Türkiye’deki İklim Değişikliğinin Ayçiçeği Verimine Olası Etkileri

Ayçiçeği yetiştiriciliği 2. Dünya Savaşı’ndan sonra göçmenlerin bitkiyi Trakya bölgesine getirmesiyle başlamıştır. Bitkinin kuraklığa dayanıklı olması sayesinde ayçiçekleri iklim değişikliklerine geniş bir adaptasyona sahip olup, Türkiye’de bitkisel yağ kaynağı olarak kullanılan ana hammadde haline gelmiştir. TÜİK verilerine göre 2004-2018 yılları arasında ayçiçeği üretiminde hem ekim alanı hem de verimi artmıştır. Bu dönemde ekili alanlar yaklaşık % 32,4, verim % 56,5 artmıştır ve üretim hacmi ise % 108,1 arttırmıştır. 2018 üretim verilerine göre ay çiçek (yağlı cinsi) yetiştiriciliği 649 kha’da 1,8 ton üretim yapmıştır.
Ortalama verim 277 kg / Da’dır, ancak Türkiye nüfusunun artması ve beslenme alışkanlıklarının değişmesi nedeniyle ayçiçeği üretimi iç tüketimi karşılayamamaktadır. TÜİK tarafından yayınlanan ürün dengesi raporlarına göre 2018 yılı itibarıyla ayçiçeğinin yerli yeterlilik oranı % 64,3 olmuş, bu da yağlı tohum üretimi ve bitkisel yağ sektörlerinin büyük ölçüde yabancı kaynaklara dayandığını göstermektedir. Kuraklık koşullarına uyum sağlama kabiliyeti nedeniyle ayçiçeklerinin çoğu yağmurlu koşullarda yetiştirilmektedir. 2018 verilerine göre ayçiçeğinin (yağlı cinsi) % 64’ü yağmur suyuyla beslenen tarım koşullarında, % 36’sı sulu tarım koşullarında üretilmektedir.
Üretimin çoğunun yağmurla beslenen tarım koşullarına dayandığı göz önüne alındığında, mahsul iklim değişikliklerine karşı hassas olma eğilimindedir. Bu nedenle, birkaç yıl içinde üretim hacmi ve veriminde ciddi farklılıklar gözlenmiştir. Türkiye’deki 2007–2008 kuraklık birçok mahsulün yanı sıra ayçiçeği veriminde de önemli kayıplara neden olmuştur. 2007 yılında ayçiçeği (yağlı cinsi) üretimi bir önceki yıla göre % 23,8 azalmıştır. İklim değişikliği faktörlerinden doğrudan etkilenen ayçiçeği üretiminin de tahmin edilen iklim değişikliklerinden etkilenmesi kaçınılmazdır. Türkiye Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü (TSMS) tarafından yayınlanan iklim değişikliği raporlarına göre yağış ve yağış rejiminde beklenen değişiklikler sıcaklık artışları ile tahmin edilmektedir.
2016–2099 için ve iklim tahminlerine dayalı olarak, ortalama sıcaklığın 1,5–3,7 ° C artması beklenmektedir. Yıllık toplam yağışın bölgesel olarak azalmaktadır, ancak, genel olarak, yıl boyunca yağış dengesindeki değişiklikler öngörülmüştür. Türkiye, iklim değişikliğine duyarlı bir bölge içerisinde yer almaktadır. İklim değişikliği kaçınılmaz olarak ülke tarımını etkilemektedir ve bu etkilerin belirlenmesi için çok sayıda çalışma yapılmıştır.

Ayçiçeği Üretimi

Mevcut çalışmada TÜİK verim verisi 29 ilde tartışılmış ve ayçiçeği üretim alanları incelenmiştir. Ayrıca iklim faktörleri ve verim arasındaki ilişkiyi en iyi şekilde belirlemek için 1985–2014 (30 yıl) dikkate alınmış ve analiz edilmiştir. Bu iller şu şekildedir: Adana, Afyon, Aksaray, Amasya, Ankara, Aydın, Balıkesir, Bilecik, Bursa, Çanakkale, Çorum, Diyarbakır, Edirne, Eskişehir, İstanbul, İzmir, Karaman, Kayseri, Kırklareli, Yoğun ayçiçeği üretiminin olduğu Kırşehir, Kocaeli, Konya, Kütahya, Osmaniye, Sakarya, Samsun, Tekirdağ, Tokat ve Uşak

