Spesifik dil bozukluğu ve gelişimsel disleksi, spesifik öğrenme güçlüğü türleri olarak kategorize edilir, ancak uzun yıllar boyunca bu bozukluklarla ilgili araştırmaların çoğu, algısal bozukluklara, fonoloji ve dilbilgisi gibi belirli dilbilimsel bileşenlerle ilgili sorunlara bakılmıştır. Bu bozuklukları olan çocukların temel dil öğrenme sürecinde bozukluklara sahip olduğu fikri vardır. Bu görüşe göre, bu çocukların yaşadıkları dil ve okuryazarlık zorlukları, diğer bazı birincil eksikliklerin yan ürünleri değildir.
Bunun yerine, zengin ve değişken bir dil ortamından yapının çıkarılmasına izin veren öğrenme mekanizmalarının bozulmasını veya olgunlaşmamışlığını ima ederler. Farklı beyin sistemlerinin dil öğrenmeye katkısını değerlendirmek için, özellikle dil ve okuma bozukluğu olan çocuklarda nasıl etkilenebileceklerine odaklanarak, son zamanlardaki gelişimsel ve nörobiyolojik çalışmalar hakında birçok bilgi vardır.
Öğrenme Güçlüklerinin Nörobiyolojik Temelleri
Öğrenme güçlüğü olan çocukların beyin yapısı ve serebral işlevi üzerine yapılan araştırmalar, yeni invazif olmayan yapısal ve işlevsel teknolojilerden yararlanmıştır. Çoğu çalışma, nörogörüntüleme çalışmaları (manyetik rezonans görüntüleme (MRI)) veya fonksiyonel çalışmalar (elektroensefalografi, olayla ilgili potansiyeller, fonksiyonel manyetik rezonans görüntüleme, pozitron emisyon tomografisi) kullanılarak disleksi çalışmasına odaklanmıştır. Fonksiyonel nörogörüntülemeye dayalı çalışmalar, sol hemisferde lokalize olan kelime okumaya aracılık eden üç bölgeden oluşan bir ağ tanımlamıştır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Temporoparietal alanlarda lokalize olmuş bir sublexical dorsal akım,
• Oksipitotemporal bölgede lokalize bir sözcüksel ventral akım,
• Temporoparietal veya oksipitotemporal bölgeler tarafından yetersiz veya aşırı aktifleştirilmiş sol alt ön lobdaki bir serebral alan,
Farklı diller ve yazımlarda evrensel olan bu ağ, alt frontal girusa bağlanan paralel olarak çalışan bir dorsal ve ventral bileşenden oluşur. Dorsal akım, kelime okuması ile tutarlı olan sublexical kelime anlamı ile ilişkilendirilir. Ventral akım ise ortografik modellerin görsel olarak işlenmesi için uzmanlaşmıştır. Fusiform girus, alt temporal bölgelerdeki anlamsal bölgelere doğrudan erişim ile kelime tanımaya aracılık eden bir alan olarak kabul edilir. Fonksiyonel MRG’ye dayalı araştırmalar, ventral sistemin gelişiminin baskıya maruz kalmaya bağlı olduğunu ve çocuklarda bu sistemin okumada açık talimatlarla yeniden yapılanma gösterdiğini göstermiştir. MRG’nin kantitatif analizleri, resmi okuma talimatlarının başlamasından önce araştırmacılar ağının hacminin azaldığını göstermiştir.
Dorsal ve ventral yollar, okuduğunu anlama öğrenme güçlüğü (RCLD) geliştiren çocuklarla karşılaştırıldığında kelime düzeyinde öğrenme engelli çocuklarda benzer bir aktivasyon paterni ile sonuçlanmıştır. Tersine, RCLD’li çocuk grubu, sol açısal, sol inferior frontal, sol hipokampal ve parahipokampal girusta azalmış deaktivasyon göstermiştir. RCLD’li ergenler üzerinde yapılan diğer yapısal çalışmalarda, araştırmacılar sağ frontal bölgelerde azalmış gri maddenin yürütücü işlev bozukluklarını açıkladığını bulmuşlardır. Yetişkinlerde yapılan fonksiyonel MRI çalışmaları, dil öğrenmenin kortikostriatal ve hipokampal sistemleri de etkilediğini bulmuştur. Bu yapılar birbirlerine, kortekse ve diğer subkortikal yapılara bağlıdır.
Bu bölgeler arasındaki fonksiyonel etkileşimler, öğrenme süreçleri sırasında tanımlanmıştır. Sonuç olarak, dil öğrenimi sırasında bu bölgelerden birindeki işlevsel sinirsel aktivitede meydana gelen değişiklikler, karmaşık bir öğrenme ağındaki yerel bir değişikliği yansıtabilir. Frontal korteks ve bazal gangliya, bir dilin fonolojisi ve grameri öğrenilmesiyle ilgili görünmektedir. Hipokamp, kelime öğrenmede de gereklidir; Aslında, fMRI çalışmalarında, hipokampus sonuçları yeni kelime dağarcığı öğrenme sürecinde ve kelimelerle ilgili kodlama süreçlerinde aktive olur.
Ventral striatum (nukleus accumbens) yeni kelimeleri öğrenmede aktive olurken, dorsal striatum sözlü eşleştirilmiş görevlerdeki geribildirime yanıt verir. Striatumdaki anormallikler, dil bozukluğu olan çocuklarda da görülmüştür. Bazı çalışmalar, özgül dili ve öğrenme bozukluğu olan çocuklarda kaudat çekirdeğin hacminde bir azalma olduğunu öne sürerken, diğerleri kaudat çekirdek hacminde artış bildirmiştir. Disleksili yetişkinler üzerinde yapılan fonksiyonel çalışmalar, striatumun hiperaktivasyonunu göstermektedir ve disleksili çocuklarda görülmemektedir. Bu da yetişkinlikte telafi edici bir mekanizma olduğunu düşündürmektedir. Disleksi ve diğer okuma güçlükleri için daha yüksek riskli çocuklarda yapısal ağ analizi, bu bireylerde hipokampus, temporal lob ve putamenin daha az güçlü bir şekilde bağlantılı olduğunu göstermiştir.
Matematik engelli çocuklar üzerinde yapılan araştırmalar, temporoparietal ve inferior parietal beyaz cevherde bağlantı bozuklukları bulmuştur. Araştırmacılar, disleksik hastalarda yapılan tüm çalışmalarda tutarlı yapısal farklılıklar bulamamışlardır. Çünkü bu bozukluk muhtemelen motor, sözlü dil, fonolojik bozukluklar ve yürütücü kusurlar dahil olmak üzere birçok risk faktörünün bir kombinasyonunun sonucudur. Sayısal işlem ve zihinsel aritmetik üzerine fonksiyonel nörogörüntüleme çalışmaları, frontotemporal bölgeleri üç sol parietal devre ile bağlayan bir sinir ağının varlığını da göstermiştir ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Üstün parietal,
• İntraparietal
• İnferior parietal, bu ağ, matematik öğrenme engelli çocuklarda artan aktivite ile karakterizedir.
Diğer raporlar, spesifik serebellar bölgelerin, öğrenme bozukluğu olan çocuklarda bilişsel işlevlere, özellikle sözel kısa süreli bellek eksikliklerine, okuma gelişimine veya genel olarak bilişsel, duygusal ve davranışsal işlevlere katkıda bulunduğunu göstermiştir. Serebellar eksiklik hipotezine göre, serebellumun spesifik bölgeleri fonksiyonel olarak serebral okuma ağıyla bağlantılıdır. Serebellum ile fonksiyonel bağlantıya sahip olan okumayla ilişkili serebral bölgelerin üç olması beklenir ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• İnferior frontal junction (IFJ),
• İnferior parietal lobül (IPL),
• Orta temporal girus (MTG),
Bağlantı üzerine yapılan bir analiz, serebral ve serebellar bölgeler arasında üç farklı bağlantı seti olduğunu göstermiştir. İlk bağlantı seti, sağ lateral arka alt serebellumdaki bir bölgeye yakınsayan ve fonolojik bir role sahip olması beklenen IFJ ve IPL arasındaki bir bağlantıdan oluşur. İkinci bağlantı seti, sağ posterior superior serebellumda bir bölgeye yakınsayan ve anlamsal bir role sahip olması beklenen IFJ ve MTG arasındaki bir bağlantıdan oluşur. Üçüncü set, MTG bölgesi ile serebellumun lateral anterior bölgesi arasında fonksiyonel bir bağlantıdan oluşur. Üçüncü bağlantı grubu için ortak bir işlevsel terminoloji yoktur.
Sonuçlar
Öğrenme güçlüğü çeken çocuklar, özellikle disleksi olan çocuklar üzerinde yapılan araştırmalar, konuşma ve öğrenmeyle ilgili bilişsel süreçle ilgili serebral alanların ve sistemlerin işlevine dahil olduğunu göstermiştir. 
Kanıtlandığı gibi, kortikostriatal sistemlerde, sol hemisferin özellikle lokalize serebral sistemleri, yapısal veya fonksiyonel anormallikleri ve serebro-serebellar bağlantılarda, öğrenme bozuklukları açıklayabilir beyin ağları varlığının hipotezini desteklemektedir. Bu serebral alanlar, öğrenmenin gelişimi ve fonolojik ve morfo-sözdizimsel yönler gibi dilin farklı yönleri üzerinde önemli bir etkiye sahiptir.
Bununla birlikte, gelişim sırasında serebral anatomik ve fonksiyonel değişiklikleri, bunların belirli öğrenme güçlükleri modeliyle olan ilişkilerini keşfetmek için öğrenme güçlüğü olan çocuklar üzerinde yürütülen daha fazla uzunlamasına çalışmalar geliştirmeye ihtiyaç vardır. Çocuklarda öğrenme güçlüklerinin doğasını ve belirli bileşenlerini anlamada daha fazla ilerleme, gelecekteki özel hedefler ve iyileştirici müdahale stratejileri geliştirmemize olanak sağlayacaktır.
Kaynakça:
ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6249682/
jstor.org/stable/1510765
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu