Shiitake mantarı, Doğu Asya’ya özgü yenilebilir mantar türüdür. Koyu kahverengi bronz renkte ve bronz kapaklar genellikle 5 ila 10 santimetre arasında büyürler. Genellikle sebze olarak kullanılsa da, shiitake aslında çürüyen ağaçlar da doğal olarak yetişen bir mantardır. Aynı zamanda yaygın olarak yetiştirilirler. ABD, Kanada, Singapur ve Çin de bunlar üretilse de, shiitakelerin % 83’ü Japonya’da yetişmektedir. Bu mantarlar taze, kurutulmuş veya çeşitli besin takviyelerinde bulunabilir.
Gençlik ve uzun ömür sembolü olan Shiitake mantarları, eskiden beri Çin tıbbının kaçınılmaz bir parçası olarak görülmektedir. Damak tadında oldukça zengin olan isli bir lezzete sahip olan bu egzotik mantar çeşidi, günümüzde, sahip olduğu yoğun sağlık faydaları yelpazesi için popülerlik kazanmaktadır. Bu yenilebilir mini mantarlar, B12, B6 Vitamini, pantotenik asit, folat, niasin ve kolinin mükemmel kaynaklarıdır. Ayrıca bakır, çinko, manganez ve selenyum dâhil yoğun bir konsantrasyon da çeşitli mineraller de bulunmaktadır. Bu mantar türü diğer yenilebilir mantar üyelerine benzer şekilde, shiitake iyi bir bitki besleyici, D vitamini ve diyet lifi kaynağından da zengindir.
Shiitake Mantarlarının Beslenme Profili
Shiitake mantarları kalorisi düşüktür. Ayrıca B vitamini ve bazı minerallerin yanı sıra iyi miktarda lif sunarlar. Dört kurutulmuş 15 gram shiitake mantarında olan besin değerleri aşağıdaki gibidir:
• Kaloriler : 44
• Karbonhidrat : 11 gram.
• Lif : 2 gram.
• Protein : 1 gram.
• Riboflavin : RDI’nin % 11’i.
• Niasin : RDI’nin % 11’i.
• Bakır : RDI’nin % 39’u.
• B5 Vitamini : RDI’nin % 33’ü.
• Selenyum : RDI’nin % 10’u.
• Manganez : RDI’nin % 9’u.
• Çinko : RDI’nin % 8’i.
• B6 Vitamini : RDI’nin % 7’si.
• Folat : RDI’nın % 6’sı.
• D Vitamini : RDI’nın % 6’sı.
Ek olarak, shiitake etle aynı amino asitlerin çoğunu içermektedirler. Ayrıca bağışıklık arttırıcı, kolesterol düşürücü ve kanser önleyici etkilere bağlı polisakkaritler, terpenoidler, steroller ve lipidler de içermektedirler. Bu özelliklerin tümü, mantarların nasıl ve nerede yetiştirildiğine, depolanıp kullanıldığına bağlı olarak değişebilmektedir. Ek olarak, shiitake mantarları kalorilerileri azdır. Ayrıca birçok vitamin, mineral ve diğer sağlığı teşvik edici bileşikler sunarlar.
Shiitake Mantarları Cilt İçin Faydaları
Shiitake mantar birçok yararları, besin profili ve faydaları bulunmaktadır. Bu mantarın cilde faydaları aşağıdaki gibidir:
1. Genç görünümlü cilt: Yapılan bir araştırmaya göre, shiitake mantarı ekstraktının cilde uygulanması, görsel çekiciliği geliştirme potansiyeline sahiptir. Doğal hidrokinon ikamesi olan kojik asidin yoğun mevcudiyeti, yaşlılık lekelerini ve yara izlerini azaltarak cildi aydınlatır. Böylece yaşlanmayı geciktirir, cildi genç ve parlak tutar.
2. Cilt inflamatuar durumlarını tedavi eder: Antioksidan özellikleri ile paketlenmiş olan shiitake ayrıca cildi etkileyen iltihaplarla savaşma yeteneğine de sahiptir. Rosacea, egzema ve akne dâhil olmak üzere çeşitli anti-enflamatuar durumları engelleyebilir ve rahatlatabilir. D vitamini ve selenyumun yanı sıra antioksidanların varlığı cildi çevresel koşulların tetiklediği zararlardan korur.
Shiitake Mantarları Sağlığa Faydaları
Shiitake mantarının çeşitli sağlık yararları aşağıdaki gibidir:
1. Kandaki kötü kolesterol seviyesini düşürür: LDL veya kötü kolesterol, aşırı seviyelerde bulunursa, kişiyi kardiyovasküler riskleri davet etme riskine sokar. İsveç’te shiitake mantarı üzerinde yapılan bir araştırmaya göre, bu mantarların kandaki kötü kolesterol seviyesini etkili bir şekil de düşürme potansiyeline sahip olduğuna işaret etmiştir. Bu mantardaki bir bileşik olan Eritaden, anti-kolesterol etkendir. Bir Japon araştırmasında, bu mantarları düzenli olarak tüketenlerin dışkıda kolesterol seviyelerinin daha yüksek olduğunu ve vücudun depoda daha düşük seviyelere sahip olduğunu göstermiştir.
2. Bağışıklık sistemini artırır: Kişi diyetine shiitake mantarını eklediğinde bağışıklık sistemine destek vermiş olur. Lentinan, bu mantarlarda bulunan bir bileşik, bağışıklık sistemini güçlendirir ve bu da, çeşitli enfeksiyon ve hastalıklarla daha iyi bir şekilde 
mücadele etmeye yardımcı olmaktadır. 2015 yılında yapılan bir çalışma da, kişiler bir ay boyunca günde iki kuru shiitake mantarı yemişlerdir ve sonucunda genel olarak, bağışıklık markörleri iyileşmiş oldukları gözlemlenmiştir. Ayrıca çalışma başlamadan öncekinden daha az enflamasyon geçirmiş oldukları bildirilmektedir. Bu bağışıklık etkisi, kısmen shiitake mantarlarında bulunan polisakkaritlerden birine bağlı olabilmektedir.
Ayrıca araştırmalar, çoğu zaman bu yenilebilir mantar varyantlarının, enfeksiyonlarla mücadelede, reçetelenen ilaçlardan daha etkili olabileceğini kanıtlamıştır. Araştırmalar, HIV enfeksiyonları gibi grip gibi çeşitli sağlık koşullarına karşı güçlü bir mücadele oluşturmak için mantarlardan takviye alınabileceğini göstermektedir. Ek olarak, bağışıklık sistemi yaşla birlikte zayıflar. Bununla birlikte, bir fare çalışması, shiitaketen türetilmiş bir takviyenin, immün fonksiyondaki yaşa bağlı düşüşün bazılarının tersine yardımcı olduğunu bulunmuştur. Sonuç olarak, düzenli shiitake mantarları tüketmek, bağışıklık sistemini güçlendirmeye ve bağışıklık fonksiyonunda yaşa bağlı düşüşü azaltmaya yardımcı olabilmektedir.
3. Doğuştan gelen anti-kanser özelliklerinde zengindir: Kanserle mücadelede kullanılan bileşikleri bulunmaktadır ve ayrıca lentinan güçlü bir anti-kansere etkendir. Lentinan üzerinde yapılan çalışmalar, kanseri önleme potansiyeline sahip olduğunu göstermektedir. Aynı zamanda kanser hücrelerinin büyümesini azaltabilirken mevcut kanserli hücrelerin diğer bölgelere yayılmasını da engelleyebilmektedir. Bağışıklık sistemini güçlendirerek ve uyararak, mevcut kanserli hücreleri yok etmek için gerekli olan proteinlerin gelişmiş salınımını da tetikler. Shiitake, mide kanserinden mustarip kişiler için faydalıdır.
