Her biri genellikle yalnızca tek tip hücreden oluştuğundan, temel dokuların çoğu basit dokular olarak kabul edilir. Aynı tipte olan bu hücreler, çoğunlukla, iletim sistemindekiler gibi, gelişmiş dokuların elemanları olarak ortaya çıkarlar. Aynı embriyonik bölgelerden oluşmuş olsalar bile, çeşitli embriyonik dokuların yapısal olarak birbirlerine benzemeleri gerekmez. Bu dokular, çoğunlukla, basit olarak, ne örtü, ne de iletim dokusu oluşturmayan dokular olarak tanımlanırlar.
1. Parenkima: Parenkima dokusu köklerde, gövdelerde ve yapraklarda bulunur. Parenkima hücreleri, ilkel bitkilerin neredeyse tüm vücutlarını oluşturan hücreler gibi nispeten özelleşmemiş olup, mitotik olarak uyku halindedirler. Bununla birlikte, aktif olarak bölünmeye ve özel dokular halinde farklılaşmaya başlayarak dormansiyi kırabilme yetkinliği gösterirler. Yani, başka hücre tipleri oluşturmak için meristematik etkenlik kazanabilir ya da daha fazla özelleşebilirler.
Primer (birincil) çeperlere sahip parenkima hücrelerinde, sekonder (ikincil) çeper bulunmaz. Genel olarak, bunlarda, sitoplazma tabakasının kuşattığı büyük bir koful bulunur. Hücreleri gevşek dizilişli olduğundan, parenkima dokusunda hücreler arası boşluklar boldur. Yapraklardaki kloroplastların çoğu parenkima dokusundaki hücrelerde bulunur. Fotosentez, en fazla bu dokuda gerçekleşir. Gövde ve köklerin parenkiması, besleyici ve su biriktirme işlevi görür. Parenkima su alıp şişince bitkiye destek verir ve şekil almasını sağlar.
2. Kollenkima: Parenkima gibi, kollenkima da basit bir dokudur. Hücreleri işlevsel durumda çoğunlukla canlıdır. Kollenkima hücreleri tipik olarak daha uzun olup, çeperleri düzensiz olarak kalınlaşmıştır. Kalınlaşma, genellikle kenarlarda (enine kesitte köşe olarak görünür; çok belirgindir. Kollenkima, genç bitkilerde, yaşlı bitkilerin odunsu olmayan gövdelerinde ve yapraklarda önemli bir destek dokusu olarak iş görür.
3. Sklerenkima: Kollenkima gibi, sklerenkima da destek işlevi gören basit bir dokudur. Bununla birlikte, kollenkima hücrelerine göre, sklerenkima hücreleri daha fazla özelleşmişlerdir; işlevsel olarak olgunluğa eriştiklerinde çoğu ölü olan bu hücrelerin, sertleşmiş ikincil çeperleri bitkiye diklik verir. Bu çeperler genellikle çok kalındır. Bu nedenle, hücrede nadiren bir lümen (iç boşluk) bulunur. Sklerenkima hücreleri genel olarak iki sınıfa ayrılırlar; lifler ve sklereitler. Lifler, iki ucu sivri çok uzun hücrelerden oluşurlar. Bunlar, kaba ve sağlam, ancak esnektirler; ticari keten ve kendir, sklerenkima liflerinden elde edilir. Sklereitler ise değişken ve genellikle düzensiz şekillidirler. Daha basit, dallanmamış sklereitler, genellikle tas hücreleri olarak isimlendirilirler. Bunlar, fındık kabuğunda ve tohumların sert kısımlarında yaygındırlar. Ayrıca, sert meyvaların etli kısımlarında dağınık halde bulunurlar. Örneğin, armutların kumsu yapılarını küçük taş hücrelerinin oluşturduğu kümeler verir.
4. Endodermis: Endodermis, herhangi bir sınıflandırmaya sokulması zor olan bir dokudur. Bu doku, köklerin ve nadiren gövdelerin merkezi iletim demetlerini kuşatır. Genç endodermis hücreleri, uzamış parenkima hücrelerine benzerler. Ancak bunlarda, kimyasal olarak farklılık gösteren bir şerit, her hücrenin ışınsal (yan) ve uç çeperlerinin çevresini kuşatır. Bu, kuvvetli ve suya dayanıklı şerit, Kaspari şeridi olarak isimlendirilir. Bu şerit, su ve eriyik geçişinin kontrol edilebildiği metabolik olarak aktif hücrelerden olan dışında, sıvıların köklerin içine ve dışına geçmesini önler. Yaşlı endodermis hücrelerindeki çeperler, Kaspari şeridini belirginsiz hale getirerecek denli kalınlaşabilir; ancak bu, kimyasal reaksiyonlarla anlaşılabilir. Endodermis dokusunu oluşturan hücreler tek sıralı olup, hücre arası boşluklar bırakmaksızın yan yana sıkı bir şekilde dizilmişlerdir.
Kaynakça:
Biological Science James L. Gould, William T. Keeton
Yazar: Taner Tunç