Uyku felci, uykunun başlangıcında ya da uyanıldığında yaşanan hareket edememe duygusudur. Uyku felci sırasında zihin bilinçlidir fakat vücut hareket ettirilemez. Ayrıca kişiler gerçekten orada olmayan şeyleri gördüğünü ya da duyduğunu, boğulma hissi yaşadığını ya da göğsünde oturan birinin olduğunu düşünebilir. Uyku felci yoğun bir korku ve halüsinasyonlar ile birlikte gerçekleşebilir. Bu korkunç ve gizemli uyku bozukluğu veya parasomnia, muhtemelen insanlığın başlangıcından beri insanlar tarafından yaşanmıştır. 
Bu durum çok sayıda hayalet hikayesine yol açmış olabilir. Bu rahatsız edici deneyim ilk olarak 17. yüzyılda tıbbi bir incelemede, 50 yaşında, sağlık bakımından iyi durumda, güçlü ama geceleri gizemli deneyimler yaşadığından şikayet eden bir kadının durumu hakkında yazan Hollandalı doktor Isbrand Van Diembroeck tarafından açıkça belgelenmiştir. Kadın bazen şeytanın üzerine yattığına ve onu tuttuğuna, bazen de göğsünde yatan büyük bir köpek ya da hırsız tarafından boğulduğuna, nefes alamadığına ve konuşamadığına ve uzuvlarını hareket ettiremediğine inandığını ifade etmiştir. Bu kadının deneyimledikleri muhtemelen “uyku felci” olarak bilinen bir durumdur.
Araştırmacılar bilinç uyanık olsa da hareket edememe veya konuşamama durumunu genellikle iyi huylu bir parasomnia olarak tanımlamaktadır. Uyku felcinin yaşamı tehdit eden bir yönü yoktur fakat endişeye yaratabilir. Vakalar birkaç saniye ile birkaç dakika arasında sürer. Uyku bozuklukları, stres, panik bozukluklar ve jet lag tarafından tetiklenebilir, fiziksel olarak zararlı değildir ve önlenebilir. Uyku felci korkutucu bir deneyim olabilir ancak bunun arkasında ne olduğunu anlamak kişileri daha az stresli hissettirebilir. Bu REM uykusu fenomenine neyin sebep olduğunu ve bunun gerçekleşme şansının nasıl azaltabileceği öğrenilmelidir.
Uyku Felci ve Halüsinasyonlar
Uyku felci, narkolepsinin bir işareti olabilir. Diğer belirtiler arasında geceleri rahatsız uyku ve gündüz aniden uykuya dalma sayılabilir. Uyku felci, vücudun aşağıdaki iki zamanda hareket ettirilememesine neden olur:
*Uykuya dalarken (hipnagojik veya predormital form)
*Uykudan uyanırken (hipnopompik veya postdormital form)
Uyku felcinin bu kadar korkutucu olmasının nedeni bu deneyime genellikle korkunç halüsinasyonların eşlik etmesidir. Vakalara sıklıkla işitsel, duyusal ve görsel halüsinasyonlar (hipnagojik deneyimler) eşlik etmektedir. Bu deneyimler uykudan uyanıklığa geçiş sürecinde ortaya çıkabilir ve aşağıdaki kategorilerden birinde yer alır:
İşgalci: Kapı tokmağı sesleri, karışık ayak sesleri, bir gölge adam veya odada herhangi başka bir varlık hissedilir. Uyku felci olan insanlar tarafından en sık yaşanan halüsinasyon türü budur.
Karabasan (kabus): Göğüs üzerinde basınç ya da ağırlık hissi, kötü niyetli bir varlık tarafından cinsel saldırıya uğrama ya da boğulma hissi ile nefes almada zorluk yaşanır. Birey ölmekte olduğuna inanır.
Olağandışı bedensel (vestibüler motor) deneyim: Bireylerin yüzdüğünü, uçtuğunu veya ruhunun bedenini terk ettiğini, olayları yukarıdan gözlediğini düşündüğü olağandışı bedensel deneyimler yaşanır.
Uyku felci sırasındaki duyumlar ve vizyonlar çok gerçekçidir, öyle ki kişiler paranormal bir olay yaşadıklarını düşünebilir. Felç geçirme olayı konuşamamaya neden olabilir. Ayrıca kollar ve bacaklar, vücut ve baş hareket ettirilemez fakat normal nefes alınabilir. Ayrıca neler olup bittiğinin tamamen farkında olunur. Uyku felci birkaç saniye veya dakika sürebilir ve genellikle kendi kendine biter. Biri kişiye dokunduğunda veya onunla konuştuğunda da sona erebilir. Hareket etmek için yoğun bir çaba harcamak da bir vakayı sonlandırabilir. Uyku felci kişinin hayatında sadece bir kez ortaya çıkabilir veya yılda birçok kez olabilir. Hareket edilemediğinde bu çok korkutucu olabilir. Endişeli ve korkmuş hissedilebilir. Bazı insanlar bir vaka sırasında orada olmayan şeyleri görebilir, duyabilir veya hissedebilirler. Bu halüsinasyonlar uyku felci olmadan da ortaya çıkabilir.
Uyku Felcinin Nedenleri
Kültürler farklı olsa da insanların çoğu uyku felci sırasında benzer olaylar, halüsinasyonlar yaşar, aslında kısmen uyanık ve bilinçli oldukları gerçeği ile rüya arasındaki çizgi 
bulanıklaşır. Uyku felci sırasında vücutta esasen, hızlı göz hareketi (REM) fazı olarak bilinen uykunun rüya evresi sırasında iskelet kasları felç olur. Bunun nedenleri tam olarak anlaşılamamıştır ancak araştırmacılar bu sürece bağlı mekanizmaları ortaya çıkarmada ilerleme kaydetmektedir. Popüler bir teori, bu geçici felç durumunun, belki de şiddetli bir rüyaya otomatik yanıt olarak kişinin kendisine zarar vermesini önlemek için olduğunu ileri sürmektedir.
Uyku felci, kişiler uyanma sürecinde olduğunda da ortaya çıkabilir. Bu durumda, REM uyku döngüsü bitmeden zihin yeniden bilinç kazanır. REM uykusu sırasında, vücut gevşer ve kaslar devre dışı kalır, böylece kişi hareketli rüyalar sırasında fiziksel olarak harekete geçemez. REM uykusunun son aşaması tamamlanmadan önce uyanmak, hiperventilasyona ve halüsinasyona neden olabilir ve vücudun hareket ettirilemiyor gibi görünmesini sağlayabilir. Neyse ki, uyku felci geçicidir ve genellikle sadece birkaç saniye sürer.
Uyku sorunlarına neden olan başka bir şey olup olmadığını bilmek de önemlidir. Uyku felci aşağıdakilerden birinin sonucu olabilir:
*Narkolepsi gibi başka bir uyku bozukluğu
*Tıbbi bir durum
*İlaç kullanımı
*Ruh sağlığı bozukluğu
*Madde bağımlılığı
Uyku felci, migren, klinik depresyon, obstrüktif uyku apnesi, anksiyete bozuklukları ve hipertansiyon gibi herhangi bir tıbbi sorunun belirtisi olabilir.
Belirti ve Bulgular
Uyku felci olan insanlar aşağıdaki belirti ve bulguları gösterebilir:
*Uykuya dalarken veya uyanırken yalnızca birkaç saniye ya da dakika devam eden vücudun hareket ettirilememe durumu
*Vaka boyunca konuşamamak
*Halüsinasyonlar ve korku verici duyumlar
*Göğüste baskı hissi
*Nefes almakta zorluk çekmek
*Ölüyormuş gibi hissetmek
*Kas ve baş ağrıları, paranoya
*Terlemek
Her gün tehdit edici olmayan, beynin normalde önemsemediği birçok uyaran uyku felci vakalarında önemli hale gelir.
Uyku Felcinin Teşhisi
Tekrarlayan izole uyku felci oldukça yaygındır. Narkolepsi ile ilgili ataklar ve bağımsız olarak ortaya çıkan uyku felci arasında ayrım yapmak için, uzmanlar genellikle ikincisine “izole uyku felci” adını verir. Çoğu durumda, uykuyu veya genel sağlığı etkilemez. Uyku felci düzenliyse, uykuya dalma konusunda endişe varsa, birey aniden uykuya dalıyor veya gün boyunca alışılmadık bir şekilde uykulu hissediyorsa tıbbi yardım yarımcı olacaktır.
Gün boyunca uygunsuz, beklenmedik anlarda birdenbire uyumak, kas kontrolünün kaybedildiği bozukluk olan narkolepsinin bir işareti olabilir. Eğer ataklar geceleri uykuyu kaçıyorsa veya kişiyi gün boyunca çok yorgun hale getiriyorsa bir uyku uzmanı görülmelidir. Doktor, uyku felcinin ne zaman başladığını bilmelidir. Ne sıklıkta ve ne kadar sürdüğünü, tam olarak kişinin tıbbi geçmişini de bilmek isteyecektir. Herhangi bir ilaç kullanımı, uyku bozukluğu varsa doktora bilgi verilmelidir. Uyku sorunları olan herhangi bir aile üyesi olup olmadığı öğrenilmelidir. İki hafta boyunca bir uyku günlüğü tutulması da gerekebilir. Uyku günlüğü, doktorun uyku düzenini görmesine yardımcı olacaktır. Bu veriler doktora soruna neyin neden olduğu ve nasıl düzeltileceği hakkında ipuçları verir.
Doktorlar, tekrarlayan izole uyku felci olan çoğu hastayı tedavi etmek için herhangi bir teste ihtiyaç duymazlar. Sorun uykuyu rahatsız ediyorsa, doktor bir gece uyku çalışması yapılmasını isteyebilir. Bu çalışmaya polisomnografi denir. Grafikler beyin dalgalarını, kalp atışını ve uyurken nefes alış verişlerini gösterir. Ayrıca kolların ve bacakların nasıl hareket ettiği de kaydedilir. Bir elektromiyogram (EMG) kaydı, kaslardaki elektriksel aktivite seviyesini gösterecektir. Uyku felci atağı geçirildiğinde bu seviye çok düşük olacaktır.
Kişi gün boyunca çok uykulu olma eğilimindeyse Çoklu Uyku Gecikme Testi (MSLT) de yapılabilir. MSLT gün boyunca ne kadar hızlı uykuya dalındığını ölçecek, uyku felcinin narkolepsi belirtisi olup olmadığını göstermeye yardımcı olacaktır.
Risk Faktörleri
Uyku felci düşünülenden daha yaygındır. Uyku felci en çok narkolepsisi olan kişilerde görülür fakat bu sorunu olmayanlarda da görülebilir. Uyku felci, herhangi bir yaş grubundaki erkekleri ve kadınları etkileyebilir. Tekrarlayan izole uyku felci genellikle ilk olarak ergenlik döneminde (14-17 yaş) başlar ve öğrencilerin yaklaşık yüzde 28,3’ü bunu deneyimlemektedir. Daha sonra en sık 20’li ve 30’lu yaşlarda görülür fakat ileriki yıllarda da devam edebilmektedir. Bu, ciddi bir tıbbi risk değildir. Uyku eksikliği, uyku felci geçirme olasılığını artırabilir. Sık sık değişen bir uyku programı olan kişilerde daha olasıdır. Sırt üstü uyurken daha sık ortaya çıkıyor gibi görünmektedir. Uyku felci genellikle genetiktir ve anksiyete, depresyon, travma sonrası stres bozukluğu, panik bozukluk veya bipolar bozukluk gibi ruhsal sağlık sorunları olanlarda yaygındır. Uyku felcinin yaşanmasına katkıda bulunabilecek altta yatan ruh hali sorunları yaşanıyorsa bir doktorla konuşulmalıdır. Uyku felcinin günlük yaşamdaki kaygılarla ilişkili olabileceği düşünülüyorsa, bilişsel davranışçı terapi almak da işe yarayabilir.
Önlemek İçin Ne Yapılabilir?
Deneyim korkutucu olsa da uyku felci bir tehlike yaratmaz ve genellikle çok kısa sürer. Uyku felci için resmi bir tedavi olmamasına rağmen önlemeye yardımcı olmak için belirli adımlar atılabilir. Kişiler her gece yeterince uyuduğundan emin olmalı ve tutarlı bir uyku rutine sadık kalmalıdır. Bu durumla bağlantılı olan sırt üstü uyumaktan kaçınılmalıdır. Tütün ve alkol gibi uyarıcıların aşırı kullanılmasından kaçınmak (kahve, şaşırtıcı bir şekilde, bu bağlamda riskli sayılmamıştır) da işe yarayabilir ancak bunların uyku felci yaşama şansını etkilediğine dair kanıtlar karışıktır. Meditasyon ve kas gevşetme tekniklerini öğrenmek, deneyimle daha iyi başa çıkmak için yardımcı olabilir. Uyku felci sırasında parmaklar veya ayak parmakları gibi ekstremiteleri hareket ettirme” girişiminde ısrar etmek de deneyimi bozmaya yardımcı gibi görünmektedir.
