[michelangelo.jpg] Rönesansın en önemli sanatçılarından olan Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simoni yaşamı süresince hem kendisinin hem de sanatın sınırlarını zorlayan çalışmalar yapmıştır. Heykelden mimariye, resimden şiire binlerce eser veren sanatçı her anını sanatla, felsefeyle, bilimle geçirmiştir. Resme ve heykele ruhun ve yaratıcı zekanın en zarif örneklerini katmıştır. Sanatçının bazı eserleri ile ilgili bilgiler aşağıda yer almaktadır:
Merdivenlerin Madonnası
Michelangelo’nun yaptığı ilk çalışmalardan biri “Merdivenlerin Madonnası”dır. Eser, Casa Buonarroti, Floransa’da bulunmaktadır. Michelangelo heykeli 14 yaşında iken yapmıştır. Yoğun şekilde Donatello’nun izlerini taşıyan bu *rölyefin konusu dini olmasına rağmen Michelangelo bu eseri son derece sıradan, günlük bir olay şeklinde aktarmıştır.
*Rölyef:Yüzeyde çökertme ya da yükseltme şeklinde yapılan sanatsal çalışmalara verilen genel bir isimdir. Kısaca kabartma da denilmektedir.
Kentaurosların Savaşı
Michelangelo 17 yaşında “Kentaurosların Savaşı” rölyefini yapmıştır. Bu rölyefin konusu Yunan mitolojisinde yer alan Kentauroslar ve Lapithlerin Savaşını betimlemektedir. Figürü taşın içinden çıkarıp kurtarmak gibi bir yeteneği olduğunu gözler önüne seren Michelangelo, bu rölyefte hümanist şair Poliziano’nun şiirinden ilham almıştır. Eser çok sayıda çıplak figürü barındıran kaotik grubu dinamik ve sade bir kompozisyon şeklinde sunar. Bu eseri hiçbir sipariş olmadan kendiliğinden yapan Michelangelo, eserin bazı yerlerini bilerek eksik bırakmıştır. Bu çalışmadaki figürlerin pozu, Sistine Şapeli’ndeki resimlerinde ve diğer heykellerinde de karşımıza çıkar.
Meryem, Çocuk İsa, Vaftizci Yahya ve Melekler
Michelangelo’nun erken dönem resimlerinden biri olan Manchester Madonnası olarak da bilinmektedir. Tamamlanmamış bu resimde Meryem ve oğlu, Vaftizci Yahya’yı temsil eden çocuk figürü ile birlikte resmin ortasında yer almaktadır. Resimde bulunan parşömene yazılı metni okurken tasvir edilen dört melekten, ikisi bu grubun solunda ikisi de sağında yer almaktadır. Resimde sağda bulunan melekler tamamlanmış iken, solda bulunanların sadece ana hatları bitmiştir.
Resimde en dikkat çeken nokta Ortaçağ resimlerinde gördüğümüz tasvir anlayışı olan Meryem’in sağ memesinin gözükmesidir. Burada amaç, Meryem’in Çocuk İsa’yı yeni emzirdiğinin ima edilmesidir. Çocuk İsa’nın ileride üstleneceği görevin iması ise Meryem’in elinde tuttuğu kitap ve meleklerin okuduğu parşömen ile verilir.
Pieta
Bu ünlü heykel Carrara mermerinden yapılmıştır ve Michelangelo’nun erken dönem eserlerinden biridir. Michelangelo’nun henüz 23 yaşında yaptığı bu eseri Fransız Piskopos Jean de Bilheres sipariş etmiştir. Günümüzde San Pietro Bazilikası, Vatikan ’da bulunan eser, Michelangelo’nun üstüne ismini yazdığı tek heykeldir.
Fransa’da Hz. İsa’nın çarmıhtan indirilmiş bedeninin annesinin kucağında betimlenmesi 15. yüzyılın sonunda yaygın bir uygulamadır. Bu yaklaşım İtalya’da henüz rağbet görmemiştir. Pieta eserinde bu betimleme ile Michelangelo İtalyan Rönesansı’nda ilke imza atmıştır. Hz. İsa çarmıha gerildiğinde yaklaşık elli yaşında olan Meryem’in yirmili yaşlarda betimlenmesi heykelde dikkat çeken diğer bir özelliktir. Ayrıca Hz. İsa’nın annesinin kucağında uyuyor gibi gözükerek, yüzünde çektiği acıları çağrıştıran hiçbir iz yoktur. Meryem, oğlunun çarmıhtan indirilmiş bedenini acıyla kucaklıyor gibi değil, onu ilahi kudrete uğurluyor gibi görünmektedir.
Davut
Floransa Katedrali için sipariş edilen bir dizi peygamber heykellerinde biri olan eser, yapıldıktan sonra Palazzo della Signoria civarındaki bir meydana konulmuştur. Medici ailesinin hükümdarlığına karşı başlatılan ayaklanmayı ayarlayan özgürlükçüleri temsil ettiği ileri sürülen heykel, gözleri Roma’ya bakacak şekilde meydana yerleştirilmiştir. 1873 yılında müzeye konulan heykelin bugün yerinde bir kopyası bulunmaktadır.
Heykelin duruşu, daha önce tasvir edilen ve genellikle Golyat’ı mağlup etmiş şekilde betimlenen Davud heykellerinden farklıdır. Burada Davud’un kaşları çatık, boynu gergin, damarları belirgin şekilde gösterilmiştir. Bu ifadesiyle heykel, Davud’un Golyat ile mücadele etmeye karar vermiş ve harekete geçmeye hazır olduğu izlenimini vermektedir.
Kutsal Aile
Sanatçının günümüze ulaşan ve tamamıyla kendisinin yaptığı dört tuval eserinden biri olan Kutsal Aile günümüzde halen orjinal çerçevesiyle sergilenmektedir. Dönemin zengin tüccarlarından biri olan Agnolo Doni’nin Strozzi ailesinin kızlarından Maddalena ile evliliğinden olan ilk çocukları Mary’nin doğumunu kutlamak için sipariş edilmiştir. Rönesans döneminde Floransa’da geleneksel olarak “bebeğin doğumunu” kutlamak amacıyla yapılan resimlerde olduğu gibi daire formunda bir eserdir. Figürlerin üstlerinde giysiler, kumaşlar ve bu kumaşların kıvrımları incelikle tasarlanmıştır. Resimdeki figürlerin ciltleri o kadar pürüzsüz bir şekilde betimlenmiştir ki her biri mermer heykel gibi görünmektedir. Michelangelo’nun simgesi olan cangiante tekniği bu resimde de açıkça görülmektedir. Tüm renkli eserlerinde yer alan bu teknikte ana renkler arasında yapmış olduğu ani geçişler ve renk kontrastları sanatçının eserlerine çarpıcı, canlı bir görünüm kazandırır.
Resimde merkezde Çocuk İsa, annesi Hz. Meryem ve Hz. Yusuf yer almaktadır. Hz Meryem, kucağındaki çocuğu Hz. Yusuf’a vermek için sağına doğru kaldırmıştır ve bu hareket ile resimde kollar üzerinde takip edilecek spiral bir hareket başlatır. Eser, hem bu bakımdan hem de rengarenk görüntüsüyle **Maniyerizm öncüsü çalışmalardandır. Arka planda ise henüz çocuk olan Vaftizci Yahya ve onun ardında beş çıplak figür bulunur.
Resmin bir diğer özelliği de altın yaldızlı ahşap çerçevesidir. Sanat tarihçileri, bu çerçevenin tasarımını da Michelangelo tarafından yapıldığını belirtirler. Çerçevede hilal, yıldız, bitki, aslan başı ve insan figürleri (Hz. İsa, onun doğumunu haber veren iki kahin ve iki de peygamber) bulunmaktadır.
**Maniyerizm (Üslupçuluk), yaklaşık 1520-1580 tarihleri arasında ortaya çıkmış olan bir sanat üslubudur. Maniyerizmde, ideal ve klasik olanın yerine deformasyona uğramış figürler, abartılı ve orantısız insan formları vardır.
Musa
Günümüzde San Pietro in Vincoli, Roma’ da bulunan eser, sanat, felsefe, hatta psikoloji bilimini derinden etkilemiştir. Heykel, Hz. Musa’nın Sina Dağı’nda Tanrı ile konuşup halkının arasına döndüğünde onları yine buzağıya tapar halde görünce öfkelendiği anı betimlemektedir. Eserda Musa elinde On Emir’in yazılı olduğu tabletleri tutmaktadır. Heykel neredeyse canlıymış gibi görünmektedir. Heykeldeki diğer önemli bir detay ise Musa’nın başında iki boynuz bulunmasıdır. Bunun nedeni sanat tarihçileri tarafından Eski Ahit’in “Çıkış 34:29”daki cümlesinin Latince çevirisinde yer alan hatadan dolayı olduğunu ileri sürmektedirler. İbranicede hem “ışık hüzmesi” hem de “boynuz” anlamına qaran (cornuta) kelimesinin Michelangelo’nun kaynak olarak kullandığı Latince Kutsal Kitap’ta (Vulgata) “boynuz” olarak yer almasından dolayı Hz. Musa ’nın heykelini bu şekilde yorumlamıştır.
Yaratılış
Vatikan Sarayı Sistine Şapeli’nin tavanında yer almaktadır. Bu bölümde insanın, dünyanın ve evrenin yaratılışı anlatılmaktadır. Fresk, en sağda yer alan Güneş’in, Ay’ın ve bitkilerin yaratılışının anlatıldığı bölümle başlar. Bu bölümden sonra toprak ile suyun ayrılmasını temalı yeryüzünün yaratılışı anlatıldığı bölüme geçilir. En solda da Adem’in yaratıldığı sahnenin yer aldığı bölüm bulunmaktadır. En sağdaki bölümde, Tanrı sağ eli ile Güneş’i, sol eli ile de Ay’ı işaret eder. Yanındaki meleklerin bir kısmı Güneş’in parlaklığından korunmaya çalışır. Bu sahnenin solunda arkadan görünen Tanrı, yeryüzündeki bitki örtüsünü yaratırken tasvir edilir.
Ortadaki kompozisyonda iki meleğin eşlik ettiği Tanrı su ile karayı ayırmaktadır. Köşelerde ignudi olarak bilinen güçlü ve atletik dört çıplak figür yer almaktadır. Tanrı’nın yaptıklarına her biri farklı tepkiler verir. En solda yer alan Adem’in yaratılışı freskinde Tanrı’nın Adem’e yaşam nefesini üflemek üzere olduğu an tasvir edilir.
Son Yargı
Bu fresk Vatikan Sarayı Sistine Şapeli’nin altar duvarında yer almaktadır. Bu freskin en üstünde iki yanda bulunan melek grupları İsa’nın çektiği acıları simgeleyen ve Hıristiyan ***ikonografisinde “çile gereçleri” olarak anılan nesneleri taşımaktadırlar. Bunlar kırbaçlandığı sütun, başına geçirilen dikenli taç ve bedeninin gerildiği çarmıhtır. Orta kısmın cennet olduğu düşünülmektedir ve önemli dini figürler arasında biraz yukarıda bulunan İsa ilahi yargı gününün geldiğini haber verir. İsa’nın sağında annesi Meryem tasvir edilmiştir. İsa’nın iki yanında havarilerin, azizlerin ve kilise babalarının yer aldığı kutsal topluluk bulunmaktadır. Hemen altında bulunan melekler Sur’u üflemektedir. Resmin alt kısmında iyi ruhlar göğe yükselirken, mezarlarından çıkan bedenler ve kötü ruhların yer altına çekilişi tasvir edilir. Resmin sol alt kısmında figürler lanetlenerek cehenneme gidenleri, sağ kısmında ise ödüllendirilerek cennete giden ruhlar betimlenir.
Resimdeki önemli bir diğer detay ise Hz. İsa’nın hemen altında yer alan figürlerden biri, kamçılanıp derisi yüzülerek öldürülen Aziz Bartolomeus’un yüzülmüş derisini elinde tutmaktadır. Bu ikonografide o kişinin Aziz Bartolomeus olduğunu belirtmektedir, ancak burada boş derinin yüzünde Michelangelo’nun kendi portresi betimlenmiştir. Sanat tarihçileri bu olayı Michelangelo’nun üstlendiği görevin onu ne kadar yorduğunu belirtmek için yaptığını belirtmişlerdir.
Son Yargı freskinde yer alan figürlerin pozları, kullanılan renkler, kompozisyon ve resimdeki dramatik etki Maniyerizm’in önemli sanatçılarını derinden etkilemiştir.
***İkonografi, dinî bir konunun sanata aktarılması sonucu ortaya çıkarılan sanat eserlerini inceleyen ve dinî simgebilimin tarihsel gelişimini gözlemleyen bir bilim dalıdır.
Davud ve Golyat
Sistine Şapeli’nin bir başka pandantifinde yer almaktadır. Michelangelo bu resminde Davud ile hasmı Golyat’ın hareketi kompozisyon içerisinde mükemmel uyumlu bir şekilde aktarmıştır. Arkadaki pembe yapı hem Davud’un kılıcını kaldırmış imgesinin gücünü arttırır hem de hareketin daha açık görülmesini sağlar. Tek eli üzerinde doğrulan Golyat, Davud’un onun başını tutuşu ve bakışlarındaki öfkeden uzak kararlı ifadesi resme gerçekçi bir hava kazandırır. Arka planda bu olanları hiç önemsemiyormuş gibi duran askerler yer almaktadır.
Yazar: Gizem ŞIDIM