Yaşa Bağlı Makula Dejenerasyonuna (Sarı Nokta Hastalığı) Daha Yakından Bir Bakış
Yaşa bağlı makula dejenerasyonu nedir?
Gözün arkasında retinanın küçük bir alanını kaplayan makula bölgesinin hastalığına makula dejenerasyonu denir. Makula ince detayları görmenizi ve okuma, araba sürme gibi işleri yapmanızı sağlar. Makula düzgün çalışmadığında, merkezi görmeniz bulanıp, bozuk veya karanlık alanlar oluşur. Makula dejenerasyonu uzak ve yakın görme kabiliyetinizi etkiler, iğneye iplik geçirme veya okuma gibi bazı faaliyetler zorlaşır veya imkansızlaşır.
Makula dejenerasyonu 50 yaş üstündeki kişilerde en önemli ciddi görme kaybı nedenidir.
Makula dejenerasyonu merkezi görmenizi etkilediğinden genelde gözün yan (periferal) görme alanını etkilemez. Örneğin bir kişinin yüz hatlarını seçebilir ancak kim olduğunu söyleyemeyebilirsiniz. Makula dejenerasyonu genelde tek başına tam körlük yapmaz. İleri vakalarda bile hala kullanılabilir bir görme vardır ve kendilerine bakabilirler. Bazı kişilerde makula dejenerasyonu görmeyi çok fazla etkilemeyebilir. Ancak diğerlerinde görme kaybı daha hızlı ve şiddetli olabilir.
Makula dejenerasyonuna ne neden olur?
Vücudun doğal yaşlanma sürecinin bir parçası olarak birçok yaşlı kişide makula dejenerasyonu gelişir. Değişik tiplerde makula problemleri vardır ancak en sık görülen yaşa bağlı makula dejenerasyonudur (YMD veya YBMD).
Vücudumuz ortamdaki okisjen ile sürekli tepkime halindedir. Bu tepkimeler sonucunda zaman içinde vücudumuz serbest radikaller denen moleküller oluşturur. Bu serbest radikaller hücrelerimizi etkiler ve bazen zedeler. Buna oksidatif stres denir ve YBMD oluşumunda önemli bir rol oynadığı düşünülmektedir. Bazı insanlarda bu değişimlere onları daha maruz bırakan genetik değişiklikler vardır (beyaz ırkın yaklaşık
%1’inde).
YBMD için ana risk faktörleri şunlardır:
50 yaşından fazla olmak
Ailede YBMD hikayesi olması
Sigara kullanımı
YBMD oluşması için diğer bir risk faktörü anormal kolesterol seviyelerinin bulunmasıdır.
YBMD’si olan birçok insanın retinasında drusen denen birikintiler vardır. Drusen tek başına genelde görme kaybına neden olmaz, ancak boyut veya sayı olarak arttıklarında ileri derecede YBMD gelişme riski artar.
En sık görülen iki YBMD tipi kuru (neovasküler olmayan, yani yeni damar oluşumu gözükmeyen) ve ıslak (neovasküler, yani yeni damar oluşumu görülen) olanlardır.
KURU MAKULA DEJENERASYONU
YBMD olan kişilerin %90’ında “kuru” tip vardır. Bu duruma zedelenme (oksidatif stres) neden olur ve bunun sonucunda makula dokusu incelir. Görme kaybı genelde yavaştır. Bu durumun olduğu birçok insan aynı zamanda etraftaki ışık değişikliklerine alışmada zorluk çeker. Örneğin, dışarıdan içeriye girdiklerinde gözlerin azalan ışığa daha zor alıştığını fark ederler.
ISLAK MAKULA DEJENERASYONU
YBMD olan insanların %2’sinde “ıslak” tip vardır. Bu kişilerin birçoğunda belirgin görme kaybı gelişir. Retina altında anormal yeni damarlar oluşması ıslak YBMD ile sonuçlanır. Bu yeni kan damarlarında sıvı veya kan sızar ve merkezi görme bulanır. Görme kaybı hızlı ve şiddetli olabilir.
Makula dejenerasyonu hangi şikâyetlere neden olur?
Makula dejenerasyonu farklı insanlarda farklı şikâyetlere neden olabilir. Bazı insanlar YBMD’nin erken safhalarında herhangi bir şey hissetmezler. Bazen bir göz görmeyi kaybederken diğer göz yıllarca iyi görmeye devam eder. Fakat her iki göz etkilendiğinde, merkezi görmenin hızla etkilendiğini fark edersiniz.
Genelde görme kaybını şu şekilde fark edersiniz:
Bir sayfadaki kelimeler bulanık görülür
Görmenin merkezinde siyah veya boş bir alan belirir
Aşağıdaki çizimde olduğu gibi düz çizgiler yamuk gözükür.
Makula dejenerasyonu nasıl teşhis edilir?
Birçok insan belirgin ölçüde görme bulanıklaşmadan bir makula probleminin var olduğunun farkına varmazlar. Bir göz muayenesi sırasında göz doktorunuz YBMD’yi erken safhada saptayabilir.
Bu muayene şunları içerir:
Çizgili bir kağıda benzeyen bir karta baktığınız basit bir görme testi (buna Amsler ızgarası denir)
Özel lenslerle makulanızın muayenesi
Optik koherens tomografi (OKT) ve fundus floresein anjiografi (FFA) ile gözden özel fotoğraflar alınması. Bu testler retina altındaki anormal kan damarlarını, sıvıyı veya kanı tespit etmek için kullanılır.
Makula dejenerasyonu nasıl tedavi edilir?
BESİN EKLERİ
AREDS (Age Related Eye Disease Study) denen bilimsel bir çalışma YBMD’si olan bazı insanlarda antioksidan vitaminler ve çinko alımının YBMD’nin etkisini azaltabildiğini göstermiştir.
