“Çürük bir elma bir parseli mahveder.” Bu halk deyişi, bir gerçeğe dayanmaktadır: bir kasadaki bir elma çürümeye başlayınca o kasanın içindeki diğer elmalar da kısa bir süre sonra çürümeye başlar. Çürük elmanın bol miktarda uçucu etilen bileşiğini üreterek diğer meyveleri etkilediğini biliyoruz. Etilen, bitki yaşamında bir dizi etkiye sahip bir hormondur. Etilenin en bilinen etkilerinden biri, meyve olgunlaşmasını teşvik etmesidir. Meyve maksimum büyüklüğe ulaşınca, olgunlaşma sağlayan bir dizi kimyasal değişikliğe duyarlı hale gelir. Olgunlaşma işlemi karbon dioksit çıkışında ani ve keskin bir artış ile başlar ve daha sonra bunu ani bir azalış izler. Klimakterik olarak adlandırılan bu metabolik etkenlik patlaması, etilen konsantrasyonundaki yüzlerce kat artış ile başlar. Değişim otokataliktir, yani, etilen bir meyveyi uyardıkça, o meyve daha fazla etilen üretir. Bu reaksiyon, meyveler, iyi havalandırılmış konteynırlar içinde paketlenerek önlenir.
Etilen üretimi engellenerek ya da etilen meyve tarafından üretildikçe mümkün olduğunca hızlı bir şekilde uzaklaştırılarak, klimakterik önlenir ve olgunlaşma gerçekleşmez. Şu anda ticari meyvelerin çoğu, yeşil ve sert iken toplanmakta ve taşınmaktadır. Bu nedenle de zarara karşı dayanıklıdır. Daha sonra, bu meyveler satışa hazır olduklarında, etilen gazı ile olgunlaştırılabilirler.
Ayrıca, etilen, yaprak absisyonuna (belirgin bir şekilde selülaz üretimini teşvik ederek) ve bitkide ya da bir bitkinin değişik kısımlarında senesense özgü diğer değişikliklere de katkıda bulunur. Buna ek olarak, bazen gövdelerin ve köklerin ışınsal büyümesini teşvik edebilir; bazı türlerin tomurcuk ve tohum dormansinin kırılmasına ve ananas gibi bitkilerde çiçeklenmenin başlamasına yardım edebilir.
Bunların dışında, lateral tomurcuk engellenmesi gibi genellikle oksine bağlanan bazı etkiler, bazı durumlarda oksin tarafandan teşvik edilen etilen artışına bağlanmaktadır.
Şu ana değin bitki büyümesinin kimyasal kontrolüne ilişkin tartışmalarımızdan çıkarılabilecek sonuçları özetleyelim:
1. Büyümenin ilk evresi, yani hücre bölünmesi, sitokininler ve oksinler ile bu hormonların etkinliğini arttıran diğer etmenler tarafından uyarılır.
2. Büyümenin ikinci evresi olan, hücre büyümesinin kontrol edilmesine, uzamayı arttıran oksinler ve giberellinler gibi maddeler katılır.
3. Çeşitli bitki hormonları, karşılıklı ilişkiler ve bitkinin çeşitli kısımlarında farklı etkileri göstererek yapı ve işlevin gelişimde bütünlüğü sağlarlar ve koordine ederler.
4. En önemlilerinden biri etilen olan senesensi teşvik edici çeşitli maddeler, ölüme götüren yaşlanma işlemine neden olur.
Kaynakça:
https://www.sciencedirect.com
Yazar: Taner Tunç