Meteorolojik Parametreler

Dünya Meteoroloji Örgütü (WMO), bir bölgenin iklim özelliklerini değerlendirmek için bu özelliklerin 30 yıl boyunca dikkate alınması gerektiğini kabul etmektedir. Bu nedenle bitki verimi üzerindeki etkilerinin belirlenmesinde 30 yıllık meteorolojik parametreler tercih edilmiştir. Bu çalışmada, mahsulün iklim talepleri dikkate alınarak verimi etkilemesi beklenen parametreler seçilmiştir. İl bazında ayçiçeği vejetasyon dönemi verilerini kapsayan seçilmiş meteorolojik parametreler TGB’den (2015) elde edilmiştir. Verim ve iklim faktörleri arasındaki ilişkiyi belirlemek için parametreler kullanılmıştır ve bu parametreler aşağıdaki gibidir:
• Günlük minimum sıcaklığa sahip gün sayısı 5 ° C
• Aylık ortalama sıcaklık (° C)
• Günlük maksimum sıcaklığın> 35 ° C olduğu gün sayısı
• Aylık ortalama bağıl nem (%)
• Günlük ortalama bağıl nem>% 70 olan gün sayısı
• Aylık toplam güneşlenme süresi (h)
• Aylık toplam yağış (mm)

HadGEM2-ES Küresel İklim Modeli

Gelecekteki iklimi tahmin etmenin en önemli aracı, iklimin modellenmesidir. İleriki dönemlerde meydana gelebilecek iklim değişikliklerinin etkilerini belirlemek için iklim modelleme çalışmaları yapılmıştır. Türkiye’de, TSMS bünyesinde iklim modelleme çalışmaları yapılmış ve nihai sonuçlar 2015 yılında paylaşılmıştır. Bu çalışmada, 20 km çözünürlüklü iklim projeksiyonlarına ilişkin seçilen meteorolojik parametreler hakkındaki veriler, HadGEM2-ES küresel model verileri ve TSMS tarafından Yeni Senaryo ve İklim Değişikliği ile Türkiye İklim Projeksiyonları (TR2015-CC) nda kullanılan RCP8.5 senaryosudur.
RCP8.5 senaryosu, tahmini radyasyon zorlaması ve sera gazı konsantrasyonunun en yüksek olduğu senaryodur. Başka bir deyişle RCP8.5, gelecek dönemler için en karamsar durumu ifade etmektedir. Bu senaryoda, w / m ulaşır 8,5 radyoaktif baskısı 2 2100. HadGEM2-ES Hadley Merkezi, UK Met Office bağlı araştırma grubu tarafından geliştirilen ikinci nesil küresel modeldir.

Regresyon Analizi

Bu çalışmada, 1985-2014 yılları arasındaki 29 ilden ayçiçeği verim değerleri ve seçilen 7 iklim parametresi ile en küçük kareler yöntemi (LSM) kullanılarak il bazlı regresyon denklemleri oluşturulmuştur. Bunun ardından, üretilen yüksek oranlı regresyon denklemleri ve iklim projeksiyonu kullanılarak gelecek dönemler (2016–2040, 2041–2070 ve 2071–2099) için öngörülen iklim değişikliklerinin ayçiçeği verimi üzerindeki potansiyel etkisi ortaya konmuştur. Çalışmada LSM tarafından oluşturulan regresyon analizi denklemi aşağıdaki gibidir:
• y= A s + B p + C h + D k + E t + F m + G v + Hy=Gibi+Bp+Ch+Dk+Et+Fm+Gv+HE1
• bağımlı değişken y = verim. A, B, C, D, E, F, G ve H katsayılardır ve bağımsız değişkenler aşağıdaki gibidir:
• s = aylık toplam güneşlenme süresi (h)
• p = aylık toplam yağış (mm)
• h = aylık ortalama bağıl nem (%)
• k = günlük ortalama bağıl nem>% 70 olan gün sayısı
• t = aylık ortalama sıcaklık (° C)
• m = günlük maksimum sıcaklığın> 35 ° C olduğu gün sayısı
• v = günlük minimum sıcaklığa sahip gün sayısı 5 ° C
Sonuç olarak yapılan bu çalışmada, Türkiye’de yoğun ayçiçeği (yağ cinsi) üretimi yapılan bölgelerde iklim ve verim arasındaki ilişki değerlendirilmiş ve iklim değişikliğine bağlı verimde meydana gelen değişim projeksiyonları istatistiksel olarak analiz edilmiştir. Verim tahmin tahminlerine göre özellikle yüzyılın ikinci yarısında düşüşler beklenmektedir. Yoğun ayçiçeği yetiştiriciliğinin yapıldığı Tekirdağ ve Konya illerinde gelecek dönemlerin tümünde düşüş beklentileri dikkat çekicidir. Bu çalışmanın sonuçları, dinamik yöntemler (ürün simülasyon modelleri) kullanılarak verim tahminleriyle karşılaştırılabilir ve iki yöntem arasındaki farklar belirlenebilir. Ayrıca bu sonuçlar, bölgesel veya ulusal düzeyde gelecekteki ürün planlamasında teşvik edilmesi gereken bölgelerin belirlenmesinde faydalı olabilir.

Kaynakça:
researchgate.net/publication/304193989
arastirma.tarimorman.gov.tr/ttae/Sayfalar/EN/Detay.aspx

Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu