Çocuk kitapları, okuyucu zümrelerinin özelliğine göre biçim açısından farklılık gösterir. Çocuğun yaş ve seviyesine göre değişik boy ve ebatlarda olan kitaplar dikdörtgen, kare veya minyatür şekillerinde olabilirler. Renk itibariyle de siyah-beyaz veya renkli olabilirler. Bu kitaplarda çocuğun seviyesine göre fotoğraf veya resim kullanılabilir. Tüm bu özellikler, çocuğun yaşına, fiziksel ve ruhsal gelişim düzeyine uygun olarak belirlenir. Okul öncesi ve okul çocuklarına bol resimli kitaplar önerilirken ortaokul çağındaki çocuklarda fotoğraf sayısı azalır. Ergenlik dönemine geçildiğinde ise resim ve fotoğrafların oranı hatırı sayılır biçimde azalır. Çocuklar için hazırlanan kitaplarda biçim ve içerik bakımından birtakım özelliklerin alır:
* Çocuk kitaplarında biçim ile içeriğin uyum içinde olması gerekir. Çocuklar, sürekli aynı boyutta hazırlanmış kitapları okumaktan hoşlanmayacaklarından resimlerin, yazıların boyutları farklı olmalıdır.
* Harfler, gözü yormaması için en az on dört punto olmalıdır.
*Kitaplar hafif olmalıdır, kitap köşeleri hazırlamaya uygun olmalıdır.
*Çocuk kitaplarında bulunan metinler, dilbilgisi bakımından kusursuz olmalı, yazım ve noktalama konusunda titizlik gösterilmelidir. Çocuk yayınlarında yer alan resimler, sanat değeri taşımalı ve çocuğun dünyasına uygun olmalıdır. Bu resimler metni açıklamak, yorumlamak, metni tamamlamak ve süs¬lemek amaçlı kullanılır. Ayrıca bu resimlerin, metnin ve sayfanın en uygun yerine yerleş¬tirilmesi gerekir.
* Kitaplar, gözü yormaması için parlak olmayan renkli kâğıda basılmalıdır.
* Kapak resimleri ilginç ve içeriği yansıtır nitelikte olmalıdır.
Çocuğun yaş grubuna göre hazırlanan kitapların biçim bakımından özellikleri şöyle sıralanabilir:
Tanıma ve Algılama Kitapları: Bebeğin ilk kitabıdır. Bol resimlidir. Daha çok dinlemek ve resimlere bakası için hazırlanmıştır. Bir buçuk yaşını dolduran çocuklarda ilginin sürekliliği sağlandığı zaman, kitap kavramı gelişmektedir. On sekiz aylıktan itibaren çocuğun zemini tek renk olan ve her gün gördüğü eşyaların resimlerin bulunduğu kitaplara ilgi gösterdiği, karmaşık olmayan, basit açık olay ve hareketleri anlayabildiği görülmektedir.
Çocuğun her gün gördüğü eşyalar ve nesneler resmedilir. Bunlar, görsel ve dramatik olarak, kodlar halinde ve dinleme suretiyle çocuğun söz dağarcığını geliştirmeye hitap eder. bill Gillham’ın İlk Kelime Resimli Kitabı, Helen Oxenbury’nin Bebek Tablo Kitabı ve Garth Williams ile Tana Hoban’ın hazırladığı kitaplar bu kapsamda değerlendirilebilir.
Özel Nitelikli Kitaplar: Çocuğun dört yaşına kadar olan gelişiminde kullanılır. Çocuğun bütün duyu organlarını kullanabilmesine yönelik, bazen kabartma resimlerle yapılmış veya üç boyutlu tasarımlar olarak hazırlanmış kitaplardır. Bu kitaplarda çocuğa sorular sorulur ve bu soruların cevapları başka sayfalarda bulması istenir.
Tekerleme ve Yuva Şarkısı Kitapları: Bu kitaplarda çocuk şarkıları ve tekerlemelerin resimsel canlandırmaları bulunur. Bu yüzden çocuğun dinleme becerileri gelişir. Bunun için de müzikle kullanılır.
Resimli Ninni Kitapları: Tekerleme kitaplarından sonraki aşamadır. Ninniler resimlerle canlandırılır. Tekerlemeler ve ninniler, çocuğun dil gelişiminde önemli olduğu için küçük yaştaki çocuklara bu tür kitaplar tavsiye edilir. Kreş ve yuvalarda kullanılır.
ABC Kitapları: Çocukların alfabeyi tanımaları için yazılır. Harfler, hayvan veya en çok kullandığı nesnelerle eşleştirilmek suretiyle verilir. Zemin düzdür, fon sadedir, detay yoktur. Çünkü dikkat dağıtılmamalıdır. Dört tipte yapılır: Kelime-resim formatında, basit anlatım tarzında, bulmaca ve oyun tarzında olanlar ve ana temalara dayananlar.
Sayı Kitapları: Sayı bilgisini geliştirmeye yöneliktir. Üç tipte yapılır:
1. Canlandırılan resimlerle veya oyunlarla birebir yorumlamaya dayalı çalışmalar,
2. Basit matematik kavramların öğretilmesine yönelik çalışmalar,
3. Sayılar üzerine geliştirilmiş öyküler ve bulmacalar yoluyla hazırlanan kitaplar.
Kavram Kitapları: Bir eşyanın, varlığın veya durumun çocuklar tarafından tanımlanmasına, sınıflandırılmasına, adlandırılmasına, özetlenmesine veya soyutlanmasına yönelik karmaşık becerileri kazandırılması için planlanan kitaplardır. İlk başvuru kitaplarıdır. Bu kitaplar, söz dağarcığının gelişmesine önemli etkilerde bulunur. Aynı cinse ait varlıkların farklı türlerini ayırt etmeye yönelik çalışmalar içerir. Mesela köpek cinsinin farklı türleri resimlerle anlatılır.
Resimli Kitaplar: Popüler kitaplardır. İçinde sadece resimler bulunur. Okuma becerisini geliştirir. Çocuğu dil bakımından cesaretlendirir. Çocuğun bildiği kelime ve figürlerden bilmediklerini çağrışım ve karşılaştırma yoluyla tamamlamasına da katkıda bulunmaktadır. Bu kitaplarda, hayvan ve insan hareketlerine bağlı olarak çocuğa, olayları, başlangıcı ve sonuçlarını yerli yerine koyarak anlatma becerisi de öğretilmektedir.
Okul Öncesi Kitapları: 3-5 yaş grubu için düzenlenmiştir. Küçük ve parlak resimli, ailelerin ilgi ve yardımı ile incelenebilmektedir. Yuva ve anaokulunda kullanılan yardımcı kitaplardır. Kendilerine ait dolapları ve eşyayı sıralayacakları yerleri bilebilme, ayırabilme özelliklerine sahiptirler. Hazırlanan kitaplar genellikle bu becerileri geliştirmeye yönelik olmalıdır.
Okumaya Başlangıç Kitapları: Bu dönemde çocuklara artık okuduklarını ve öğrendiklerini pekiştirmelerine yardımcı kitaplar haftalık dönemler halinde verilir. Sorular ve sorulara karşılıklar yoluyla çocukların öğrenmeleri sağlanır. Sözcük dağarcığını geliştirmeye yönelik faaliyetler yapılır.
Kaynakça:
Çocuk Edebiyatı, Alemdar Yalçın-Gıyasettın Aktaş, Akçağ Yayınları
Çocuk Edebiyatı, Ferhan Oğuzkan, Anı Yayıncılık
Yazar: Serpil Altunyay