Uykusuzluk, uykuya dalmanızı veya uykuda kalmanızı zorlaştıran ortak bir uyku bozukluğudur. Bu da gece uyku düzeni olmadığı için gündüz uykusuna sebep olur ve uyanıldığında dinlenmiş veya tazelenmiş hissedilmesini engeller. Yapılan araştırmalara göre, yetişkinlerin yaklaşık yüzde 50’si arada sırada uykusuzluk yaşamaktadır ve her 10 kişiden birinde kronik uykusuzluk olduğu tespit edilmiştir. Uykusuzluk herkesi etkileyebilir, ancak kadınlarda ve yaşlı yetişkinlerde oldukça yaygındır. Bu durum birkaç gün, haftalar veya uzun süre devam edebilir. Stres, menopoz, bazı tıbbi ve zihinsel sağlık koşulları uykusuzluğun ortak nedenleri arasındadır.
Uykusuzluğun Farklı Türleri
Birkaç farklı uykusuzluk türü vardır. Her tip, ne kadar sürdüğü, uykuyu nasıl etkilediği ve altta yatan neden ile karakterizedir. Bu uykusuzluk türlerini şu şekilde sıralayabiliriz:
Akut Uykusuzluk
Akut uykusuzluk, birkaç günden birkaç haftaya kadar sürebilen kısa süreli uykusuzluktur ve en yaygın uykusuzluk türüdür. Akut uykusuzluk aynı zamanda uyumsuz uykusuzluk olarak da adlandırılır, çünkü genellikle sevilen birinin ölümü ya da yeni bir işe başlama gibi stresli bir olay yaşadığında meydana gelir. Strese ek olarak, akut uykusuzluğa sebep olan problemleri şu şekilde sıralayabiliriz:
•Gürültü veya ışık gibi uykuyu bozan çevresel faktörler
•Otel veya yeni bir ev gibi yabancı bir yatakta veya ortamda uyumak
•Ağrı veya rahat bir pozisyon alamama gibi fiziksel rahatsızlıklar
•Bazı ilaçlar
•Bazı hastalıklar
•Jet lag
Kronik Uykusuzluk
Bir ay boyunca haftada en az üç gün uyumakta zorlanılıyorsa, uykusuzluk kronik olarak kabul edilir. Kronik uykusuzluk birincil veya ikincil olabilir. Ayrıca idiyopatik uykusuzluk da denilen birincil kronik uykusuzluk, açık bir nedene veya altta yatan tıbbi duruma sahip değildir. Aynı zamanda komorbid uykusuzluk da denilen ikincil uykusuzluk daha yaygındır. Başka durumla ortaya çıkan kronik bir uykusuzluktur. Kronik uykusuzluğun yaygın nedenleri arasında aşağıdakileri sıralayabiliriz:
•Diyabet, parkinson hastalığı, hipertiroidizm, tıkanıklık ve merkezi uyku apnesi gibi kronik tıbbi durumlar.
•Depresyon, anksiyete, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu gibi zihinsel sağlık problemleri.
•Kemoterapi ilaçları, antidepresanlar ve beta blokerler de dâhil olmak üzere ilaçlar.
•Kafein, alkol, nikotin ve tütün gibi diğer uyarıcılar
•Sık seyahat ve jet gecikmesi, vardiyalı çalışma da uykusuzluğun etkenlerindendir.
Başlangıç Uykusuzluğu
Başlangıçta uykusuzluk uykuya başlamakta güçlük çekme halidir. Bu tür uykusuzluk kısa vadeli veya kronik olabilir. Akut ve kronik uykusuzluğun sebeplerinden herhangi biri uykuya dalmayı zorlaştırabilir. Psikolojik veya psikiyatrik konular en yaygın nedenlerdir. Bunlar stres, endişe veya depresyondur. 2009 yılında yapılan bir araştırmaya göre, kronik başlangıçlı uykusuzluğu olan kişilerde genellikle huzursuz bacak sendromu veya periyodik uzuv hareket bozukluğu gibi başka uyku bozuklukları vardır. Kafein ve diğer uyarıcılar da uykuya dalmamak için engel olabilir.
Bakım Uykusuzluğu
Bakım uykusuzluğu, uykuda kalmak, çok erken uyanmak ve uykuya dalmakta zorlanılan bir durumdur. Bu tür uykusuzluk uyuya kalmamanız ve yeterince uyumamanız konusunda endişelenmenize neden olur. Ayrıca, daha fazla uykuya müdahale ederek kısır bir döngü yaratır. Bakım uykusuzluğu, depresyon gibi zihinsel sağlık koşullarından da kaynaklanabilir. Uykusuzluğa neden olabilecek diğer tıbbi durumları şu şekilde sıralayabiliriz:
•Gastroözofageal reflü hastalığı
•Uyku apnesi
•Astım ve diğer solunum koşulları
•Huzursuz bacak sendromu
•Periyodik uzuv hareket bozukluğu
Çocuklarda Davranışsal Uykusuzluk
Çocuklukta davranışsal uykusuzluk (BIC) çocukların yaklaşık yüzde 25’ini etkiler. Bu uykusuzluk üç alt gruba ayrılmıştır. Bunlar;
•BIC Uyku başlangıcı, tipik olarak bebeklerde ve küçük çocuklarda teşhis 
edilir. Bu çocuklar genellikle uykuyu dalmak için bir ebeveyne veya aktiviteye ihtiyaç duyar. Bebekler ve çok küçük çocuklar uykuya dalması için, ebeveyn tarafından sallanması, sarılması veya emzirilmesi gerekebilir. Ayrıca bir ebeveynin yanında bulunması veya uyurken TV izlemeyi de içerebilir.
•BIC sınır belirleme, çocuklar yatmadan önce ebeveynlerine meydan okurlar ve uyumayı reddederler. Bu durum, zamanında yatmayı reddetme, su istemeleri, banyoya gitmeleri ya da bir hikâye daha okunması gibi yatma sürelerini geciktirmek için bir ebeveyninden birçok talepte bulunması nedeniyle sıklıkla görülür.
•BIC birleşik tip, BIC’in diğer iki alt türünün bir birleşimidir. Bu, çocuğun uyku ile negatif bir ilişkisi olduğunda bir ebeveyn veya bakıcı tarafından sınır belirleme eksikliği nedeniyle yatmaya direnç gösterdiğinde oluşur.
BIC genellikle sağlıklı bir uyku rutini oluşturmak, kendi kendine yatıştırıcı veya gevşetme tekniklerini öğrenmek gibi davranışsal değişikliklerle çözülebilir.
Uykusuzluğun Riskleri ve Yan Etkileri
Uykusuzluk zihinsel ve fiziksel sağlığı etkileyen ve çalışma yeteneğini etkileyen bir dizi risk ve yan etkiye neden olabilir. Uykusuzluğun riskleri ve yan etkilerini şu şekilde sıralayabiliriz:
•İşte veya okulda performansın düşmesi
•Kaza riskinde artış
•Artan depresyon riski ve diğer ruh sağlığı koşulları
•Kalp hastalığı, felç ve obezite gibi kronik tıbbi rahatsızlık riskinde artış
Uykusuzluk Teşhisi
Uykusuzluk teşhisi, fiziksel bir muayeneyi ve altta yatan bir durumun belirtilerini kontrol etmek için tıbbi geçmişin bir incelemesini içerebilir. Ayrıca bir uyku günlüğündeki uyku düzenini ve belirtilerini izlenmesi istenebilir. Bir doktor diğer uyku bozukluklarını kontrol etmek için hastayı bir uyku çalışmasına yönlendirebilir.
Uykusuzluğun Tedavisi
Uykusuzluk nedenlerine bağlı olarak tedavi biçimleri de değişir. Evde akut uykusuzluğu, reçetesiz bir uyku yardımı ile veya stresi yöneterek tedavi edilebilir. Kronik uykusuzluk tedavisi, uykusuzluğa neden olan tüm altta yatan durumların ele alınmasını gerektirebilir. Bir doktor ilaçtan daha etkili olduğu kanıtlanmış olan uykusuzluk için bilişsel davranışçı terapi önerebilir.
Doktara Ne Zaman Başvurmalı?
Uykusuzluk, gün içinde çalışmayı zorlaştırıyorsa veya birkaç haftadan fazla sürerse bir doktora görünmede yarar vardır. Bir doktor uykusuzluğun nedenini ve tedavi etmenin en etkili yolunu belirlemeye yardımcı olabilir. Farklı uykusuzluk türlerinin her biri, gün boyunca çalışma yeteneğini etkileyebilir. Akut uykusuzluk genellikle evde tedavi edilebilir. Tedavi edilmezse, kronik uykusuzluk, depresyon riskini ve diğer ciddi durumları artırabilir.
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu