Çocuk Edebiyatının Özellikleri

Çocuk Kavramı

Çocuk; bedensel ve zihinsel gelişim açısından insanoğlunun 0-16 yaş grubu için kullanılan temel bir kavramdır. Bazı bilim adamları, bu dönemi 0-14 yaş grubu olarak almaktadır. Çocuk Hakları Sözleşmesi’ne göre 0-18 yaş arasındaki insanlar çocuktur. Kaynaklarda çocuk; iki yaşından ergenlik çağına kadar süren büyüme dönemi içinde bulunan insan yavrusu, henüz ergenlik dönemine erişmemiş kız ve erkek olarak tarif edilmektedir.
Çocukların zihinsel ve fiziksel gelişim süreci birbiriyle paralel değildir. Gelişim sürecinin bazı temel dönüm noktaları vardır. Genel olarak çocukluk dönemi; bebeklik, çocukluk ve ilk gençlik olarak üç dönemde ele alınır. Bu yüzden çocukların ilk gençlik dönemi olan 16 yaşına kadar geçen süreçte çocukların yaptığı okuma ve yazma faaliyetlerinin tümü çocuk edebiyatı dönemi içinde değerlendirilir.
Küçük yaşlardan itibaren verilecek eğitim, çocuğun fiziksel ve ruhsal gelişimini doğrudan etkiler. Dil gelişimi de küçük yaşlarda verilen eğitimle doğrudan ilişkilidir. Bu yüzden 0-16 yaşlar arasında insan yavrusu, aldığı eğitimle şekillenir. Karşılaştığı edebi metinler, dinlediği masallar, ailede anlatılan hikâyeler ve sorulan bilmeceler çocuğun pek çok bakımdan gelişmesini sağlar. Dil de, bu dönemde gelişme kaydeder. Çocuğun karşılaştığı metinler, onun ileriki hayatta kullanacağı kelime sayısını, kurduğu cümlelerin niteliklerini ve dahası hayal dünyasını pek çok bakımdan etkiler.

Çocuğun Gelişim Aşamaları:

Duyusal-Motor Dönemi (0-2 yaş), süt çağıdır. Çocuk taklit etmeyi, bellekle ilgili işlemleri yapmayı öğrenir; refleks düzeyindeki davranışlardan istemli davranış düzeyine geçer. Resimli kitaplar, dayanıklılık oyuncaklar verilerek, masal, ninni dinletilerek işitsel ve bilişsel dünyaları beslenir.
İşlem Öncesi Dönem (0-3 yaş), oyun çağıdır. Dil gelişimi hızlanır. Tek yönlü sezgisel sınıflamalar yapar. Sevgiyi paylaşabilir, anne ve babasıyla düzeyli ilişkiler kurar. Ben merkezli düşünür.
Somut İşlemler Dönemi (7-11 yaş), ilköğretim birinci kademeyi(1-5 arası sınıfları) kapsar. Mantıksal düşünmeye başlarlar. Somut nesnelerle problem çözerler korunum ilkesini kavrayabilirler. Oyun üretirler, muhakeme yaparlar. Adalet, özgürlük gibi kavramları öğrenmelerine rağmen kullanamazlar ve kavrayamazlar.
Soyut İşlemler Dönemi (11-16 yaş), son çocukluk dönemidir. Mantıksal düşünme yetişkinler düzeyindedir. Kurdukları denenceleri sınayabilirler. Genellemeler yaparak soyut düşünürler. Çocuksu kitaplar okumaktan çıkarak “neden, niçin, diğeri, öteki” gibi soruları sorarak okurlar. Bulgularını, formül ve sembolle ifade ederler. Tartışmalara katılırlar, mantık oyunları oynarlar.
Çocuklar, yaş düzeylerine göre kelime kapasitesine sahiptir. 1 yaşındaki bir çocuk 3, 1,5 yaşındaki bir çocuk 22, 24 aylık bir çocuk 272, 36 aylık bir çocuk 896, 48 aylık bir çocuk 1540, 60 aylık bir çocuk 2072, 72 aylık bir çocuk 2562, 7 ve 8 yaşındaki bir çocuk 3000-5000, 9 yaşındaki bir çocuk 7425, 10 yaşındaki bir çocuk 10395, 11 yaşındaki bir çocuk 12960, 12 yaşındaki bir çocuk 13965, 13 yaşındaki bir çocuk 14910, 14 yaşındaki bir çocuk ise 16800 adet kelime bilebilir.

Çocuk Edebiyatı:

Çocukların büyüme ve gelişmelerine, hayal, duygu, düşünce yeteneklerine, zevklerine hitap eden, eğitirken eğlenmelerine katkıda bulunan sözlü ve yazılı verimlerdir. Dille yapılan bir sanat türü olan edebiyat, çocuklar için de çeşitli verimler sunmuştur. Çocuk edebiyatı, tümüyle çocukların yetenek ve zevklerine uygun edebi ürünlerle eğiterek eğlendirmek ve böylece toplumun örf, adet, gelenek ve kurallarını çocuklara öğretmek maksadıyla gerçekleştirilir.
Oyun arayışında olan çocuk için eğlenmek bir tutkudur. Çocuk edebiyatı da çocuk için bir eğlence aracıdır. Çocuk, karşılaştığı metinlerle hayal dünyasını geliştirir, farklı dünyalara sürüklenir. Bu sayede etrafında olup bitenlerin farkına varır. Ama bunlar, doğrudan değil, eğlendirerek, yani oyunsal faaliyetlerle yapılır.
Çocuk edebiyatının en işlevsel alanı, dilsel gelişime sunduğu katkıdır. Kullanılan metinler, çocuğun dil zevkini etkiler. Karşılıklı anlaşma aracımız olan dilin çocukluk dönemlerinde daha çok geliştiği ve kökleştiği unutulmamamadır. Çocuk edebiyatı, çocuğun dil gelişimine katkıda bulunakla kalmaz, aynı zamanda ifade edici dil gelişimini de desteklemiş, kelime hazinesini zenginleştirmiş olur.
Çocuk edebiyatının asıl amacı, çocuğun ilişkilerini düzenleyen yaş grubuna göre, duygu ve düşüncelerini eksiksiz olarak anlamasını sağlamaktır. Bunun dışında ikincil bir amaç olarak hayata, ahlaka ve yüksek değerlerle çocuğun gelişimine ait değerlere daha çok önem vererek, bunların ön plana çıkmasını da amaç edinir.

Kaynakça:
Çocuk Edebiyatı, Alemdar Yalçın-Gıyasettin Aktaş, Akçağ Yayınları
Çocuk Edebiyatı, Ferhan Oğuzkan, Anı Yayıncılık

Yazar: Serpil Altunyay