Yosunların çoğunun karalarda yaşamalarına karşın, bu bitkiler tamamen karasal değillerdir. Halbuki damarlı bitkiler (Tracheophyta) karasal ortam için bir dizi uyumlar geliştirmişler ve bu uyumlar sayesinde koşullarını çoğunun uygun olmadığı karaları işgal edebilmişlerdir.
Psilopsida (Psilopsitler)
İletim demetli bitkilere ait en eski fosiller, geç Siluriyen dönemine aittir. Bu durum, iletim demetli bitkilerin 395 milyon yıl önce yaşadıkları anlamına gelmektedir. Bu bitkiler, psilopsida altdivizyosu içinde sınıflandırılmaktadır. Bu alt divizyonun üyelerinin çoğu Devoniyen döneminde yaşamış ve daha sonra ortadan kalkmıştır.
Sporofit psilopsitler yapraksız basit dikotomik dalllanmış bitkilerdir. Kök tüylerine benzeyen bir hücreli rizoyitleri oluşturan yer altı gövdelerine sahip olmalarına karşın gerçek köke sahip değillerdir. Toprak üstü gövdeleri yeşil olup, fotosentez yaparlar. Toprak üstündeki bazı dalların uçlarında sporangiyumlar gelişir. Sporangiyum içinde mayozla haployit sporlar oluşur. Psilopside üyeleri ve belirli bazı dallanmış ipliksi yeşil algler arasındaki benzerliği anlayan botanikçiler, ilksel iletim demedi bitkilerin bu tür alglerden köken aldıklarını varsaymışlardır; gen dizisi analizleri bu varsayımı doğrulamıştır.
Sphenopsida (Atkuyrukları)
Atkuyrukları, fosil kayıtlarında ilk olarak geç Devoniyen döneminde ortaya çıkmışlardır. Bu bitki grubu, Karbonifer’de kara florasının başlıca elementi olmuş ve daha sonra azalmıştır. Halen yaşayan bir cins olan Equisetum’un üyelerine genel olarak atkuyrukları adı verilmektedir. Bunların çoğu, küçük boylu (1 m’den kısa) olmakla birlikte, eski atkuyruklarının bazıları büyük ağaçlar halindeydi. Bugün kullandığımız kömürlerin çoğu bu bitkilerin ölü vücutlarından oluşmuştur. Kibritotları gibi, atkuyrukları da gerçek köklere, gövdelere ve yapraklara sahiptirler. Gövdelerinin içi boştur ve bambu gibi boğumludur. Bu, hem kuvvetli, hem de hafif bir düzenlenmedir.
Sporlar gövde ucundaki kozalak benzeri yapılardan (strobilus) çıkar. Equisetum ‘da tüm sporlar birbirine benzerler (yani bitkiler homosporiktirler) ve eşey ayrımı göstermediklerinden, sporlar hem arkegonyum, hem de anteridiyumları taşıyan küçük gametofitleri oluştururlar.
Kaynakça:
Biological Science – James L. Gould, William T. Keeton
Yazar: Taner Tunç