Vygotsky ve Sosyo-Kültürel Gelişim Kuramı

1. Vygotsky Bilişsel Gelişim Dönemleri

Vygotsky’e göre bireyin gelişiminde özellikle 24 aya kadar doğal çizgi dediğimiz gelişim söz konusudur. Fakat 2 yaşından sonra birey artık kültürel çizgi dediğimiz alana geçer. Vygotsky’ ın gelişimin kaynağı olarak psikolojik süreçleri değil çevreyi ön plana aldığı görülmektedir. Bu yönüyle Piaget’in bilişsel gelişim kuramıyla ters düşmektedir. Vygotsky’a göre gelişimin dönemleri ise, ilkel dönem, naif psikoloji dönemi, ben merkezci konuşma dönemi ve içeriye dönük büyüme olarak 4 temel bölümde ele alınmaktadır.

a) İlkel Dönem: Bebeğin koşullanma aracılığıyla öğrenmeyi gerçekleştirdiği bu dönemde birey hayvanlar gibi zihinsel süreçlere sahiptir. Dil gelişimi ve dil kullanımı henüz gerçekleşmemiş ve bebek rastgele öğrenmeler ve iç güdüsel hareketlerde bulunarak öğrenmesini sürdürür.

b) Naif Psikoloji Dönemi: Bebeğin 24 ile 36 ay arasındai süreci kapsayan bu dönemde dil gelişimi de başlar. basit anlamda dilin kullanımını öğrenmeye başlayan bebek bu dönem henüz dilin kompleks yapısına hakim olmadığından naif psikoloji dönemi olarak bilinir.

c) Benmerkezci Konuşma (Kendi Kendine Konuşma- Özel Konuşma) Dönemi: Bireyin dil gelişimine paralel olarak problem çözme ve oyun oynama becerisi de gelişir. Bu sayede bebek tıpkı karşısında biri varmış gibi sorular sorar ve kendisine cevaplar verir. Bu sayede hem oyundan keyif alır hem de dilin simgesel yönününü de geliştirir. Örneğin bebeğiyle oynayan bir kız çocuğunun bebeği azarladıktan sonra karşılığında ağlayarak özür dileyen cümleler kurması gibi.

d) İçeriye Büyüme Dönemi: Sesli olarak kendisiyle konuşan çocuk artık sesli konuşmanın yerini içsel düşünceye bırakır. Burada çocuk artık düşüncesini sesli olarak nesneleştirmek ve sözcüklere dönüştürmek yerine kendi iç dünyasında iç konuşma yapar. Örneğin annesinin söylediklerini yapmak istemeyen çocuğun bunu kendi içinde sessizce düşünmesi ya da hayal kurması içeriye büyüme dönemi olarak adlandırılır.

2. Vygotsky’nin Kuramında Temel Kavramlar

a) Yakın Gelişim Alanı

Burada bireyin tek başına gerçekleştirebildikleri ile bir yetişkinle beraber ortaya koyabildikleri ele alınır. Birey bir yetişkin desteği alarak neler ortaya koyabildiğine bakılmalıdır. Özellikle öğretmenle beraber öğrencinin (bireyin) çok daha farklı özelliklerinin ve yeteneklerinin ortaya çıkarıldığı görülmektedir. Takım çalışması, grupla beraber hareket edebilme, düşüncelerinin farkına varabilme ve problem çözebilme becerileri bu sayede anlaşılır ve potansiyel ortaya çıkarılır.

b) Akitivite Teorisi

Belleğin görevi olarak kabul edilen sınıflandırma, karar verme hatırlama gibi durumları Vygotsky gündelik yaşamda elde ettiğimiz tecrübelere dayandırmaktadır. Öyle ki birey çevreden aldığı bilgiyle yeni fikirler inşa der ve hafızasında var olan bilgileri hatırlar ve bağ kurar. Bu yöntem aynı zamanda tümel bir bakış açısının da var olduğunu gösterir. Deneyim ve tecrübeler ne kadar artarsa aktivite ve hareketlilikler ve sosyal ilişkiler de o oranda güçlenir.

c) İçselleştirme

Çocuğun sosyal etkileşim aracılığıyla elde ettiği bir çok durumu kendine mal etmesine içselleştirme denir. Örneğin annesi oyun oynamak istemediğinde birey bunu kendisine bağlar ve sanki onunla oynamak istemediği için oyuna dahil olmadığını düşünür.

Görüldüğü gibi Vygotsky sosyo-kültürel yapının gelişim üzerinde son derece etkili olduğunu vurgulamaktadır. Aynı zamanda dil gelişimi, iletişim ve gelişim alanlarının temel süreçlerdeki etkisi, düşünceyi nasıl şekillendirdiği ve gelişimde eğitim verenin kurduğu bağın etkisinin gelişime ne denli paralel olduğunu vurgulamıştır. Vygotsky bu düşünceleriyle sosyal yapısalcı bakış açısının da temsilcisi olmuştur.

Yazar: Soner İnce