Bilgiustam
Bilgiyi ustasından öğrenin

Güneydoğu Anadolu’nun Mis Kokulu Otu: Yarpuz

1 8.674

Güneydoğu Anadolu'nun Mis Kokulu Otu: YarpuzAdı yaz aylarında serinleten, susuzluğu gideren, severek tüketilen, lezzetli, içi kırmızı ve sulu, iri bir meyve olan karpuzu anımsatsa da yarpuz bir meyve değildir. Mutfaklarımızda çok kullanılan nane bitkisinin yabanisi olan yarpuz Yaşar Kemal’in yazdığı bazı romanlarda adı geçen, Güneydoğu Anadolu’da çok bulunan ve kullanılan kokulu bir ottur. Rüzgârla nazlı nazlı salınan ve kokusu ta uzaklardan duyulan, su nanesi, deli nane ya da yabani nane adıyla da tanınan bu yabani ot Akdeniz Bölgesi’nde de dağların yamaçlarında ve su kıyılarında doğal olarak, bolca yetişir. Bitkinin sapları kısa olan tüylü yaprakları oval biçimdedir. Boyu 10-50 cm. kadar uzayan, pembemsi, morumsu çiçekler açan, gövdesi de yaprakları gibi tüylü olan yarpuz bitkisi uçucu bir yağ içermektedir.

Yarpuz yetiştiği bölgede yaşayanlar için önemli bir ottur. Gaziantep, Adıyaman gibi Güneydoğu Anadolu’ya ait illerde yarpuz mutfaklara fazlasıyla girer. Yarpuzun kurusu ya da tazesi baharat olarak yemeklere, salatalara, çorbalara katılır. İçine yarpuz giren yemekler nefesin de hoş kokmasını sağlar. Kokusunun sinmesi amacıyla yarpuz yaprakları su dolu testilerin ya da sürahilerin ağız kısmında tıpa olarak kullanılır. Pişirilen mis gibi kebaplar servis yapılmadan önce yarpuz dallarıyla kaplanmış bir tepsiye dizilir. Bu şekilde çevreye yoğun yağ ve et kokusu değil yarpuzun hoş kokusu yayılır.

Yarpuzun Botanik Özellikleri

Botanikteki tür adı Mentha pulegium olan, ballıbabagiller familyasında yer alan yarpuz ya da yabani nane otsu, çok yıllık, dik ya da sürünücü gövdeye sahip olan bir bitkidir ve yetiştiği yörelerde pülüskün, narpuz, filiskin gibi adlarla da bilinir. Mentha ya da mentol adlı aromaya sahip olan yarpuzun mor, lila, mavi veya pembe çiçekleri kümelidir ve yapraklar çiçek kümelerinin altına yerleşmiştir. Temmuz, ağustos aylarında çiçek açan yarpuzun tohumları hafif, oval ve kahverengidir. Nemli ve sulak toprakları seven yarpuza sulak alanlarda çok rastlanır. Yaprakları bitki çiçek açmadan önce toplanmalı ve gölgede kurutulmalıdır. Ülkemizde Akdeniz Bölgesi’nde yaygın olan yarpuz bitkisi Orta Doğu, Avrupa ve Kuzey Amerika’da da yaygındır. Yaprakları ezildiği zaman güçlü, aromatik, mentole benzer bir koku yayar. Her ne kadar Güneydoğu Anadolu’da mutfaklarda bol kullanılıyor olsa da toksik özellikleri olduğu asla unutulmamalı, ölüme sebep olabileceği için doğrudan doğruya uçucu yağ şeklinde kullanılmamalıdır.

Güneydoğu Anadolu'nun Mis Kokulu Otu: YarpuzYarpuzun Sağlık Üzerindeki Etkileri

Yöre halkı tarafından kadınlardaki adet düzensizliklerine ve soğuk algınlığına karşı kullanılan yarpuz daha farklı alanlarda da etkilidir. Etkili olduğu alanlar ve etki şekilleri aşağıda belirtilmiştir.

Antimikrobiyal, antibakteriyel etkisi: Toksik bir yapıya sahip olan yarpuz yağı bakteriler ve mikropları öldürür, kullananları enfeksiyonlara karşı korur. Alerjik ve tahriş edici olabileceği düşünülerek sürülecek olan bölgeye önce çok az miktarda uygulanmalıdır.

Antiseptik etkisi: Yarpuzdan elde edilen aromatik yağlar az ve doğru oranlarda kullanılırsa böbrekler, idrar yolları, kadınlarda rahim gibi iç organlardaki yaralar ve bakterilerle enfekte olmuş bölgeleri temizleyebilir. Tohumlarının kaynatılıp içilmesi idrar tutukluğuna ve derideki uçuklara karşı yararlıdır.

Antihisterik etkisi: Histeri krizleri geçirenlerin vücutları istem dışı kasılabilir ve kriz anında kişiler bayılabilir, bu sırada saldırgan bir hal alıp kendilerine zarar da verebilir. Yarpuzun içeriğindeki uçucu yağlar beyin ve sinir sistemi üzerinde etkilidir. Yarpuz bu özelliği nedeniyle histerik atak geçiren ve bayılanları iyileştirmek amaçlı kullanılabilir.

Antiromatizmal etkisi: Yarpuzun uçucu yağları kan dolaşımını uyarır, kanda bulunan ürik asit ve benzeri toksinlerin atılmasını kolaylaştırır. Bu sebeple romatizma, artrit gibi hastalıklarda kullanılması mümkündür. Sinirleri uyuşturucu etkisi ile de artrit ve romatizma ağrılarının azalmasına yardım eder.

Güneydoğu Anadolu'nun Mis Kokulu Otu: YarpuzSıkılaştırıcı etkisi: Yarpuzun bir başka etkisi kasların kasılmasını sağlayıcı ve sıkılaştırıcı olmasıdır. Bu özelliği ile de diş etlerini güçlendirir. Kaslar kasıldığı için gevşek olan deri yukarı çekilir, saç kökleri de güçlenir. Sıkılaştırıcı, daraltıcı özelliği kan damarları üzerinde etkili olduğundan kanamaların durdurulmasına karşı da yardımcıdır.
Arındırıcı, temizleyici etkisi: Yarpuzun içerdiği uçucu yağlar kandaki bazı toksinleri nötralize edebilir. Yarpuz kan dolaşımını hızlandırarak dokulara bol oksijen taşınmasını sağlayabilir. Bu da kanın temizlenmesi ve arınması anlamına gelir.

Adet düzenleyici etkisi: Yarpuz uçucu yağı kadınlardaki progesteron ve östrojen gibi hormonların yapım ve salgılanmasını da uyarır. Dölyatağının (rahmin) büzülmesini de sağlayan yarpuz adet söktürücü ve düzenleyicidir. Erkeklerde iktidarsızlığa karşı da kullanılmaktadır.

Sindirimi destekleyici etkisi: Yarpuzdaki uçucu yağın sindirim sistemindeki öz suların salgılanmasını uyaran, sindirimi kolaylaştıran bir özelliği de bulunmaktadır. Mide enfeksiyonlarının iyileşmesini kolaylaştırır, mideden asit, karaciğerden ise safra salgılamasını uyarır. Ancak zehirli etkisinden dolayı kullanılacak doz minimum düzeyde olmalıdır. Sindirimi ve bağırsak hareketlerini hızlandırmak, gaz söktürmek için bir bardak suya sadece bir damla yarpuz yağı damlatmak yeterlidir. Yarpuzun uçucu yağı da çok zehirlidir, bu sebeple dikkatli kullanılmalıdır.

Dekonjestan etkisi: Yarpuzun aromatik ve toksik yağı akciğer ve solunum yolları enfeksiyonlarına karşı kullanılabilen iyi bir antiviraldir. Balgam söktürme özelliği ve dekonjestan etkisinden dolayı tıkalı burnu ve solunum yollarını açar. Özelliklerinden yararlanmak için çok az yarpuz yaprağı kullanılarak hazırlanan çay içilmelidir.

Böcek öldürücü etkisi: Yarpuz bitkisindeki toksik maddeler sadece insanlar üzerinde değil böcekler üzerinde de etkilidir. Bu toksik maddeler pire, sivrisinek gibi böcekleri öldürücü ilaç ve spreylerin yapımında kullanılabilir.

Yarpuz Nasıl Kullanılır?

Yukarıda faydaları hakkında açıklamalarını yaptığımız mideyi ve kalbi kuvvetlendiren, idrar tutukluğunu, derideki uçukları, ruhsal sıkıntıları gideren, sindirimi kolaylaştıran, balgam söktüren ve adet düzenleyici özellikleri olan yarpuz bitkisi yetiştiği bölgelerde pazarlarda satılmakta ve mutfaklarda nane gibi çorba, yemek ve salatalara ilave edilerek kullanılmaktadır. Bundan başka yarpuz çay olarak da tüketilmektedir. Yarpuzla hazırlanan çayın yetiştiği ve iyi tanındığı bölgelerde kadınlar tarafından gebeliği sonlandırmak için kullanıldığı bilinir. Yarpuz çayı aynı zamanda canlandırıcı, enerji üretimini artırıcı, güçsüzlüğü giderici özelliktedir. Ancak ciddi anlamda toksik ve ölümcül olduğundan bu şekilde kullanımı asla önerilmemektedir. Eğer çay olarak tüketilecekse uzmanlar diğer bitkisel çaylarla beraber harmanlanmasını tavsiye etmektedir. Uygun dozlarda ve uygun şekilde hazırlanmış olsa bile yarpuz çayının en fazla 5 gün kullanılması ve gün içinde en çok 3 bardak içilmesi önerilmektedir. Gebe olan ya da emziren annelerin, 18 yaşın altındaki küçük çocukların yarpuz çayı içmeleri sakıncalıdır.

Güneydoğu Anadolu'nun Mis Kokulu Otu: YarpuzYarpuz Çayı Nasıl Hazırlanır?

Yarpuz yaprakları zamanında uygun bir şekilde toplanır, kurutulur ve nanede olduğu gibi ovularak ufalanır. Bu şekilde hazırlanan bir ya da iki tatlı kaşığı miktarınca kuru yarpuz yaprağı boş bir su bardağına koyularak üzerine kaynar su ilave edilir ve 10 ya da 15 dakika demlendirilir. Farklı bir aroma kazandırılmak isteniyorsa içine istenilen miktarda çubuk tarçın da eklenir. Demlenmiş olan çay süzülerek limon dilimleri ya da biraz balla birlikte tatlandırılarak tüketilir. Ne şekilde kullanılacak olursa olsun öncesinde bir bitki ya da bir tıp uzmanından bilgi alınmalıdır.

Güneydoğu Anadolu Mutfağında Yarpuz

Taze yarpuz yaprakları hafif ekşimsi bir tada sahiptir. Güneydoğu Anadolu mutfağında yarpuzun taze yaprakları daha çok salatalarda kullanılır. Salatalar zeytinyağı limon, nar ekşisi, pul biber, tuz, kuru soğan, yumurta gibi malzemelerle çeşitlendirilir. Yarpuz hazırlanan çeşitli piyazlara, bulgur ve kıyma karışımıyla yapılan köftelere de çoğu kez tazesi, bazen de kurutulmuşu ile eşlik eder. Aşırı ve bilinçsiz kullanımı karaciğerde, böbreklerde, midede, sindirim ve sinir sisteminde birçok yan etki oluşturur. Yan etkilerden bazıları aşağıda sıralanmıştır.

*Yüksek ateş
*Baş dönmesi
*Huzursuzluk
*Karın ağrısı
*Mide bulantısı
*Kusma
*Karaciğerde hasar
*Akciğer yetmezliği
*Beyin hasarı
*Böbrek yetmezliği
*Kadınlarda düşük
*Görme ve işitme kayıpları

Bilinen etkilerine ve sınırlı faydalarına bakıldığında masum gibi görünse de fazla kullanımı öldürücü olan yarpuz bitkisi ve aromatik yağı çocukların elini geçmemeli ve asla kontrolsüzce kullanmalarına izin verilmemelidir.

Kaynakça:
http://www.agaclar.net
http://www.saglikvakti.com
http://sifalibitkiler.net

Yazar: Müşerref Özdaş

Bunları da beğenebilirsin
1 yorum
  1. Murathan diyor

    Şanlıurfa da bolca bulunan bir bitkinin yarpuz ekşisi adında yemeği de yapılmaktadır.

Cevap bırakın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.

Bu web sitesi deneyiminizi geliştirmek için çerezleri kullanır. Bununla iyi olduğunuzu varsayacağız, ancak isterseniz vazgeçebilirsiniz. Kabul etmek Mesajları Oku