenin başkent Santiago ve çevresi olduğu görülmektedir. Şili’nin toplam nüfusunun yarısına yakını, bu bölgede yaşamaktadır. Yaklaşık 17 milyon nüfusu olan Şili’nin 6.5 milyonluk kısmı, bu şehirde yaşamaktadır. Nüfus yoğunluğunun yaşandığı diğer yerler, tarıma elverişli arazilerin çevreleridir. Yine Santiago’nun 100 kilometre batısında ter alan liman şehri Valparaiso’da da 1.5 milyon insan yaşamaktadır.
Şili nüfusu, kuzey ve güney noktalara ilerledikçe seyrekleşmektedir. Çünkü kuzey uç noktalarındaki kurak araziler ve güney uç noktalarındaki soğuk ve buzul araziler, hayatı zor kılmaktadır.
Nüfusunun yaklaşık % 95’lik bir kısmını Avrupalılar ve torunlarının oluşturduğu Şili, 19. yüzyılda İngiliz, İrlandalı, Alman göçmenlere ev sahipliği yapmış; daha sonraları ise Hırvatistan, Filistin ve İtalya’dan göçler almıştır. Yerli nüfus ise, toplam nüfusun yalnızca % 3,2’sini temsil etmektedir.
Siyasi ve ekonomik anlamda incelendiğinde, Salvador Allende’nin sosyalist halk ekonomisinin ardından, Pinochet’nin neoliberal pazar ekonomisine yönelmesi yakın tarih için farkedilebilir bir gelişmedir. Kamu kuruluşlarının çok büyük bir bölümünün hem Pinochet zamanında, hem de takip eden siyasi yönetimler zamanında özelleştirilmesi de, tesadüf değildir. Her ne kadar Pinochet sonrasında iktidarda olan orta – sol hükümetler bazı dengeleri sağlamaya çalıştıysa da, sosyal eşitsizlik bakımından dünyanın en dengesiz ülkelerinden biri Şili olarak görülmektedir.
Hizmet sektörü, Şili’nin en büyük sektörüdür. Sektörel bazda oranlandığında, tüm sektörlerin % 57’sini, hizmet sektörü oluşturmaktadır. Bu oranı, % 34 ile sanayi, % 9 ile de tarım sektörü izlemektedir.
Latin Amerika’nın en büyük ham madde üreticilerinden biri, kuşkusuz Şili’dir. Şili, sahip olduğu bakır rezervleri ile de, dünyanın en büyük bakır rezervlerine sahip ülkesi konumundadır. Bu oran da, dünya üretimindeki toplam miktarın %40’ını oluşturmaktadır.
Tüm bu endüstriyel verilerin yanı sıra, balıkçılık ve tarım sektörleri de, ülke ekonomisinde çok önemli rol oynamaktadır. Ülke alanının % 7’lik bir kısmı, tarım alanı olarak kullanılmaktadır. Bu tarım alanları, daha çok ülkenin merkezi bölgelerinde yoğunlaşmıştır.
Hayvancılık ve şarapçılık da, diğer geçim kaynaklarından ikisini oluşturmaktadır.
Kaynakça:
http://tr.wikipedia.org/wiki/Şili
Yazar:Baran Akçok