Bilgiustam
Bilgiyi ustasından öğrenin

Stres Hormonları: Adrenalin, Kortizol, Norepinefrin Sağlığı Nasıl Etkiler?

0 784

Günümüzün rekabetçi modern dünyasında yaşamın çeşitli yönlerinde insanlar stresle karşılaşmaktadır. Stres, canlı bir organizma ile çevresi arasındaki dengeyi bozma eğilimi gösteren herhangi bir durum olarak tanımlanabilir. Günlük yaşamda iş baskısı stresi, sınavlar, psikososyal stres ve travma, cerrahi ve çeşitli tıbbi bozukluklara bağlı fiziksel stresler gibi birçok stresli durum vardır. Örneğin bir araç çarpışmasından kılpayı kurtulan birisi 20 dakika boyunca titremesini durduramayabilir. Strese verilen fiziksel ve zihinsel reaksiyonların ardında görevli bir dizi hormon vardır. Sempatik sinir sistemi, bir dizi güçlü stres hormonu kullanarak tehlikeli veya stresli durumlara istemsiz yanıtı yönlendirir ve kişilerin kendini koruması için oldukça önemlidir. Savaş veya kaç olarak bilinen panik dalgası aslında işbaşında olan sempatik sinir sisteminin işbaşında olduğunu gösterir.
Stres, CRH, kortizol, glukokortikoidler, katekolaminler, tiroid hormonları, büyüme hormonu Stres Hormonları: Adrenalin, Kortizol, Norepinefrin Sağlığı Nasıl Etkiler?ve prolaktin dahil olmak üzere birçok hormonun serum seviyesinde değişikliklere yol açabilir. Bu değişikliklerin bazıları strese karşı savaş veya kaç tepkisi için gereklidir. Bununla birlikte insanların avcı- toplayıcı olduğu günlerden beri zamanla çok şey değişmiştir. Bu hormonlar vücudun stresli durumlara yanıt vermesine yardımcı olmak için gerekli olsa da strese uzun süre maruz kalmak sağlığı olumsuz yönde etkileyebilir, birçok endokrin bozukluğunun klinik durumunu değiştirebilir, zihne ve bedene zarar verebilir. Stres tepkilerinin bazıları Graves hastalığı, gonadal disfonksiyon, psikoseksüel cücelik (psikojenik ya da psikososyal cücelik) ve obezite gibi endokrin bozukluklara sebep olabilmektedir.

Başlıca Stres Hormonları

Strese karşı bilinçsiz savaş veya kaç tepkilerinden bir dizi hormon sorumlu olsa da üç ana stres hormonu adrenalin, kortizol ve norepinefrin’dir.
Adrenalin
Adrenalin genellikle savaş veya kaç hormonu olarak bilinir, stresli hissedildiğinde verilen hızlı tepkilerden sorumludur. Hormon, böbreküstü bezleri (adrenal bezler) tarafından stresli bir durumla karşı karşıya olunduğu mesajı beyinden alındıktan sonra üretilir. Adrenalin, norepinefrin ile birlikte stres altında hissedilen ani reaksiyonlardan büyük ölçüde sorumludur. Karşılaşılan stresli duruma vücudu hazırlamak için adrenalin kalp atış hızını, kan basıncını ve enerji kaynaklarını yükseltir, dikkatin odaklanmasını sağlar. İlkel anlamda, enerjideki bu artışın amacı tehlikeli bir durumdan kaçılmasına yardımcı olmaktır. Kalbin hızlı çarpmasından başka kasların gerginleşmesi, daha hızlı nefes alınıp verilmesi, terleme gibi tepkilerin sorumlusu da adrenalindir.
Norepinefrin
Adrenaline benzeyen noradrenalin böbreküstü bezlerinden (adrenal bezlerden) ve ayrıca beyinden salgılanan bir hormondur. Adrenalin gibi norepinefrinin birincil rolü uyarılmadır. Stresli iken kişiler daha bilinçli, uyanık, odaklanmış ve genel olarak daha duyarlı olur. Ayrıca, kan akışını cilt gibi çok önemli olmayabilecek alanlardan kaslar gibi daha önemli alanlara kaydırmaya yardımcı olur, böylece stresli durumlardan kaçılabilir. Her ne kadar adrenalin (bazen epinefrin olarak da adlandırılır) göz önüne alındığında norepinefrin gereksiz gibi görünse de her iki hormonun da bir yedekleme sistemi olarak düşünülebilir. Kişiyi strese sokan şeyin uzun süreli etkisine ve kişisel olarak stresle nasıl başa çıkıldığına bağlı olarak normal dinlenme durumuna dönmek yarım saatten birkaç güne kadar sürebilir.
Kortizol
Vücudun stresli duruma konsantre olmasını sağlamak için kortizol salınır. Bunu kan dolaşımındaki şekeri artırarak ve sindirim sistemi, üreme sistemi ve büyüme gibi hemen gerekli olmayan süreçleri bastırarak yapar. Kortizol adrenal bezler tarafından üretilen bir steroid hormondur. Stres karşısında kortizolün etkilerinin hissedilmesi adrenaline göre biraz daha fazla zaman (saniyeler yerine dakikalar) alır çünkü bu hormonun salınması iki ek küçük hormon içeren çok adımlı bir süreç gerektirir. İlk olarak, beynin amigdala adı verilen kısmı bir tehdidi tanımak zorundadır. Daha sonra kortikotropin salgılayan hormonu (CRH) serbest bırakan beynin hipotalamus adı verilen kısmına bir mesaj gönderir. Daha sonra hipofiz adrenokortikotropin hormonunu (ACTH) serbest bırakması için uyarır, bu hormon da adrenal bezlerin kortizol üretmesini sağlar. Bu hormonların plazma seviyeleri insanlarda stres sırasında iki ila beş kat artabilir. Hayatta kalma modunda, optimal miktarlarda kortizol hayat kurtarıcı olabilir. Kortizol üreme dürtüsü, bağışıklık, sindirim ve büyüme gibi o anda önemli olmayan bazı vücut fonksiyonlarını düzenlerken, sıvı dengesini ve kan basıncını korumaya yardımcı olur. Bir problem üzerine endişe duyulduğunda vücut sürekli olarak kortizol salgılar ve kronik yüksek seviyeleri ciddi sorunlara yol açabilir. Çok fazla kortizol bağışıklık sistemini baskılayabilir, kan basıncını ve şekeri artırabilir, libidoyu azaltabilir, akne üretebilir, obeziteye ve daha fazlasına katkıda bulunabilir.

Kronik Stres Sağlığı Nasıl Etkiler?

Biraz stres tamamen doğaldır ve günlük hayatın sürdürülmesine yardımcı olurken, kronikStres Hormonları: Adrenalin, Kortizol, Norepinefrin Sağlığı Nasıl Etkiler? stres genel sağlık üzerinde olumsuz bir etkiye sahip olabilir. Genellikle stresli bir durum geçtikten sonra kortizol ve adrenalin seviyeleri normale döner ve kişi kendini sakin ve rahat hisseder. Kronik stres günümüz toplumunda artmaktadır ve kontrolsüz bırakılırsa zararlı bir etkisi olabilir çünkü kortizol hormonu sindirim sistemi gibi bedensel fonksiyonları bastırır. Kronik stres ayrıca kalp hastalığı, uykusuzluk, sindirim sorunları, depresyon, anksiyete, yüksek tansiyon, yüksek kan şekeri, libido kaybı, IBS (Hassas veya İrritabl Bağırsak Sendromu) gibi bağırsak bozuklukları, hafıza kaybı ve kilo alımı gibi çeşitli sağlık sorunları riskini de beraberinde getirir.

Stres Seviyesi Nasıl Azaltılabilir?

Hem adrenalin hem de kortizol seviyelerini azaltmanın birkaç yolu vardır:
Adrenalin Seviyesini Azaltmak
-Derin nefes alma egzersizleri denenebilir.
-Meditasyon yapılabilir.
-Zihin mutlu, huzurlu anılar üzerine yoğunlaştırılabilir.
-Kas gevşetme uygulamaları (vücudun genelindeki kas gruplarını yavaşça germek ve gevşetmek şeklinde) yapılabilir.

Kortizol Seviyesini Azaltmak

-Egzersiz: Harekete geçilmelidir ama çok yoğun olmamalıdır. Egzersiz sırasında ve hemen sonrasında kortizol seviyeleri gerçekten artar fakat bu geçici bir reaksiyondur ve uzun vadeli etkilerin strese faydalı olduğu kanıtlanmıştır. Düzenli, ılımlı egzersiz en iyisidir.
Doğru miktarda uyku almak: Uyku yoksunluğu kan dolaşımında daha yüksek kortizol seviyelerine yol açar, bu nedenle erken yatılarak, kafeinden kaçınılarak ve parlak ışıklara (telefon ekranı gibi) maruz kalma süresi sınırlanarak kaliteli uyku alınması sağlanabilir.
Eğlenmek: Çalışmalar kahkahaların kortizol seviyelerini azalttığını göstermiştir, bu nedenle yakın arkadaşlarla ve aileyle eğlenmek için zaman ayrılmalıdır.
Evcil hayvan edinmek: Araştırmalar bir hayvanın arkadaşlığının stres seviyelerini büyük ölçüde düşürdüğünü kanıtlamaktadır.
Sağlıklı yiyecekler yemek: Kortizol düzeylerini azaltmak için sağlıklı ve dengeli bir beslenme önemlidir. Aşırı şeker zamanla kortizolü arttırır, bu nedenle şekerli ikramlar kabul edilmemeli, şeker alımı azaltılmalıdır. Bitter çikolata, siyah veya yeşil çay ve muz gibi seviyeleri sabit tutmaya yardımcı olabilecek bazı yiyecekler de vardır.
Hayatın olağan akışındaki stresli durumların bazıları normal karşılanabilir. Az miktarda Stres Hormonları: Adrenalin, Kortizol, Norepinefrin Sağlığı Nasıl Etkiler?stres alarm halinde olunmasını, motive olmayı, odaklanmayı, enerjik ve heyecanlı olunmasını sağlar. Stres aşırı olduğunda sağlık olumsuz etkilenebilir. Sosyal ve genetik yapılar nedeniyle insandan insana stresle başa çıkma yeteneği farklılık gösterebilir fakat ortak olan durum stresli anlarda sorunun hızlıca tanımlanması ve uyum sürecidir. Stres sağlığı olumsuz etkilemeden önce onun nasıl yönetilebileceği öğrenilmelidir. Vücuttaki fiziksel ve psikolojik savunma yöntemlerinden deneme yanılma yoluyla yararlanılabilir. Etkili olan mekanizmalara devam edilip etkisiz olanların yerine yeni çözüm yolları geliştirilebilir. Stresle başa çıkılabilmesi yaşamı olumlu yönde etkileyecektir.

Kaynakça:

https://www.huffpost.com/entry/adrenaline-cortisol-stress-hormones_n_3112800
https://www.netdoctor.co.uk/healthy-living/a24559112/stress-hormones-explained/
https://www.e-psikiyatri.com/cok-stres-yaptiginizda-vucudumuzda-neler-oluyor

Yazar: Müşerref Özdaş

Bunları da beğenebilirsin
Cevap bırakın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.

Bu web sitesi deneyiminizi geliştirmek için çerezleri kullanır. Bununla iyi olduğunuzu varsayacağız, ancak isterseniz vazgeçebilirsiniz. Kabul etmek Mesajları Oku