İçerik, Konu ve Okuyucu Zümreleri Bakımından Çocuk Edebiyatı

Muhteva (İçerik) Özellikleri

Bir edebiyat eserinde içeriği oluşturan unsurlar ileti, konu, kahramanlar, plan, anla¬tım biçimi ve dildir. İçerik bakımından çocuklara yönelik yapıtlarda bulunması gereken özellikler şunlardır:
*Çocuk kitapları, çocuğun dünyasına ve çocuğun ruhsal gelişimine uygun olmalıdır. Çocukların yaşları, düzeyleri ve hazır bulunuşlukları uygun olmalıdır.
*İnsani değerlere öncelik veren aile, yurt, ulus, insanlık sevgisi konuları içerikte işlenmelidir.
* Yapıtlarda güldürü öğelerine geniş yer verilmelidir.
* Masal, şiir, efsane, destan gibi türlerin dışındaki eserler gerçeğe uygun olmalıdır.
* İçerik, milli ve evrensel kültür değerlerine karşı sevgi ve saygı bilincini geliştirmeye yönelik olmalıdır.
*Yazarlar, bilgiyi doğrudan vermek yerine çocuğun, kahramanları model alarak gereksinimlerini karşılayacak şekilde sunmalıdır.
* Çocuğun duygu ve düşünce dünyasını genişletmeli, yaratıcılığı geliştirici nite¬ikte olmalıdır.

Konu Bakımından Çocuk Edebiyatı

Çocuklara her konu her yaşta öğretilmez. Bazı konular, yaşlara taksim edilir. Eğer bir çocukta derin izler bırakacak bir konu, uygun yaşta öğretilmezse olumsuz etkiler oluşabilir. Çocukların fiziksel ve psikolojik yapılarının uygun olduğu dönemlerde aşk, ölüm, sevgi, çatışma, fedakârlık ve doğum gibi konular sunulur.

Okuyucu Zümreleri Açısından Çocuk Edebiyatı

Çocuk edebiyatının iyi anlaşılması ve bu kavramların daha yerli yerine oturması için, çocukların yaş gruplarına göre genel özelliklerinin bilinmesinde fayda vardır.0-16 yaş arası çocuğun bazı dönemleri istikrarlı bir büyüme süreci gösterirken bazı dönemler fiziksel olarak bazı dönemleri de psikolojik olarak daha hızlı gelişme göstermektedir. Bu yüzden hızlı ve istikrarlı büyüme çağları bilim adamları tarafından tespit edilmiştir.
0-5 Yaş Grubu (Okul Öncesi): Çocuk aktif olarak kulakla algılar. Fiziksel oyunlara meyillidir. Bu dönemde çocuğun dil gelişimi ve zevki oluşur. Bu yaşlarda çocuklar, kelime oyunlarından hoşlanır, basit cümleler kurarlar. Kelime kapasiteleri çok yavaş gelişir. Şiir ve şarkıların nakarat bölümlerinde olduğu gibi, benzer ve tek heceli kelimeleri tekrarlamaktan hoşlanırlar. Hayali olayların yer aldığı öykülerden hoşlanırlar. Yaratıcılık bu yaş grubunda başlar. Uysal ve uyumludurlar. Beyinlerinin sağ yarısı daha etkilidir. arkadaş gruplarıyla oynama istekleri artar.
Bu dönemde kitaplarda şu özellikler bulunmalıdır: kelime sayısı kırkı geçmemelidir. Bu kelimeler en bildikleri olmalıdır. Mecazlı anlatımlar bulunmamalıdır. Cümleler ilk anlamlarıyla mesaj iletmelidir. Seçilen kelimeler çocuğun ruh dünyasında yer edinmelidir. Bileşik zamanlı fiiller yer almamalıdır. Tasvirlerde aşırıya kaçılmamalı, ilgi çekici tasvirler yapılmalıdır. Diyalog ağırlıklı metinlere yer verilmelidir. Ninni, resimli kitaplar, şarkılı ve danslı oyunlar, tekerlemeler, şiirler bilmeceler, fıkralar, masallar, canlandırmalar en önemli metin türleridir. Cinsiyet farkını bilmezler.
6-8 Yaş Grubu (1. Kademe 1. Devre): Bu yaş gurubu çocuklarda davranış bakımından gelgitler vardır. Birden heyecanlanıp mutlu olabilirlerken birden içlerine kapanabilirler. Karşı cinsle bedensel farkı tam kavrayamamışlardır. Sadece kız ve erkek ayrımı yaparlar. Büyükleriyle pek çok konuda koşabilirler. Liderlik eğilimleri vardır. kavramlar arasında ilgi kurmakta zorlanırlar.
Bu gruba hitap eden eserlerde, cümlelerdeki kelime sayısı 3-5 kelime olmalı, mecazlı söyleyişlere genellikle yer verilmemeli, anlatım açık olmalıdır. Bileşik zamanlı fiiller tercih edilmemeli, düz bir anlatım ve üslup kullanılmalıdır. Bazen üslup farklılıkları sezdirilebilir. Çocuğun ilgi alanına uygun tasvirler yapılmalıdır. Konuşma ve diyaloglar etkili şekilde kullanılmalı. Yoruma müsait ve henüz bitmemiş hikayeler anlatılmamalı, kişiler kadrosu çocuk ve hayvan olan öyküler, efsaneler, fabllar, destanlar ve masallara ait öğelerin fazla olduğu resimli kitaplar tercih edilmelidir.
9-12 Yaş Grubu (1. Kademe 2. Devre): Bu dönem çocukların ikinci sakin devresidir. Kendi benliklerinden uzaklaşarak grup ilişkilerine önem verirler. Temel ve soyut kavramları elde etmeye başlarlar. Sosyal baskılara karşı duyarlıdırlar. Bu dönemde aile içi olumsuzluklar çocuğu fazlasıyla etkiler. İç salgı bezlerinin ve sinirlerin gelişimi istikrarlıdır. Boy ve ağırlık düzgün bir şekilde artar. Varlık ve olaylar hakkında yorum yapmaya başlarlar. Olaylar karşısında duyarlıdırlar. Tabiattaki olayları mantıklı bir şekilde kavrarlar. Bilimsel araştırma sonuçlarını öğrenerek çevreyi algılamaktan hoşlanırlar. Resim yaparken iç mekân ve dış görünüş farkını ortaya koyamazlar.
Bu yaşa hitap eden eserler bütünden parçaya gitmelidir. Örneğin önce aile sonra aile üyeleri anlatılmalıdır. Tarihi olaylar işlenebilir. Onların bildiği üç yüz kelime ile yazılmalıdır.
13-15 Yaş Grubu (İlk Gençlik Çağı): Bu yaştaki çocuklar, teorik konulara ilgi duyarlar. Konusu eğlence, spor, fen ve tabiat olan yazılara ve inceleme yazılarına ilgi duyarlar. Düşüncelerine önem verilmesinden hoşlanırlar. Gizlilikten hoşlanırlar, gizlilik içeren film ve öyküleri beğenirler. İlgi ve ihtiyaçları dağınıktır. Yalnız kalmak isterler. Bazen çocuksu bazen yetişkin gibidirler. Ruh dünyalarında denge yoktur. Yanlış telkinler intihara sebep olabilir. Kolay inanır ve yönlendirilebilirler. Sorgulayıcıdırlar. Kendilerine “Ben kimim?” sorusunu yöneltirler. Engellenirlerse depresyona girebilirler. Arkadaşlıklar çok önemlidir. Farklılık isterler. Kimlik arama çabaları içerisindedirler.
Bu yaştaki çocuklar için yazılacak kitaplarda cümleler 7-10 kelimeden fazla olmamalı, bildikleri kelime sayısı 700 kelime olmalıdır. Sade Türkçe ile yazılmış yalın mecazlara ve benzetmeler tüm zaman kipleri ile kullanılabilir. Kız çocukları sevgi, bağlılık, özveri konularını ele alan hissi yapıtlar, sanat değeri olan kitap ve dergilerden; erkek çocuklar düşünceye dayalı, soyut eserler, gazetelerdeki güncel olayları ele alan yazılara ve sporla ilgili yazılara ilgi duyarlar. Bu dönemde karşı cinse ve sanata eğilim artar.

Kaynakça:
Çocuk Edebiyatı, Alemdar Yalçın-Gıyasettin Aktaş, Akçağ Yayınları
Çocuk Edebiyatı, Ferhan Oğuzkan, Anı Yayıncılık

Yazar: Serpil Altunyay