Karmaşık travma sonrası stres bozukluğu, travma sonrası stres bozukluğu ile yakından ilişkilidir. Mental Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı ( DSM-5 ), genellikle psikiyatristler ve psikologlar tarafından kullanılan bir el kitabıdır. Hastalık tanısı konan kişi travma sonrası stres bozukluğunu (TSSB) tanımlayanlara ek semptomlar yaşayabilir. TSSB, travmatik bir olay yaşadıktan sonra gelişebilecek bir anksiyete bozukluğudur. Kişi aylar veya yıllar boyunca uzun süreli veya tekrarlanan travmalar yaşadıysa, doktor karmaşık TSSB’yi teşhis edebilmektedir. Bu makale de, karmaşık TSSB’nin ne olduğu, ilişkili semptomları ve davranışları yer almaktadır. Ayrıca tedavi seçenekleri ve iyileşme süreci de bulunmaktadır.
Tanımı
Karmaşık TSSB bir tür anksiyete bozukluğudur. Genellikle tek bir olayla, karmaşık TSSB ise bir dizi olayla veya uzun süreli bir olayla ilgilidir. TSSB’nin belirtileri, araba çarpması, deprem veya cinsel saldırı gibi travmatik bir olaydan sonra ortaya çıkabilmektedir. Bu bozukluk kişilerin yüzde 7-8’ini yaşamlarının bir noktasında etkilemektedir. Belirtiler, beynin bazı bölgelerinde duygu, hafıza ve akıl yürütmeyle ilgili değişikliklerden kaynaklanabilir. Etkilenen bölgeler amigdala, hipokampus ve prefrontal korteksi içermektedir.
Kompleks TSSB’nin semptomları TSSB’den daha kalıcı ve aşırı olabilir. Bazı ruh sağlığı uzmanları, DSM-5’ten rehberlik olmamasına rağmen, iki durum arasında ayrım yapmaya başlamışlardır. Kişi sürekli olarak travma geçirdiğinde doktor karmaşık TSSB’yi teşhis edebilmektedir. Bu travma en sık olarak uzun vadeli fiziksel, duygusal veya cinsel tacizi içermektedir. Karmaşık TSSB’ye neden olabilen bazı travma örnekleri aşağıdaki gibidir:
• Çocukluk ihmali yaşamak
• Hayatın başlarında başka türden istismara uğramak
• Aile içi istismar yaşamak
• İnsan kaçakçılığı yaşamak
• Savaş esiri olmak
• Savaştan etkilenen bir bölgede yaşamak
Karmaşık TSSB Ayrı Bir Durum mu?
Uluslararası Hastalık Sınıflandırması (ICD), karmaşık TSSB’yi ayrı bir koşul olarak tanımlamakla birlikte, DSM-5 şu anda bu ayrı tanımlamayı kullanmamaktadır. Karmaşık TSSB nispeten yeni bir kavramdır ve değişken yapısı nedeniyle sağlık uzmanları bunun yerine başka bir durumu teşhis edebilirler. Özellikle borderline kişilik bozukluğunu (BPD) teşhis etme olasılıkları olabilmektedir. Bazı araştırmacılar karmaşık TSSB ve BPB arasında önemli örtüşme alanları tespit etmişlerdir, bununla birlikte, şartların da farklılıkları olabilir. 2014 yılında yapılan bir araştırmanın yazarları örneğin, karmaşık TSSB’li kişilerin sürekli olarak kendi kendine fikirlerinin olumsuz olduğunu, BPD’li kişilerin ise kararsız ve değişken olan kendi fikirlerine sahip olduğunu bildirmişlerdir.
Karmaşık TSSB hastaları ilişkilerde zorluk yaşayabilirler. Ayrıca başkalarından kaçınma eğilimindedirler ve bağlantı eksikliği hissedebilirler. BPD, bir kişinin diğerlerini idealize etmek ve küçük düşürmek arasında sallanmasına neden olabilir, bu da ilişki zorlukları ile sonuçlanabilir. BPD’li bir kişinin karmaşık TSSB’yi de deneyimlemesi mümkündür ve kombinasyon ek semptomlara neden olabilir.
Belirtileri
Zorluk uyuması, karmaşık TSSB’nin bir belirtisi olabilir. Kompleks TSSB’si olan bir kişi TSSB’yi karakterize edenlere ek olarak semptomlar yaşayabilir. TSSB’nin yaygın semptomları ve karmaşık TSSB aşağıdaki gibidir:
• Travmanın geri dönüşler ve kabuslar aracılığıyla yeniden yaşanması
• TSSB’yi yaşayan kişilere travmayı hatırlatan durumlardan kaçınmak
• Travmayı hatırlarken baş dönmesi veya mide bulantısı
• Hiperarousal, yani sürekli yüksek tetik durumunda olmak
• Dünyanın tehlikeli bir yer olduğu inancı
• Kendine ya da başkalarına güven kaybı
• Uyumak ya da konsantre olma da zorluk
• Yüksek seslerden korkmak
TSSB’si veya karmaşık TSSB’si olan kişilerde aşağıdakiler olabilir:
• Olumsuz bir öz görüş: Karmaşık TSSB bir kişinin kendilerini olumsuz olarak görmesine ve kendilerini çaresiz, suçlu veya utanmış hissetmesine neden olabilir. Genellikle kendilerini diğer insanlardan farklı olarak görürler.
• İnanç ve dünya görüşündeki değişimler: Her iki koşulu da olan kişiler dünyayı ve diğer kişileri olumsuz olarak görebilir veya daha önce yapılan inançlara olan inancını kaybedebilir.
• Duygusal düzenleme zorlukları: Bu koşullar kişilerin duyguları üzerindeki kontrolünü kaybetmelerine neden olabilir. Yoğun bir öfke veya üzüntü yaşayabilir veya intihar düşünceleri olabilir.
• İlişki sorunları: İlişkiler, güvenme ve etkileşimde zorluklar nedeniyle ve kendi kendine olumsuz görüşlerden dolayı acı çekebilir. Her iki koşulu da olan kişi sağlıksız ilişkiler geliştirebilir, çünkü kişinin geçmişte bildiği şeylerdir.
• Travmadan ayrılma: Bir kişi ayrışabilir, bu da duygulardan veya fiziksel duyumlardan kopuk hissetmek anlamına gelir. Bazı insanlar travmayı tamamen unutur.
• Bir istismarcı ile meşgul olma: İstismarcıya, istismarcıyla olan ilişkiye veya istismardan intikam almaya karar vermek nadir bir durum değildir.
Kompleks TSSB belirtileri zamanla değişebilir. Hastalığı olan kişiler yukarıda listelenmemiş belirtiler de yaşayabilirler.
Davranışlar
TSSB’si veya karmaşık TSSB’si olan kişiler, semptomlarını yönetmek için belirli davranışlarda bulunabilirler. Bu tür davranışlara bazı örnekler aşağıdaki gibidir:
• Alkol veya uyuşturucu kullanımı
• Hoş olmayan durumlardan kaçınmak, insanları memnun etmek haline gelmek
• Küçük eleştirilerde çarpışma
• Kendi kendine zarar vermek
Bu davranışlar travma ve duygusal acı ile başa çıkmanın veya unutmanın bir yolu olarak gelişebilir. Genellikle, kişi bu durumları travma döneminde geliştirir. Travma artık devam etmiyorsa, kişi iyileşmeye ve bu davranışlara olan güvenini azaltmaya başlayabilir. Veya davranışlar zaman geçtikçe devam edebilir ve hatta daha da kötüleşebilir. Kompleks TSSB’si olan kişilerin arkadaşları ve aileleri, bu tür davranışların baş etme mekanizmalarını temsil edebileceğinin ve duygular üzerinde bir miktar kontrol kazanma girişimlerinin olabileceğinin farkında olmalıdırlar. TSSB’den veya karmaşık TSSB’den kurtulmak ve iyileşmek için kişi tedavi isteyebilir ve bu davranışları daha olumlu ve yapıcı olanlarla değiştirmeyi öğrenebilir.
Tedavi
Kompleks TSSB için tedavi seçenekleri arasında psikoterapi, göz hareketi duyarsızlaştırma ve yeniden işleme (EMDR) ve ilaçlar yer alır. Bu tedavi şekilleri aşağıdaki gibidir:
Psikoterapi
Bireysel veya grup terapisi, karmaşık TSSB’nin tedavisine yardımcı olabilmektedir. Psikoterapi bire bir veya bir grup ortamında gerçekleşir. Başlangıçta terapi, kişinin yapabilecekleri şekilde dengelenmesine odaklanır. Psikoterapinin amacı aşağıdaki gibidir:
• Güvensizlik ve olumsuz dünya görüşlerini içeren duygularını ele almak
• Başkalarıyla bağlantılarını geliştirmek
• Geriye dönüşlerle ve endişeyle uyum içinde olmak
Terapist, bilişsel davranışçı terapi (CBT) veya diyalektik davranışçı terapisi (DBT) dahil olmak üzere bazı travma odaklı terapi türlerini kullanılabilir. TCMB, olumsuz düşünce kalıplarını daha olumlu olanlarla değiştirmeye odaklanmaktadır. DBT kişilerin stres, kendine zarar verme dürtüsü, intihar düşünceleri ve davranışlarıyla başa çıkmalarına yardımcı olmaktadır.
EMDR
EMDR, TSSB veya karmaşık TSSB olan kişiler yardımcı olabilecek bir tekniktir. Hazırlık ve uygulamadan sonra, terapist kişiden travmatik hafızayı hatırlamasını ister. Terapist parmağını bir yandan diğer yana hareket ettirir ve kişi hareketi kendi gözleriyle izler. Etkili olduğunda, bu işlem kişiyi travmaya karşı duyarsızlaştırmaya yardımcı olur, böylece sonunda güçlü bir ters tepki olmadan hafızayı hatırlayabilirler. EMDR tartışmalıdır çünkü tam olarak çalıştığı mekanizma belli değildir. Bununla birlikte, Amerikan Psikologlar Birliği’nin de dahil olduğu birkaç rehber, EMDR’yi belirli koşullar altında TSSB için bir tedavi olarak önermektedir. Ayrıca EMDR’nin travma etkinliğinin onaylanmasının daha fazla araştırma gerektireceğini belirtmiştir.
İlaç
Depresyon için bazı ilaçlar, karmaşık TSSB belirtilerini azaltabilir. Bu ilaçlar özellikle psikoterapi ile birlikte etkili olabilir. Kişi semptomlarının ciddiyetine ve tedavinin etkinliğine bağlı olarak ilacı kısa veya uzun süreli olarak alabilir. Doktor karmaşık TSSB için antidepresanla önerebilir ve bu antidepresanlardan bazıları aşağıdaki gibidir:
• Fluoksetin (Prozak)
• Paroksetin (Paxil)
• Sertralin (Zoloft)
Karmaşık TSSB ile Yaşamak
Karmaşık TSSB’ye sahip olmak korkutucu olabilir ve yabancılaşma ve tecrit duygularına neden olabilir. Karmaşık TSSB ile yaşayan kişiler, bu durumu anlayan kuruluşlardan destek isteyebilirler. Aynı zamanda, benzer deneyimlerden geçen başkalarıyla bağlantı kurmak için şahsen veya çevrimiçi bir destek grubuna katılmak kişilere yardımcı olabilir. Karmaşık TSSB kişilerin başkalarına güven duymalarına neden olabilir ve kişilerin günlük faaliyetler de bulunmaya çalışmaları esastır. Bu, sağlıklı ve dengeli bir yaşam sürmeye çalışan kişiler için önemli bir adım olabilir. Karmaşık TSSB’li kişiler bazı faaliyetlerde bulunmalıdırlar ve bu faaliyetlerden bazıları aşağıdaki gibidir:
• Düzenli egzersiz
• İş bulmak
• Yeni arkadaşlar edinmek
• Eski arkadaşlarla sosyalleşmek
• Sevdiği bir hobiyle uğraşmak ya da hobi edinmek
Tedavinin bir amacı, başkalarına ve dünyaya duyulan güven duygularını geliştirme veya yeniden ele geçirmeye çalışmaktır. Bu zaman alabilir, ancak aile ve arkadaşlar ile sağlıklı ilişkilere katılmak için olumlu bir adımdır. Karmaşık TSSB’den kurtulmak zaman alır. Bazı kişiler için bu durum ömür boyu sürecek zorlukları beraberinde getirir. Ancak terapi ilaç ve yaşam tarzı değişiklikleriyle kişiler semptomlarını yönetebilir ve iyi bir yaşam kalitesinin tadını çıkarabilirler.
Kaynakça:
apa.org
ptsd.va.gov
ncbi.nlm.nih.gov
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu