Kanser Taramasında Köpekler Nasıl Kullanılıyor?

Köpek, 400’ün üzerinde türü bulunan, etçil bir memeli. Kedilerle birlikte dünyanın en çok beslenen iki evcil hayvanından biri. Köpekler, insanın sadık dostu olmalarının yanı sıra, koku alma duyularıyla da kanseri hızla saptamak için henüz daha ucuz ve pratiği üretilememiş mükemmel birer “cihaz”. Bu özellikleri, erken kanser taramalarında bilime yardımcı olmakta.

Köpekler on iki bin yıldan daha eski zamanlardan beri insanların av yardımcısı, koruyucusu ve arkadaşı oldular. Köpeklerin evrimleşmesinde de insanların önemli rolü oldu. İlk evcilleştirilen köpekler güçlü görme ve koku alma özelliklerine bakılarak seçilen avcı köpekleriydi. İnsanlar, köpeklerin çeşitli genetik özelliklerini hem en ilkel hem de modern uygulamalarla öne çıkartmış ve farklı türlerini geliştirmiştir. Yaklaşık dokuz bin yıl önce başlayan hayvancılıkla birlikte, köpekler de çobanlık yapmaya başladılar ve yapay bir seçilime uğradılar.

Antik Mısır’da köpekler kutsal sayılıyordu. Yalnızca firavun ailesinin safkan köpekler beslemesine izin veriliyordu. Köpekler, özel bakıcıları ve değerli taşlarla süslü tasmalarıyla dolaşıyor, soylular öteki dünyada kendilerini korumaları için en sevdikleri köpekleri ile birlikte gömülüyorlardı. Köpekler için üretilen çeştli ürünlerin ve hizmetlerin milyarlarca liralık bir pazar oluşturduğu günümüzde, köpekler, engellilere yardım, kurtarma ya da polis köpeği gibi daha hassas görevlerde kullanılmak üzere de eğitiliyorlar.

Taramalarda Kullanılan Köpek Türleri

Uzun burunlu köpeklerden seçilen medikal tarama köpekleri muhtemel kanser hücrelerini sadece burunlarıyla sağlıklı hücrelerden ayırt edebiliyorlar. İnsanlardan 10,000 ila 20,000 kat daha hassas koku duyuları kanserlerin tespiti için kullanılabiliyor. Bu keşif yeni değil. 1989 yılında tıbbi araştırmalar dergisi”Lancet”te yayınlanan bir makaleden sonra gerçekleştirilen pek çok deneyde köpeklerin burunlarıyla çeşitli kanser türlerini tespit edebildiği kanıtlandı.

Curie Enstitüsü tarafından yapılan bir klinik araştırmada, meme kanserlerinin % 100’ü iki “Belçika Malinois” köpeği tarafından tespit edildi ve bu algılama yöntemini her tür kansere genişletmek için daha ileri çalışmaların yapılması gerektiği görüldü. Fransa’da bir köpek, hastaların idrar kokularına göre prostat kanserini tespit edebildi. Almanya’da başka bir köpek akciğer kanseri olan hastaların nefeslerini koklayarak sonuca ulaştı. Bağırsak kanserini de dışkının kokusundan belirlemek için deneyler yapıldı.

1996’da dermatolog Armand Cognetta, kanser taraması için köpeklerin yeteneklerine ilgi gösterdi. Bomba tespit köpeği olarak kullanılan bir “schnauzer”in önüne üstü örtülü ve üstü açık melanom örneklerinden koyarak koklamasını istedi. Köpek % 99 başarı gösterdi. Ancak, hastaları koklamasını istediğinde başarı oranı 7’de 5 oldu.

İngiltere’de, Dr. Carolyn Willis köpeklerin mesane kanserini tespit için eğitilebileceğini gösteren, titizlikle kontrol edilen bir deney gerçekleştirdi. Testlerden birinde, köpekler, doktorlar tarafından kanserli olmadığı raporlanmış bir numuneyi hemen sistematik bir biçimde seçtiler ve inatla üzerinde durdular. Köpekler ısrarlıydı ve numunenin başka bir uzman tarafından ikinci kez analiz edilmesine karar verildi. Sonuçta, numunede sadece mesane kanseri değil, karaciğer kanseri de bulunduğu görüldü.

Michael McCulloch’un, üç haftalık bir eğitimle yetiştirmiş olduğu beş köpek, hastaların nefesini koklamak suretiyle meme veya akciğer kanserini % 90 doğrulukla tespit ettiler. Köpekler, kanseri saptadıklarında önünde oturmaları için eğitilmişlerdi. Japon Dr. Hideto Sonodo ise kolorektal kanseri için yaptığı taramalarda bir labrador kullandı. Eğitimli labrador, 36 nefes örneğinden 33’ünde, 38 dışkı örneğinden 37’sinde başarılı oldu. Bu sonuçlar, özellikle başlangıç dönemindeki teşhisi zor vakalarda alınan klasik bir kolonoskopi taramasının sonuçlarına eşitti.

Kanserlerin Koku Özelliklerine Göre Saptanması

Araştırmalar, kanserli dokuların yaydığı kokunun özellikleri üzerine yoğunlaşmış durumda. İsrailli araştırmacıların yakın tarihli bir çalışmalarında inceledikleri de buydu. Göğüs tümörlerinin saptanması için eğitilen iki köpekle yapılan deneyde, köpeklerin önüne hücre kültürleri içeren dört kutu konuldu. Kutulardan biri habis hücreler içeriyordu. Bu deneyde her iki köpek de başarılı oldu ve ayrıca iki köpeğin de koklama duyularının diğer kanser hücresi tiplerini de fark ettiği anlaşıldı.

Bilim insanı Uri Yoel, köpekler tarafından algılanan koku molekülünün her kanser türü için aynı olduğu hipotezini kanıtlamaya çalışmakta. Şimdilik, kanser hücreleri tarafından yayılan bu molekülün yapısını belirlemek için yapılan çeşitli araştırmalar hızla devam etmekte. Bu araştırmaların sonuçları, kanserlerin erken teşhis edilmesi için de büyük bir gelişme olacak. Gene, son yıllarda Amerikan Üroloji Birliği’nin toplantılarında sunulan bildirilere göre, belirli bir yöntemle eğitilen köpekler prostat kanserini güvenilir şekilde tarayabiliyorlar. Köpekler, gerekli eğitimi aldıktan sonra prostat kanserini tespit edebiliyor ve bunu potansiyel hastaların sadece idrarını koklayarak başarıyorlar.

Köpeklerin burunlarıyla kanseri saptadıkları daha önceleri de tespit edilmişti. ancak bu saptama hangilerinin kanserli olduğunu belirlemek için hücre örneklerini koklamalarıyla gerçekleşiyordu. İtalyan doktor Gianluigi Taverna tarafından yürütülen çalışmalarda ise hücre örneği almak artık gerekli değil. Bundan sonra hastaların yalnızca idrar örnekleri yeterli olacak. Son deneylerden birinde, yarısı hastalıklı erkeklerden oluşan toplam 677 deneği koklayan iki eğitilmiş köpek % 98 başarı oranına ulaştı.

Kaynakça:
-Peter Lipson, “What to make of Medical Dogs”. Sciencebasedmedicine.org (2016).
-M. McCulloch, T. Jezierski, M. Broffman, A. Hubbard, K. Turner, T. Janecki, “Diagnostic accuracy of canine scent detection in early- and late-stage lung and breast cancers”. Integrative cancer therapies. 5 (1): 30-9.(2006).
-H. Williams, A. Pembroke, “Sniffer dogs in the melanoma clinic?”. Lancet. 1 (8640): 734.

Yazar: Oben Güney Saraçoğlu