Histamin, vücudun doğal olarak ürettiği, tüm hücrelerde bulunan bir bileşiktir ve birçok gıdanın doğal bir bileşenidir. Bağışıklık ve nörolojik sistemlerin önemli bir bileşenidir ve iltihaplanma sürecinde yer alır. Histamin, nerede serbest bırakıldığına ve hangi reseptörlere bağlandığına bağlı olarak çeşitli belirtilere neden olur. Gerçek alerjilerde vücutta histamin salgılanır ve histamin alerjik reaksiyon olarak düşünülen yanıtı kışkırtır. Histamin intoleransı gerçek bir alerjik reaksiyon değildir, bazı insanların yüksek düzeyde doğal olarak oluşan histamin içeren gıdalara verdiği bir reaksiyondur.
Histamin İntoleransı Nedir?
Histamin intoleransının (HIT) gerçek mekanizması araştırılmaktadır fakat histamin birikimi ile ilişkili olduğu düşünülmektedir. Sağlıklı bir bireyde, histamin düzenli olarak iki spesifik enzim tarafından parçalanır. Histamin intoleransı olan insanlar genellikle vücudunda histamini işleyen bu iki enzim (diamin oksidaz: DAO ve histamin-N-metiltransferaz:HNMT) bakımından düşük seviyelere sahiptir. Bu enzimler histamini işlemek için yeterli olmadığı için gıdalardan gelen histamin zamanla birikebilir ve vücutta belirtilere neden olabilir. HIT mekanizmasının bu iki enzimden birinde genetik veya edinilmiş bir bozukluk olduğu ileri sürülmektedir. DAO bağırsakta üretilir, bu nedenle bağırsak fonksiyonu tehlikeye girerse, histaminin normal olarak bozunması için yeterli DAO olmayabilir. Birikme meydana geldiğinde, belirtiler de ortaya çıkar. Azalan DAO enziminin üretimi, HIT’in inflamatuar bağırsak hastalığı, IBS (İrritabl veya huzursuz Bağırsak Sendromu), çölyak ve SIBO (İnce Bağırsakta Aşırı Bakteri Çoğalması) gibi gastrointestinal bozuklukları olan kişilerde daha yaygın görülmesinin nedeni olabilir. DAO aktivitesi bazı ilaçlar tarafından da inhibe edilebilir.
Bazı doktorlar histamin intoleransının bir hastalık olarak varlığını sorgulamaktadır. HIT Avrupa’da gerçek bir hastalık olarak daha yaygın kabul görmektedir ve 2012 yılında Alman Alerji ve Klinik İmmünoloji Derneği tarafından patofizyolojisinin henüz belirlenmediği gerçek bir hastalık olarak kabul edilmiştir.
Histamin İntoleransının Belirtileri
Histamin intoleransının en yaygın belirtileri migren baş ağrıları, ishal, kızarıklık, al basması, kurdeşen (ürtiker), egzama, döküntü ve alerjik rinit gibi sindirim belirtileridir. Histamin intoleransı daha ciddi belirtilere de neden olabilir. Astım ataklarını veya anafilaktik şoku tetikleyebilir, kalbin düzensiz atmasına neden olabilir ve Crohn hastalığı gibi ciddi kronik durumlarla ve diğer sağlık sorunlarıyla da ilişkili olabilir. İnflamatuar bağırsak hastalığı, çölyak hastalığı, IBS gibi altta yatan gastrointestinal fonksiyon bozukluğu olduğunda histamin intoleransı daha yaygın görünmektedir. Histamin intoleransının gerçek insidansı hakkındaki minimal veriler göz önüne alındığında, diğer sağlık sorunları ile korelasyonuna ilişkin veriler yetersizdir. Alternatif tıp çevrelerinde, disbiyoz veya ince bağırsakta aşırı bakteriyel büyüme (SİBO) ile daha sık ortaya çıktığı düşünülmektedir.
Histamin İntoleransı ile Gıda Alerjisi Farklıdır
Gıda alerjisi ile histamin intoleransı aynı şey değildir çünkü mekanizması gıda alerjisinden farklıdır. Bazı belirtiler gerçek bir alerjik reaksiyonu taklit eder, ancak histamin intoleransına IgE aracılık etmez, bu nedenle cilt testi ve kan alerji testleri negatif olacaktır. İntoleransın aşırı histamin salınımından ziyade kümülatif bir histamin birikmesine bağlı olduğu düşünülmektedir. Bu nedenle belirtiler hemen olmayabilir. Belirtiler eşik değere ulaşıldığında tetiklenebilir ve belirli bir yiyeceği suçlu olarak belirlemek zor olabilir. Örneğin, sabahları histamin bakımından zengin gıdalar ve öğleden sonra düşük gıdalar tüketilmiş olabilir fakat öğleden sonra tüketilen yiyecekler kişinin tolerans seviyesini aşmasını sağlar. İşte bu yüzden öğleden sonra belirtiler ortaya çıkacaktır. Böylece, belirtilerin öğleden sonra alınan yiyeceklerden kaynaklandığı düşünülür fakat gerçekte sabah tüketilen yiyecekler daha önemli bir faktördür.