Daha İyi Uyku İçin İpuçları
Uyku felcinin spesifik bir tedavisi olmasa da stresin yönetilmesi, uyku programının düzenli olması olasılığı azaltabilir. Aşağıdaki stratejilerle uyku hijyeni geliştirilebilir:
-Tatillerde ve hafta sonları yatma ve kalkma saatlerinde tutarlı olmak
-Uygun yatak takımları ve pijamalar ile karanlık, serin, rahat edilecek bir ortam sağlamak
-Akşamları ışığa maruz kalmanın azaltılması ve geceleri tuvalete giderken gece lambası kullanmak
-Uyanık zamanlarda bol miktarda gün ışığı almak
-İş ya da çalışmayı yatak odasına taşımamak
-Öğleden sonraları saat 15.00’den sonra ve 90 dakikadan daha uzun süre uyuklamadan kaçınmak
-Akşamları ağır yemekler yememek, yatmadan en az 2 saat önce bir şey yiyip içmeyi bırakmak
-Işıklar veya televizyon açıkken uyumamak
-Akşamları alkollü veya kafeinli ürünlerinden uzak durmak
-Günlük egzersiz yapmak ancak yatmadan önceki 2 saat içinde yapmamak
-Yatmadan önceki ritüellere rahatlatıcı müzik, okuma gibi sakinleştirici bir etkinlik dahil etmek
-Telefon, tablet gibi cihazları yatak odasının dışında bırakmak
-Elektronik aletleri yatmadan 1 saat önce bir kenara koymak
Aşağıdaki bazı önlemler de işe yarayabilir:
– Anksiyete veya depresyon gibi bozuklukları yönetmek
-Uyarıcı maddelerin alımını mümkün olduğunca azaltmak
-Dua etmek ve meditasyon yaparak rahatlamak
-Sırt üstü uyumamak
Uyku felcinin mekanizmalarının ve uykunun fizyolojisinin anlaşılması uyku felci sorunlarının üstesinden gelmek için önemlidir. Uyku döngüsü sorunları sağlık üzerinde ciddi etkiler yapar. Uyku alışkanlıklarının düzene koyulması uyku felci yönetiminden başka genel anlamda sağlık ve zindelik için de gereklidir.
Uyku Felcinin Tedavi Şekli
Uyku felci tedavisi, ortaya çıkmasına neden olan her şeye yöneliktir. Uyku yoksunluğu uyku
felcini tetikleyebilir. Bu durumda, gece en az altı ila sekiz saat uyumaya çalışılmalıdır. Psikiyatrik sorunları olan kişiler örneğin bipolar bozukluğu olanlar uyku felci geçirebilir. Bipolar bozukluğu olan kişilerin ilaçla devam eden tedaviye ihtiyacı olacaktır. Bu bir doktor veya psikiyatrist tarafından denetlenir. Bacak krampları ile ortaya çıkan uyku felci de görülebilir. İlaçlardaki bir değişiklikten sonra da ortaya çıkabilir. Narkolepsisi olan kişiler genellikle uyku felci geçirir. Rüya uykusunu azaltmak veya ortadan kaldırmak için normalde antidepresan ilaçlara ihtiyaç duyarlar. Bu, uyku felcini hafifletmeye yardımcı olacaktır. Antidepresan bir ilaç almak kişinin depresyonda olduğunu anlamına gelmez. Bu sadece uyku felci azaltmaya yardımcı olan bir yöntemdir.
Kaynakça:
https://www.medicalnewstoday.com/articles/295039#tips_for_better_sleep
http://sleepeducation.org/sleep-disorders-by-category/parasomnias/sleep-paralysis/overview-facts
https://evrimagaci.org/soru/astral-seyehat-ve-karabasan-diye-tabir-edilen-olaylarin-bilimsel-aciklamasi-nedir–5047
Yazar: Müşerref Özdaş