Bu çalışma, geç safha makula dejenerasyonu gelişimi için daha yüksek riski olanlarda vitamin C, E, beta karoten ve çinko alımının hastalığın ileri safhaya ilerleme riskini yaklaşık %25 azalttığını göstermiştir. Aynı tedavi YBMD’si olmayan veya hastalığın ilk safhalarında olanlarda aynı sonuca ulaşamamıştır. YBMD’si olan hastaların aile bireyleri bu vitaminleri kendileri almaya başlamadan önce bir göz doktorunu görmeleri gerekir.
AREDS çalışmasında kullanılan ve faydası ispatlanan besin ekleri şunlardır:
Vitamin C (500 mg)
Vitamin E (400 IU)
Beta karoten (15 mg)
Çinko oksit (80 mg)
Bakır oksit (2 mg, çinko kullanıldığında bakır eksilmesini yerine koymak için)
YBMD’nin ilerlemesini yavaşlattığı gösterilen antioksidan ve çinko seviyeleri sadece beslenme ile tüketilemez. Bu vitamin ve mineraller, sağlıklı ve dengeli bir beslenmeye belli bir miktarda her gün eklenerek kullanılabilir.
Bazı kişiler tıbbi nedenlerden dolayı yüksek dozda antioksidan veya çinko almak istemeyebilirler. AREDS çalışması tedavinin zehirleyici bir etkisi olduğuna dair bir delil bulamamıştır. Ancak beta karoten sigara içenlerde veya kısa bir süre önce sigarayı bırakmış olanlarda akciğer kanseri gelişimi riskini arttırabilir.
Kadınlarda yapılan bir başka büyük çalışma folik asit ve B6 ve B12 vitaminlerinin faydalı etkisini gösterdi. Lutein ve balık yağı (omega 3) ile büyük bir çalışma yapılmaktadır, ancak bunların günlük dozları henüz belli değildir.
Diğer çalışmalar lutein ve zeaksantinden zengin, koyu yeşil yapraklı sebzeler, sarı, turuncu ve diğer renkli meyva ve sebzelerin tüketilmesinin YBMD gelişimi riskini azaltabileceğini göstermiştir.
YBMD İÇİN ANTİOKSİDAN VİTAMİNLER ALMALIMIYIM?
Vitamin eklerinin YBMD için bir tedavi olmadığını ve hastalıktan kaybedilmiş görmenin geri gelmeyeceğini bilmeniz önemlidir. Ancak bu ekler ileri derecede YBMD için yüksek riskli olan bazı kişilerin görmelerini korumada yardımcı olur. İleri derecede YBMD gelişme riski olup olmadığını anlamak için göz doktorunuz ile görüşün ve bu eklerin size tavsiye edilip edilemeyeceğini öğrenin.
ANTİVEGF TEDAVİSİ, LASER CERRAHİSİ VE PDT
Islan YBMD için en sık kullanılan tedavide kan damarlarının büyümesini ve kanamasını durduran bir ilaç gözün içine verilir. VEGF engelleyici veya antiVEGF tedavisi diye bilinen bu ilaçlar, retina altında anormal kan damarı büyümesine neden olan belli bir kimyasalı hedef alır. Bu kimyasal vasküler endotelyal büyüme faktörüdür (VEGF). AntiVEGF tedavisi ıslak YBMD’si olan bazı kişilerde görmeyi arttırır.
Bazı ıslak makula dejenerasyonu tipleri laser cerrahisi ile tedavi edilebilir. Kısa süren ve ayaktan yapılan bu işlemde bir ışık huzmesi odaklanarak makulayı zedeleyen kan damarlarının sızıntısı azaltılır veya durdurulur.
Fotodinamik tedavi özel bir ilaç ve laser tedavisinin birleşiminden oluşur. Burada amaç sızdıran kan damalarını yavaşlatmak veya durdurmaktır. Bu işlemler görmenizin bir miktarını kurtarabilir, ancak görmenizi eski normal seviyelere getirebilecek tedaviler değillerdir. İleri tıbbi tedavilere rağmen makula dejenerasyonu olan birçok kişide hala görme kaybı yaşanır.
VAR OLAN GÖRMENİZDEN EN İYİ ŞEKİLDE YARARLANMA
Var olan görmenizi kullanmanıza yardımcı olmak için göz doktorunuz günlük işlerde kullanmanız için düşük görmeye yardımcı cihazlar verebilir veya sizi bu cihazları veren bir merkeze yönlendirebilir. Yan görmeniz genelde etkilenmediğinden, geri kalan görmeniz çok faydalı olabilir.
Amsler ızgarası kullanarak görmenizin test edilmesi
Aşağıdaki gibi bir Amsler ızgarası kullanarak görmenizi her gün kontrol etmelisiniz. Başka bir şekilde farkına varamayacağınız değişiklikler bulabilirsiniz. Izgarayı buzdolabı üzerine koymak, her gün bakmayı hatırlamak için iyi bir yöntemdir.
Izgarayı kullanmak için:
1. Okuma gözlükleriniz takın ve iyi bir aydınlatma altında bu ızgarayı yüzünüzden 30 ile 40 santim mesafede tutun.
2. Bir gözü kapatın.
3. Açık göz ile merkezdeki noktaya bakın.
4. Doğrudan merkezdeki noktaya bakarken, ızgaradaki tüm çizgilerin düz olup olmadığına, yamuk, bulanık veya karanlık olup olmadığına bakın.
5. Bunu diğer göz ile tekrarlayın.
6. Eğer ızgarada herhangi bir yeni alan dalgalı, bulanık veya karanlık gözüküyorsa derhal göz doktorunuzu arayın.
Yazar: Enes Eker