Histamin İntoleransı Nasıl Teşhis Edilir?
Teşhis etmek çok zordur ve sıklıkla kaşıntı, kurdeşen, hapşırma, sulanan gözler, astım, baş ağrısı, karın ağrısı, ishal, taşikardi ve hipotansiyon gibi belirtilerle karakterizedir. Histamin intoleransı olabileceği düşünülüyorsa, gerçek alerjiler, mast hücre bozuklukları veya altta yatan sindirim bozuklukları gibi diğer olası benzer durumları değerlendirmek için bir doktorla konuşulmalıdır. Şu anda, bir eliminasyon diyetinden kısa bir süre önce histamin intoleransını teşhis etmek için kanıtlanmış bir test yoktur. Kandaki DAO aktivitesini, kandaki ve idrardaki histamin seviyelerini ölçmek mümkün olsa da bu sonuçların belirtilerle anlamlı bir korelasyonu yok gibi görünmektedir. Geleneksel alerji testleri (deri prick testleri ve ELISA IgE antikor kan testleri) histamin intoleransını teşhis edemez. İntoleransı öğrenmenin tek yolu, histamin içermeyen bir diyet ve ardından çift kör gıda yükleme testini uygulamaktır. Histamin diyetten çıkarıldığında veya elimine edildiğinde belirtiler düzelirse sorunları yaşayan kişide histamin intoleransı olabilir.
Histamin İntoleransı Tedavisi
Tüm olasılıklar değerlendirilip ele alındıktan sonra belirtilerin düzelip düzelmediğini görmek için bir eliminasyon diyeti başlatılabilir. Tedavi sadece diyetle sınırlı değildir. Histamin toleransını artırabileceğinden önce altta yatan herhangi bir bozukluk tedavi edilmelidir. Histamin intoleransı diyet değişikliklerinin ötesinde ele alınması gereken diğer bozukluklarla birlikte ortaya çıktığı için gerçekten bütüncül bir yaklaşım gerektirir.
*Düşük Histamin Diyeti
Histamin içeriği yüksek olan çok miktarda gıda almak bu yanıtı tetikleyebilir ancak hangi gıdaların bir yanıtı tetiklediğini bulmak karmaşık olabilir. Düşük histamin diyeti tercih edilen tedavidir. Düşük histaminli bir diyetin hapşırma, baş ağrısı, kaşıntılı cilt gibi alerjiyle 
ilişkili belirtiler üretebilen histamin intoleransının belirtilerini iyileştirmeye yardımcı olduğu gösterilmiştir. Gıda alerjileri ekarte edildikten sonra, kişi düşük histaminli bir diyeti denenebilir. Histamine tolerans kişiden kişiye değişir bu nedenle kişiselleştirilmiş bir yemek planı oluşturulmalı ve tolere edilen histamin miktarı deneme yanılma yoluyla çıkarılmalıdır. Bu diyet türü çok kısıtlayıcıdır ve uzun süre takip edilmemelidir. Eliminasyon (eleme) diyetleri için özel bir bilimsel protokol yoktur, bu nedenle, beslenmenin yeterli olduğundan, tüm vitamin ve minerallerin alındığından emin olmak için bir diyetisyenle çalışmak önemlidir.
Muhtemelen düşük histaminli bir diyet izlemenin zorluğu ve histamin intoleransını teşhis etmenin karmaşıklığı nedeniyle düşük histaminli bir diyetin faydalarını inceleyen fazla çalışma yoktur. İtalya’da yapılan küçük bir çalışma, insanların (gıda alerjileri veya diğer gastrointestinal hastalıkları olmayan) histamin provoke edici gıdaların alımını kısıtladıklarında intolerans etkilerinin iyileştiğini bulmuştur. Histaminin diyetteki rolünü incelemede birçok sınırlama vardır ve çoğu zaman bireysel vakaların incelenmesi gerekir. Sınırlı veriler, düşük histaminli bir diyet izlenmesinin histamin intoleransı belirtilerini azaltabileceğini öne sürse de bu alanda daha fazla araştırma yapılması gerekmektedir. Bu diyet biraz kısıtlayıcı olduğundan, herkes için uygun değildir. Çoğu zaman, bu diyet belirtiler yönetilene ve gıdalar yavaş yavaş geri ekleninceye kadar geçici olarak kullanılır.
*Uyku: Bir gecede 7-8 saat uyumak tedaviye yardımcı olur.
*Destek: Sağlık sorunları ve diyet kısıtlamaları stresli ve zordur. Aileden, arkadaşlardan, toplumdan, çevrimiçi destek grupları ve yerel destek gruplarından destek alınmalıdır. Olumsuz etkileşim sağlayanlardan kaçınılmalıdır çünkü olumsuz etkileşimler iyileşmeyi geciktirir.
*Egzersiz: Herhangi bir egzersiz iyileşmeye yardımcı olur. Günde 30-60 dakika hedeflenmelidir.15 dakika yapılsa bile kişiler kendini kötü hissetmemelidir, bu bile yardımcı olabilir.
*Gevşeme: Gevşeme tekniklerinin faydaları yeterince vurgulanmamaktadır. Nefes egzersizleri veya ilerleyici kas gevşemesi kolay, taşınabilir ve ücretsizdir. Yoga ve meditasyon da harikadır. Okumak, arkadaşlarla zaman geçirmek veya müzik dinlemek de kişiler için rahatlatıcı olabilir.
*İlaçlar: Histamin içermeyen bir diyet histamin intoleransı için
tek uzun süreli tedavi histaminsiz diyet olsa da fayda sağlayabilecek başka tedavi yolları da vardır. Antihistaminikler, topikal steroid kremler, oral steroidler, topikal homeopatik veya bitki bazlı kremler ve döküntüler için losyonlar da kullanılabilir. Reçetesiz antihistaminlerden biri olan Benadryl, farkında olmadan histamin içeren herhangi bir gıda tüketildiğinde ya da histamini işleyen enzimin aktivitesini bloke edebilecek ilaç almak gerektiğinde fayda sağlayabilir.
*Takviyeler: Bazen doktorların histamin intoleransı olan kişiler için önerdiği takviyeler de vardır. Takviyeler hakkında çok az veri vardır veya hiç veri yoktur ancak bazen vitamin C, B6 (vücuttaki histamin işleme enzimlerinin aktivitesini uyarabilir), çinko, bakır, kalsiyum, magnezyum, Mangosten (Endonezya kökenli bir meyve), Quercetin, DAO destekleyicileri ve takviyeleri, topikal kremler tedaviyi destekleyebilir. Bu tedaviler yardımcı olabilse de maalesef histamin içermeyen bir diyetin yerini tutmazlar. Belirtileri iyileştirip iyileştiremediklerini görmek için bu takviyeler denemek isteyenler doktoruyla konuşmalı ve takviyeler mutlaka bir uzman rehberliğinde kullanılmalıdır.
Düşük Histamin Diyetinde Tüketilebilecek Gıdalar
Mümkün olduğunca taze yiyecekler tüketilmelidir. Düşük histaminli bir diyette tüketilebilecek gıdalar aşağıda gruplanmıştır:
Taze et ve balık: Bir yiyecek ne kadar uzun süre dışarıda bırakılırsa veya ne kadar çok işlenirse o kadar fazla histamin üretilir. Et veya balık hemen pişirilmeli ve mümkünse merada yetiştirilen hayvanların etleri veya organik ürünler satın alınmalıdır. Konserve et ve balıklardan kaçınılmalıdır.
Nişastalı sebzeler: Tatlı patates, patates ve balkabağı gibi nişastalı sebzeler A, C vitamini ve diğer antioksidanlar açısından zengindir. Bunlar tok tutacak ve işlenmiş tahılların yerini alabilecek sağlıklı, lif bakımından zengin, sağlıklı gıda seçimleridir.
Tahıllar: Pirinç, mısır, darı, yulaf, sorgum gibi tahılların tüketimi sorun yaratmaz.
Yağlar: Çoğu yemeklik yağ diyette bulunabilir.
Keçiboynuzu: Keçiboynuzu antioksidanlarla doludur ve çikolatanın kafeinsiz bir alternatifidir. Aynı zamanda glütensizdir ve diyet lifi, polifenoller, flavonoidler, siklitoller (d-pinitol gibi) ve tanenler gibi biyoaktif bileşikler içerir. Bu bileşikler, glisemik (kan şekeri) kontrolü, kolesterolün düşürülmesi, antikanser etkileri ve daha pek çok sağlık faydası ile ilişkilendirilmiştir. Ev yapımı pişmiş ürünlerde ve smoothie’lerde kullanılabilir.
Taze meyveler: Çilek, narenciye hariç taze meyveler diyette bulunmalıdır.
Taze otlar: Taze otlar kalori ve yağ eklemeden herhangi bir öğüne lezzet ve besleyicilik katabilir. Sıkıcı protein, sebze veya salataları renklendirebilir ve herhangi bir yemek planına harika ve renkli bir ektir.
Bitki bazlı süt: Kalsiyum ve D vitamini ile güçlendirilmiş olan bitki ya da tohum bazlı sütler, bazı inek sütü çeşitlerine göre kalorili ve doymuş yağda bakımından daha düşüktür ve vegan veya vejetaryen diyet sürdüren insanlar için süt yerine geçebilir.
Beslenme Değişiklikleri
Değişiklikler histamin toleransı ve duyarlılığına göre yapılabilir. Örneğin, bazı insanlar çileklerden tamamen kaçınmak zorunda kalabilirken, diğerleri küçük miktarları tolere edebilir. Yiyecek alındıktan sonra belirtileri açıklayan ayrıntılı bir yiyecek günlüğü tutmak önemlidir.
Pişirme İpuçları
Mümkün olduğunca taze yiyecekler pişirilmelidir. Yemek planlama yükünü hafifletmek için basit yemek hazırlama ve pişirme yöntemlerine odaklanılmalıdır. Fırında pişirme, ızgara yapma, sote ve buğulama yöntemleri yemekleri hazırlamak için kullanılabilecek basit pişirme teknikleridir.
Yüksek Histaminli Gıdalar
Sıkı bir histamin içermeyen diyet sürdürmek histamin intoleransı belirtilerinden 
kurtulmanın anahtarıdır. Düşük histamin diyeti çok kısıtlayıcı olabilir, çünkü histamin çok çeşitli gıda maddelerinde bulunabilir. Bazı gıdalar histamin bakımından yüksek olmayabilir fakat histamin düzeylerini artırarak benzer semptomları tetikleyebilen histamin serbest bırakıcı olarak bilinen bileşikler bakımından yüksektir. Aşağıdaki liste yaygın olarak kabul edilen yüksek histaminli gıdaları, histamin serbest bırakıcıları içerir ancak bu liste ayrıntılı değildir. Mevcut listeler farklılık gösterir ve gıdaların histamin içeriği hakkında tutarlı veriler bulmak zordur.
Fermente ve işlenmiş ürünler: Salam, sucuk gibi fermente veya tütsülenmiş etler histamin intoleransına neden olabilir. Histamin bakımından zengin gıdaların çoğu yüksek oranda işlenir veya fermente edilir. Lahana turşusu, salamuralar, çeşnili soslar, soya sosu veya konserve yiyecekler, yoğurt, kefir, ayran gibi fermente yiyeceklere, Parmesan,Gauda peyniri,İsviçre peyniri, çedar peyniri gibi olgun peynirlere de histamin bakımından zengin olmaları nedeniyle dikkat edilmelidir.
Bazı balıklar: Sardalya, uskumru, ringa balığı, ton balığı gibi balıklar dikkatli tüketilmelidir.
Alkol: Kırmızı şarap migrenleri genellikle histamin intoleransı baş ağrılarıdır ve kırmızı şarap gerçekten de histamin bakımından yüksektir. Tüm alkollü içecekler histamin intoleransı olan kişiler için sorunlu olabilir çünkü alkol vücudun histamin işlemek için kullandığı enzimlerden biri olan DAO’yu daha az etkili hale getirebilir. Bu nedenle gerçek bir histamin içermeyen diyet uygulamak için alkolden vazgeçilmesi gerekir.
Bazı ilaçlar: Ayrıca alınan reçeteli ya da reçetesiz herhangi bir ilaç doktora bildirilmelidir. Bazı ilaçlar histamin işleme enzimlerinizin etkisini etkileyebilir. Böyle bir ilaç kullanılıyorsa doktor dozajı ayarlamak, histamini etkilemeyen benzer bir ilaca devam edilmesini sağlamak veya mümkünse ilacı tamamen kesmek isteyebilir. Aspirin, asetilsistein, diazepam, naproksen, metamizol gibi birçok ilaç da DAO enzimini inhibe ettiği için dikkatle kullanılmalıdır.
Bazı sebzeler: Ispanak, domates ve domates ürünleri de histamin bakımından yüksektir.
Turunçgiller: Turunçgiller yüksek oranda histamin içermese de vücutta depolanmış histaminin serbest bırakılmasını tetikleyebilirler. Bu nedenle, sıkı bir histamin içermeyen diyet uygulayan kişilere genellikle portakal, greyfurt ve başka bir turunçgilden (narenciyeden) kaçınmaları önerilir. Kuru meyveler ve çilek de sorunlu meyvelerdendir.
Diğer gıdalar: Nohut, soya fasulyesi, yer fıstığı, buğday, tarçın, çikolata gibi gıdalar, papaya, ananas, kuruyemişler, yumurta akı, katkı maddeleri histamin salıcılar ile DAO blokerleri olan siyah ve yeşil çay diyetten çıkarılmalıdır.
Kaynakça:
https://theceliacmd.com
https://www.verywellhealth.com
http://www.dunyagida.com.tr
Yazar: Müşerref Özdaş