Döngüsel ekonomi fikri, ekonomiyi ve toplumu yeniden düşünmeye yardımcı olan bütünleyici bir vizyondur. Bu nedenle, mesele ekonomiyi döngüselleştirmek değil, toplumu döngüleştirmektir. Döngüsel Ekonomi, bu dönüşüm için itici bir teşvik oluşturur ve BM 2030 gündeminin sürdürülebilir kalkınma hedeflerine (SKH) ulaşılmasına katkıda bulunur. Sistemi yeniden tasarlamak için bütünsel bir çerçeve, Kate Raworth’un sosyal etkiler ve ihtiyaçlar yelpazesinde insanlığın ilgisini çeken bir noktasına götürecek yeni bir model sunar.
Prensipte döngüsel ekonomi, ekonomi, toplum ve doğa arasındaki ilişkiyi yeniden tanımlar. Modeli, ekonomik büyümeyi doğal kaynakların tükenmesinden ve ekolojik aşırı yüklenmeden ayırır. Döngüsel ekonomi, doğrusal sistemdeki birikmiş dengesizlikleri ortadan kaldırmayı amaçlar ve ekonomik refahı çevresel ihtiyatla birleştirir. Döngüsel ekonomi kavramı, kaynakların sınırlı olduğu ve gelecek nesiller için korunması gerektiği şeklindeki temel ve açık varsayıma dayanmaktadır. Bu, eko-tasarım veya çevreye karşı sorumlu tasarıma dayalı sürdürülebilir tüketim ve üretim gerektirir.
Ellen Mac Arthur Vakfı’na göre, tasarım gereği ekonomi onarıcı olmalıdır, teknik ve biyolojik döngüleri ayırt ederek ürünleri, bileşenleri ve malzemeleri maksimum fayda ve değerde tutmayı amaçlanmalıdır. Son on yılda, Avrupa’da farklı sektörlerdeki birçok şirket, beş temel eksen üzerinden döngüsel modelleri tercih etmektedir ve bu beş temel eksen aşağıdaki gibidir:
• Döngüsel girişler,
• Ürün kullanımının genişletilmesi,
• Kaynakların geri kazanılması,
• Paylaşım platformları,
• Hizmet olarak ürün,
Başka bir deyişle, şirketler, çıkarma, yapma ve atma doğrusal modelinden, 9R dairesel yaklaşımlar çerçevesi veya 10R döngü stratejileri merdiveni olarak adlandırılan dairesel modele geçmektedirler. Daha büyük etkiden daha az etkiye, bu stratejiler aşağıdaki gibidir:
• R0 reddetme,
• R1 yeniden düşünme,
• R2 azaltma,
• R3 yeniden kullanma,
• R4 onarım,
• R5 yenileme,
• R6 yeniden üretim,
• R7 yeniden amaçlandırma,
• R8 geri dönüştürme,
• R9 enerji geri kazanımı,
Döngüsel modelde, geri dönüşüm dışında, azaltma ve yeniden kullanım vurgusu ile daha fazla çaba gösterilmesi gerekir. Döngüsel ekonomi kavramı, ürünün tüm yaşam döngüsünü kapsar, bu nedenle geleneksel üretim yaklaşımından çok, eğitime özel bir vurgu ile çok daha geniş ve sistemik bir yaklaşım gerektirir. Örneğin, moda endüstrisi ile ilgili kilit bir soru şu olabilir: Sürdürülebilir giyim modeli sadece geri dönüşüm konteynerine mi dayanmalı?
Ürün Yaşam Döngüsü ve Döngüsel Ekonomi
Üreticiler için ürün tasarımı geleneksel olarak üretim için tasarım anlamına gelmektedir. Diğer bir deyişle üreticiler, ürünün ömrünün sonunda ne olacağını düşünmeden, kaliteli ürünleri mümkün olan en kısa sürede ve mümkün olan en düşük maliyetle piyasaya sürmek isterler. Bunun yerine, döngüsellik için tasarım, ürünün tasarımdan üretime, kullanımından yeniden kullanımına ve ömrünün sonuna kadar tüm ömrünü dikkate alır. Döngüsellik, hem insanlara hem de dünyaya hizmet etmek için uygulanabilir bir yoldur, hala kâr sağlar ve mühendislik stüdyolarının yanı sıra yönetim kurulu odalarında ve yasama odalarında sıcak bir konu haline gelmiştir.
Merkezi olmayan bilgi yoğun bir ortamda ürün yaşam döngüsü yönetiminde (PLM) ele alınması gereken bir zorluk, tüm ürün yaşam döngüsü faaliyetlerinde yer alan paydaşlar arasındaki işbirliğidir ve genişletilmiş bir kurumsal bağlamda bu işbirliği, diğerlerinin yanı sıra aşağıdakileri içerir:
• Araştırmacılar,
• Tasarımcılar,
• Üreticiler,
• Perakendeciler ve tüketiciler ağı,
Nesnelerin İnterneti (IoT) veya büyük veri gibi teknolojiler bu zorluğu mümkün kılabilir. Aynı zamanda, sürdürülebilirlik sorunlarıyla ilgili artan endişeler, daha uzun süre kullanılabilen ve birden fazla yaşam döngüsüne sahip geliştirilmiş ürünler gerektiren döngüsel ekonomi yaklaşımlarının artan önemi ile ilgili yeni zorluklar ortaya çıkarır. Bu senaryo, özellikle sınırlı iç kaynaklara sahip olan ve dış ortaklar, tedarikçiler ve müşterilerle işbirliğine güçlü bir şekilde dayanan küçük ve orta ölçekli işletmelere (KOBİ’ler) yönelik olanlar olmak üzere gelecekteki PLM sistemleri için zorluklar ortaya çıkarmaktadır.
Bu nedenle, PLM önemli bir döngüsel ekonomi sürücüsü haline gelmiştir. PLM bir ürünün, tüketici malının veya hizmetin beşikten beşiğe tüm yaşam döngüsünü kapsadığı, doğrusal bir tasarım ve üretim konseptinden bir üretim konseptine geçmek için gerekli tüm sürdürülebilirlik bilgilerini ele alabilen tek yönetim sistemi olduğu için büyük bir öneme sahiptir.
PLM sistemleri, genişletilmiş işletmelerde verileri, süreçleri ve iş sistemlerini entegre edebilen bilgi yönetim sistemleridir. Bu sistem, değer zincirindeki çeşitli paydaşların yanı sıra birden fazla yaşam döngüsü boyunca bilgiyi entegre etmeye yardımcı oldukları için döngüsel ekonomiye geçişte ilginç destekleyici araçlar haline gelmiştir. Özetle, 1970’lerin sonlarında Walter R. Stahel beşikten beşiğe C2C terimini icat ettiğinde, 2002’de Michael Braungart ve William McDonough Cradle to Cradle: Remaking the Way We Make Things başlıklı bir kitap yayınlamıştır.
Modelin nasıl elde edileceğine ilişkin belirli ayrıntıları ortaya koyan beşikten beşiğe tasarım için bir manifesto olan, çok az kişi tüm taşam döngüsü boyunca PLM’nin önemini ve döngüsel ekonomi tanımında yer alan sürdürülebilirlik kavramlarının tanıtılmasını daha da az hayal edebilirdi. Örneğin azaltma, yeniden kullanma, tamir etme, yeniden üretim, yeniden kullanım, geri dönüşüm vb. gibi.
Sürdürülebilir Kalkınma İçin Eğitimden Döngüsel Ekonomi İçin Eğitime
Hem çalışmaya yeni başlayan genç hem de kıdemli profesyoneller döngüsel ekonomiyi günlük faaliyetlerine entegre etmelidir. Ancak, çalışmalarını tamamladıklarında döngüsel ekonomi kavramı olmadığı için bu alanda çok az bilgiye sahiptirler veya hiç bilgi sahibi değillerdir. Bu nedenle, eğitimin tüm seviyelerinde döngüsel yeniliği ve bu alanda yaşam boyu öğrenmeyi teşvik etmek için bir bilgi ve yetkinlik temeli oluşturmak için özel çaba sarf edilmelidir. Döngüsel ekonomi ve sistem düşüncesinin yükseköğretim kurumlarının müfredatlarına entegrasyonu, sürdürülebilirlik bilincini artırmaya ve zihniyeti dönüştürmeye yardımcı olmak için teşvik edilmelidir.
Ellen Mac Arthur Vakfı’na göre, insanların düşünme biçimleri çevrelerindeki dünyayı şekillendirir ve insanların düşünme biçimleri öğrenme süreçleri boyunca inşa edilir. Doğrusal ekonomiden döngüsel ekonomiye geçiş, insanların ürün, hizmet ve sistem yaratma biçimlerini dönüştürmelerini gerektirir. İnsanların döngüsel ekonomi hakkında öğrenmelerini desteklemek için Ellen Mac Arthur Vakfı, disiplinler arası, proje tabanlı ve katılımcı yaklaşımlara vurgu yapmaktadır. Bu Vakfın amacı, insanların çevrelerindeki karmaşık sistemleri nasıl etkileyebileceklerini anlamalarına yardımcı olmaktır.
Sürdürülebilir bir gelecek için Finlandiya İnovasyon Fonu Sitra gibi diğer uzmanlara göre, döngüsel ekonomi toplumu yaratmak için döngüsel endüstriler, silolar arasında işbirliği, çalışma ortamının geliştirilmesi ve genel bir değişim ile yeni bir tür uzmanlığa ihtiyaç duyar. Profesyoneller, uzmanlar ve karar vericiler hem şimdi hem de gelecekte yeni bir geleceğin inşasında belirleyici bir rol oynar ve eğitim bu uzmanların döngüsel ekonomi konusunda yakın gelecekte hazırlanmasında önemli bir rol oynar.
Kaynakça:
ntnu.edu/studies/msce
ec.europa.eu/programmes/erasmus-plus/projects/eplus-project-details/#project/599130-EPP-1-2018-1-AT-EPPKA1-JMD-MOB
circulareconomyclub.com/listings/education/masters-1/
studyinnorway.no/Masters-and-Bachelor-course-search/Programme/circular-economy
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu