Önemli Organ
Pankreas, üst karın boşluğunda, oniki parmak bağırsağının yanında ve midenin arkasında bulunan uzun bir organdır. Organ bir salgı bezi gibi davranır ve hayati salgıları serbest bırakır. Pankreas iki bezdir, çünkü farklı dokularda gerçekleştirilen iki farklı işlevi vardır. Birinci işlevi, yiyecekleri vücudumuzun kullanabileceği bir şekilde bölen sindirim enzimleri üretmektir. Diğer işlevi ise hormon üretmektir.
Pankreas ile ilgili üç ana hastalık pankreas iltihabı, tip 1 ve tip 2 diyabettir. Çeşitli faktörler pankreas iltihabına neden olmaktadır. Tip 1 diyabet bağışıklıkla ilgili bir hastalıktır. Sağlıksız bir yaşam tarzı genellikle tip 2 diyabet gelişimine neden olur.
Pankreas Enzimleri
Pankreas, sindirim enzimlerini üreten ve salgılayan hücreler içerir. Enzimler pankreatik kanal adı verilen bir tüp aracılığıyla oniki parmak bağırsağına gider. İnce bağırsakların ilk kısmı oniki parmak bağırsağıdır. Bağırsak içine alındığında, sindirim enzimleri gıdayı küçük parçalara böler. Bu parçacıklar daha sonra ince bağırsağın iç kısmından kan dolaşımına emilir ve vücudun etrafına ihtiyaç duyan hücrelere dağıtılır.
Pankreas, proteinleri sindiren proteaz, yağları sindiren pankreatik lipaz ve nişastayı sindiren pankreatik amilaz da dahil olmak üzere birçok sindirim enzimi türü üretir. Enzimler, pankreastan, pankreas suyu olarak bilinen ve sindirim enzimlerine ek olarak sodyum bikarbonat ve su içeren bir sıvının parçası olarak salınır. Sodyum bikarbonat, oniki parmak bağırsağına giren asidik materyali mideden nötralize eder.
Pankreas suyundaki proteazlar, pankreasın bir parçasını oluşturan proteinlerin sindirimini önleyen etkisiz bir biçimde salınır. Normal olarak, aktif olmayan proteazlar (tripsinojen ve kimotripinojen) oniki parmak bağırsağına girinceye kadar aktif hale gelmez. Burada, gıdalardaki proteinleri sindiren tripsin ve kimotripsin’e dönüşürler.
Pankreas Hormonları
Pankreas, pankreas adacıkları adı verilen doku lekelerini içerir. Her adacık, hormon üreten ve onları kan içine salgılayan doku olan endokrin doku içerir. İki önemli pankreas hormonu insülin ve glukagondur. İnsülin, adacıklardaki beta hücreleri tarafından yapılır. Glukagon, alfa hücreleri tarafından yapılır.
İnsülin çok önemli işlevi olan küçük bir proteindir. Vücudun hücrelerini kapsayan zardaki bir reseptöre katılarak kan şekeri seviyesini düzenlemeye yardımcı olur. İnsülin molekülü reseptöre katıldığında, membran geçirgenliği glikozun hücreye girmesine izin vererek değişir. Sonuç olarak, kan şekeri seviyesi düşer. Hücreler, glikoz moleküllerinden enerji üretir. Karaciğerde, emilen glikoz bir enerji depolama şekli olan glikojene dönüştürülür.
Glukagon, karaciğer glikojenin glikoz moleküllerine parçalanmasını sağlar ve daha sonra hücrelere seyahat etmek için kana girer. Bu nedenle glukagon kan şekeri seviyesini yükseltir ve insüline ters etki eder. Sağlıklı bir insanda, insülin ve glukagon kanda sabit glikoz seviyesini korumak için birlikte çalışır. Glikoz, bol olduğu zaman kandan emilir ve seviyesi çok düştüğünde kana salınır.
Akut Pankreatit Nedenleri
Yaygın görülen iki pankreatit formu, akut ve kronik türdür. Akut pankreatit, pankreasın ani iltihaplanmasıdır. Kendi kendine yok olmak yerine tıbbi tedaviye ihtiyacı vardır. Akut pankreatitin birkaç olası nedeni vardır, ancak en yaygın iki tanesi safra taşı olan geçiş yollarının tıkanması veya aşırı miktarda alkolün alınmasıdır.
Safra kesesinden safra kanalına safra taşı salındığında akut pankreatit gelişebilir. Bu kanal safrayı, safra kesesi ve karaciğerden on iki parmak bağırsağına taşır. On iki parmak bağırsağının yüzeyindeki ortak safra kanalı, “vater ampulla” adı verilen bir yapı oluşturmak için pankreas kanalına katılır. Vater ampulladaki bir safra taşı, pankreatik kanalın açılmasını engelleyerek pankreas suyunun pankreasta toplanmasını sağlar. Aşırı meyve suyu ve içeriği pankreasta şişme ve iltihaplanmaya neden olur. Meyve suyundaki sindirim enzimleri aktif olabilir ve dokulara zarar verebilir.
Akut pankreatit, alkol içtikten birkaç saat sonra gelişebilir. Akut pankreatitin daha az görülen nedenleri arasında bazı ilaçlar veya enfeksiyonlar, pankreasta yaralanma, yüksek kan yağı seviyesi (hiperlipidemi) veya yüksek kan kalsiyum düzeyi (hiperkalsemi) yer alır. Kistik fibrozu olan kişilerde akut pankreatit dönemleri görülebilir.
Olası Belirtiler ve Tedavi
Akut pankreatitin sık görülen bir belirtisi karın ortasındaki ağrıdır, bu ağrı bazen şiddetlenir. Acı arkaya doğru yayılabilir. Bulantı, kusma, ateş ve hızlı nabız da olabilir. Ağır vak’alarda, dehidrasyon ve düşük tansiyon olabilir.
Akut pankreatit tedavisi, atağın ne kadar şiddetli olduğuna bağlıdır. Tıbbi yardım alınmalıdır. Genellikle hastaya güçlü ağrı kesiciler verilir. Safra kesesi taşlarının alınması gerekebilir ve enfeksiyon mevcutsa antibiyotik kullanılabilir. Ağır vak’alarda intravenöz sıvılar gibi diğer destekleyici adımlar gerekli olabilir. Hasar görmüş pankreas dokusunu çıkarmak için cerrahi müdahale gerekebilir.
Belirli bir ilacın pankreatite neden olduğundan şüpheleniliyorsa ilacın muhtemelen değiştirilmesi gerekecektir. Kan yağını veya kandaki kalsiyum seviyesini azaltmak için ilaç gerekebilir. Hastalara akut pankreatit krizinden sonra alkol almamaları ve az yağlı beslenmeleri önerilir.
Kronik Pankreatit
Kronik pankreatitte, pankreas sürekli olarak iltihaplanır. Pankreas yavaş yavaş yok edilir ve skar dokusu ile doldurulur. Kronik pankreatitin en yaygın nedeni, uzun süreli alkol bağımlılığıdır. Kronik veya yinelenen hiperlipidemi ve hiperkalsemi, bazı bağışıklık durumları ve kistik fibroz gibi bazı kalıtsal durumlar da kronik pankreatite neden olabilir.
Kronik pankreatit belirtileri, akut pankreatit belirtilerine benzer, fakat ek olarak hasta genellikle kilo kaybeder. Bunun nedeni, pankreasın artık yeterli sindirim enzimi oluşturmamasıdır. Enzimler olmadan, yiyecek sindirilemez. Yiyecek sindirilmezse emilemez. Hastada ayrıca ishal olabilir ya da yağlı dışkı yapabilir. Pankreastaki beta hücreleri tahrip olursa diyabet gelişir. Kalsiyum taşları pankreas kanalını oluşturabilir ve tıkayabilir. Kronik pankreatitli kişilerde pankreas kanseri gelişme riski artmaktadır.
Pankreatit veya diyabetin varlığına işaret edebilecek belirtileri olan kişiler, tanı ve tedavi için doktora başvurmalıdır.
Şeker Hastalığı
İki ana tip diyabet vardır. Bunlar, tip 1 diyabet ve tip 2 diyabettir. İnsüline bağımlı diyabet veya çocuk diyabet olarak adlandırılan tip 1 diyabet, her zaman insülin tedavisini gerektirir ve genellikle ilk olarak çocuklarda ve gençlerde görülür. Ancak bazen yaşlılarda da ortaya çıkabilir. Kuzey Amerika’da, diyabetli kişilerin yaklaşık yüzde onunda tip 1 diyabet vardır.
Tip 2 diyabet, insüline bağımlı olmayan diyabet veya yetişkin başlangıçlı diyabet olarak adlandırılmaktadır. “Yetişkin-başlangıçlı” artık uygun bir terim olarak kabul edilmemektedir; çünkü gençler, özellikle fazla kilolu olduklarında tip 2 diyabet geliştirebilirler. Kuzey Amerika’daki diyabetli insanların yaklaşık yüzde doksanında tip 2 diyabet vardır.
Bağışıklıkla İlgili Hastalık ve Tip 1 Diyabet
Tip 1 diyabette, pankreas artık insülin yapmaz. Bozukluk, bağışıklıkla ilgili bir durumdur veya bağışıklık sisteminin yanlışlıkla bakteri ve diğer mikroplar yerine vücudun kendi dokularına saldırdığı bir durumdur. Bağışıklık sistemi, Langerhans adacıklarındaki beta hücrelerine saldırır ve tahrip eder. Hasta kendi hücrelerine antikor oluşturur.
Vücudun pankreasa neden saldırdığı bilinmemektedir. Olgunun kısmen genetik olarak kontrol edildiği düşünülmektedir, ancak bilim adamları, bağışıklık sistemini pankreasa saldırmaya teşvik etmek için genetik açıdan duyarlı kişilerde başka bir tetikleyici olması gerektiğini düşünüyorlar. Tetikleyici olduğundan şüphelenilen bazı virüsler Epstein-Barr virüsü, sitomegalovirüs, kabakulak virüsü ve coxsackievirus’tur.
Tip 1 diyabet belirtileri sık idrara çıkma, artan susuzluk, açlık, yorgunluk ve kilo kaybıdır. Bulanık görme ve ayaklarda karıncalanma da olabilir. Yaraların iyileşmesi yavaş olabilir.
İnsülin Direnci ve Tip 2 Diyabet
İnsülin direnci, vücudun normal insülin miktarına daha az duyarlı hale geldiği durumun adıdır. Bir süre için pankreas insülin direncinin üstesinden gelmek için daha fazla insülin üretir. Sonuç olarak, pankreas vücudun ihtiyaçları için yeterli insülin üretemez. Bu noktada insülin direnci, tip 2 diyabet haline gelmiştir. Bu tip diyabetlerde pankreas yetersiz miktarda insülin yapar ve kişinin bedeni uygun şekilde üretilen insülini kullanamaz.
Kalıtım, tip 2 diyabette rol oynar. Bu diyabet şekli olan yakın bir akrabaya sahip olmak, bir kişinin hastalığı geliştirme riskini arttırır. Yaşam tarzı aynı zamanda hastalığın gelişme olasılığını da büyük ölçüde etkiler. Risk faktörleri arasında kırk yaşından büyük olmak, fazla kilolu olmak, yüksek tansiyona sahip olmak ve yüksek kan kolesterolüne sahip olmak vardır.
Yaşlıların sağlıklı bir diyet ve yaşam sürdürebilmeleri çok önemlidir, çünkü bu tip 2 diyabet geliştirme ihtimalini büyük ölçüde azaltacaktır.
Tip 2 diyabet belirtileri genellikle tip 1 diyabet için olanlara benzerdir. Hastalığın erken aşamalarında, diyet ve egzersiz ile semptomlar kontrol edilebilir. Ne yazık ki tip 2 diyabet genellikle ilerleyici bir hastalıktır.
Tedavinin Önemi
Tip 1 ve tip 2 diyabet tedavi edilemez, ancak başarılı bir şekilde yönetilebilirler. Amaç, diyabet komplikasyonlarının gelişmesini önlemek ya da en azından onları geciktirmektir. Bu komplikasyonlar sinir, böbrek ve göz hasarı, dolaşım problemleri, kalp hastalığı, ayak, deri ve ağız problemlerinin gelişimini içerir. Diyabet ayrıca osteoporoz ve işitme problemlerini de arttırabilir.
Diğer Diyabet Formları
Bazı diyabet tipleri, tip 1 veya tip 2 kategorisine girmemektedir. Gebelik diyabeti, bazı kadınlarda hamilelik sırasında gelişen geçici bir durumdur. Durumun nedeni belirsizdir. Plasenta tarafından salınan kimyasal maddelerin, annenin vücudundaki insülin etkisine müdahale ederek kan şekeri seviyesini yükselttiği için ortaya çıktığı düşünülmektedir. Gebelik diyabeti tedavi edilebilir. Gelişmekte olan bebeği korumak için bu tedavi önemlidir.
Bazı ilaçlar ve hormonal problemler de diyabet üretebilir.
Kaynakça:
https://healdove.com/disease-illness/Pancreas-Function-and-Health-Problems
Yazar: Katibe Melis Dinçer