Shiitake mantarlarındaki polisakaritler de kanser önleyici etkiye sahip olabilmektedir. Örneğin, polisakarit lentinan, bağışıklık sistemini aktive ederek tümörlerle savaşmaya yardımcı olmaktadır. Lentinan’ın lösemi hücrelerinin büyümesini ve yayılmasını engellediği gösterilmiştir. Japonya ve Çin’de, mide kanseri olan kişiler de bağışıklık sistemini, yaşam düzeyini iyileştirmek için kemoterapi ve diğer büyük kanser tedavileriyle beraber enjekte edilebilir bir lentinan şekli kullanılmaktadır. Bununla birlikte, aslında shiitake mantarlarını yemenin kanser üzerinde bir etkisi olup olmadığını söylemek için yeterli kanıt bulunmamaktadır. Sonuç olarak lentinan, shiitake mantarlarında, kanserle savaşmaya yardımcı olabilecek bir polisakarittir.
4. Tromboz kolaylaştırır ve önler: Tromboz kanın pıhtıların oluştuğu, damarları tıkayan ve uygun kan akışını engelleyen ciddi bir tıbbi durumdur. Bu durum çoğunlukla bacakları etkiler ve şiddetli ağrı eşlik eder. Araştırmalar, bu mantarların yağ şeklinde kullanılmasının durumu hafifletebileceğini göstermektedir. Düzenli kullanıldığında, shiitake yağı, trombozun başlamasıyla ilişkili riski ortadan kaldırabilmektedir. Lentiyoninin takdire şayan miktarlarda bulunması, bu mantarların trombositlerin agregasyonunu kontrol etmesine yardımcı olmaktadır.
5. Demir eksikliğini azaltır ve önler: Özellikle kadınlarda demir eksikliği, aşırı yorgunluk ve anemiye neden olabilmektedir. Bu mantarlar, sağlık açısından elverişli olan iyi mineral ve demir kaynaklarıdır. Yoğun dönemleri olan kadınlar bu mantarları diyetlerine dâhil etmelidirler. Araştırmalara göre, hamile kadınların, demir gereksinimlerini karşılamak için bu mantarları uygun şekilde pişmiş formda da kullanabileceklerini göstermektedir. Bununla birlikte, hamileyken veya emzirirken bir doktora danışılmalıdır, çünkü bu mantarlara alerjik veya dayanıksız olunabilir.
6. Kilo vermeye yardımcı olur: Düşük kalorili ve yoğun lifli shiitake mantarları, düşük kalorili diyet yapanlar için mükemmel bir seçimdir. Diyet yapan kişiyi daha uzun süre doyurucu tutmanın yanı sıra, ayrıca kabızlığı önlemeye de yardımcıdır. Aynı zamanda dışkı yoluyla aynı kaldırarak kolesterol seviyelerini düşürmede yardımcı olmaktadır.
7. Sindirim sistemini güçlendirir: İyi bir diyet lifi dozu ile paketlenmiş 100 gram, sindirim sistemini güçlendirmek için etkili bir şekilde çalışmaktadır. Lif dışkıyla bağlanır, yumuşatır ve böylece kabızlığı önlemektedir.
8. Diş boşlukları engeller: Dişlerde shiitakenin yararları üzerine yapılan bir ön araştırma da, bu mantarların düzenli alımının, kavite oluşma ihtimalini azaltabileceğini belirtmektedir. Çalışma laboratuvar koşullarında fareler üzerinde gerçekleştirilirken, çalışma bir umut ışığı olmaktadır.
9. Şekeri dengeler: Yukarıda bahsedildiği gibi, bu mantarlar bol miktarda lif içerir. Ayrıca düşük düzey de şeker bulunmaktadır. Bu, şeker hastalarının şeker seviyelerinin yükselmesini önlemesine yardımcı olur ve ayrıca açlık sancılarını da engellemeye yardımcı olmaktadır.
10. Çeşitli otoimmün bozukluklarla mücadele eder: Shiitake mantarı, hepatit B ve HIV de dâhil olmak üzere çeşitli virüslerin tetiklediği bir dizi otoimmün rahatsızlıkla mücadele edebilecek kadar güçlü olduğu bilinmektedir. Japonya’da test tüpü koşullarında yapılan çalışmalara göre, shiitake mantar ekstreleri HIV tarafından enfekte olan hücrelere karşı mevcut anti-HIV ilacı olan AZT’den daha güçlüdür. Yine bir başka çalışmaya göre, bu mantarlarda bulunan LEM ligninlerinin, HIV hücrelerinin T hücrelerinin çoğalmasını ve zarar görmesini önleme potansiyeline sahip olduğunu göstermektedir. Ayrıca aynı ligninler hücreleri Herpes simpleks tip I ve II’nin neden olduğu zararlardan koruma potansiyeline sahiptirler.
11. Kalbe yardım edebilir: Shiitake mantarlarının kalp sağlığı için birçok faydası olabilmektedir. Örneğin, kolesterolü düşürmeye yardımcı olabilecek üç bileşiği vardır, Bu bileşikler aşağıdaki gibidir:
• Eritadenin: Kolesterol üretmede yer alan bir enzimi inhibe eden bir bileşiktir.
• Steroller: Bağırsaklarda ki kolesterol emilimini engellemeye yardımcı olan moleküllerdir.
• Beta-glukanlar: Kolesterolü düşürebilen bir lif türüdür.
Genetiği yüksek olan kan basıncı olan bir çalışmada, shiitake mantar tozunun kan basıncındaki artışı engellediğini bulmuşlardır. Bireysel bileşenlerinin ötesinde, shiitake bir bütün yiyecek olarak kalp sağlığına kavuşabilir. Laboratuvar farelerinde yapılan yüksek yağlı bir diyetle yapılan çalışma da, shiitake mantar verilenlerin karaciğerlerinde daha az yağ ürettiklerini, arter duvarlarında daha az plak geliştirdiklerini ve mantar takviyesi almadıklarından daha düşük kolesterol seviyelerine sahip olduklarını tespit etmişlerdir. Sonuç olarak, shiitake mantarı içindeki birçok bileşik kolesterolü düşürmeye yardımcı olur ve plakların arter duvarlarına yapışmasını önleyebilmektedir.
Diğer Yararları
Shiitake mantarları ayrıca mikroplarla savaşmaya ve kemik sağlığını geliştirmeye yardımcı olabilmektedir. Bu bazı yararlar aşağıdaki gibidir:
Antibakteriyel ve antiviral etkileri: Bu mantarda ki birçok bileşik, antibakteriyel, antiviral ve antifungal etkilere sahiptir. Bunlar arasında oksalik asit, lentinan, centinamisin A ve B (antibakteriyel) ve eritadenin (antiviral). Bazı bilim adamları büyüyen antibiyotik direnci karşısında, kaygıların antimikrobiyal potansiyelini araştırmanın önemli olduğunu düşünmektedirler.
Kemikleri güçlendirmeye yardımcı olabilir: Bu mantarlar, D vitamininin tek doğal bitki kaynağıdır. Vücudunun güçlü kemikler oluşturması için D vitaminine ihtiyacı vardır, ancak çok az sayıda besin bu önemli öğeyi içermektedir. Mantarların D vitamini seviyeleri, nasıl büyüdüklerine bağlı olarak değişmektedir. UV ışığına maruz kaldıklarında daha yüksek D vitamini seviyeleri geliştirirler. Yapılan bir çalışmada, düşük kalsiyum içeren farelerde düşük D vitamini diyeti osteoporoz semptomları geliştirmiştir. Buna karşılık, kalsiyum ve UV ile güçlendirilmiş shiitake mantarları verilenlerde kemik yoğunluğu daha yüksek olduğu gözlemlenmiştir. Ancak, shiitake mantarı, D2 vitamini içerdiği unutulmamalıdır. Bu, yağlı balıklarda ve diğer bazı hayvansal gıdalarda bulunan D3 vitaminine kıyasla daha düşük bir vitamindir. Sonuç olarak, shiitake mantarlarındaki bileşikler antimikrobiyal özelliklere sahiptir. Daha yüksek D vitamini seviyesine sahip shiitakes yemek kemik yoğunluğunu artırabilmektedir.
Olası Yan Etkileri
Bazı yan etkiler görülse de çoğu kişi güvenli bir şekilde shiitake mantarını tüketebilir. Kişiler nadir durumlarda, çiğ shiitakeleri yemekten veya kullanmamaya karşı deri döküntüsü geliştirebilmektedirler. Shiitake dermatit adı verilen bu durumun, lentinan’ın neden olduğu düşünülmektedir. Ek olarak, uzun süre toz mantar özü kullanmak bazı yan etkilere neden olabilmektedir. Bunlar arasında mide rahatsızlığı, güneş ışığına duyarlılık ve shiitake 
dermatitistir. Ayrıca bazı kişiler, mantar yemenin gut hastalarında yüksek pürin içeriği nedeniyle semptomlara neden olabileceğini iddia etmektedirler. Bununla birlikte, araştırmalar mantar yemenin daha düşük bir gut riski ile bağlantılı olduğunu göstermektedir. Ek olarak shiitake mantarı cilt döküntüsü gibi bazı yan etkilere neden olabilmektedir. Bu mantar ekstresi ayrıca sindirim sorunlarına ve güneş ışığına karşı artan cilt hassasiyete neden olabilmektedir.
Nasıl Kullanılır?
Shiitake mantarlarının gıda olarak ve takviye olarak iki ana kullanım alanı vardır, bu kullanım alanları aşağıdaki gibidir:
Gıda olarak: Kurutulmuş mantarlar biraz daha popüler olmasına rağmen, hem taze hem de kurutulmuş shiitake mantarıyla yemek yapabilir. Kurutulmuş bu mantarların taze olduklarından daha yoğun olan bir umami tadı vardır. Umami, Tatlı, ekşi, acı ve tuzlu ile birlikte beşinci tat olarak tanımlanmaktadır. Lezzetli ve tatlı demektir. Hem kurutulmuş hem de taze shiitake mantarları, kızartmalarda, çorbalarda, güveçlerde ve diğer yemeklerde kullanılmaktadır.
Takviye olarak: Shiitake mantarları geleneksel Çin tıbbında uzun süredir kullanılmaktadır. Ayrıca Japonya, Kore ve Doğu Rusya’nın tıbbi geleneklerinin bir parçasıdır. Çin tıbbında, shiitakenın sağlığı ve uzun ömürlülüğü arttırdığı ve ayrıca dolaşımı iyileştirdiği düşünülmektedir. Modern çalışmalar, shiitake mantarlarının biyoaktif bileşiklerinin, kanser ve iltihaplara karşı bir miktar koruma sağlayabileceğini ortaya koymuştur. Bununla birlikte, çalışmaların çoğu, insanlardan ziyade laboratuvar hayvanlarıyla veya test tüpleriyle yapılmıştır. Ayrıca, piyasadaki mantar bazlı takviyelerin çoğu, ne kadar iyi çalıştıklarını belirlemek için test edilmemiştir. Önerilen faydalar umut verici olmakla birlikte, bu mantarları bir tuz tuzu ile düşünülmelidir. Sonuç olarak, shiitake, hem gıda hem de tıbbi destek olarak uzun bir kullanım geçmişine sahiptir.
Kaynakça:
draxe.com
whfoods.com
stylecraze.com
medicalnewstoday.com
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu