Dilbilim Akımları

Ferdinand de Saussure ve Yapısalcılık

19. Yüzyılın başlarında Genel Dilbilim Dersleri isimli kitabıyla bu anlayışı başlatmıştır.
Bugünkü dilbilimin temelini atmıştır.
Dili bir yapı olarak görmüş, dilin belli bir kuralının olduğu ve buna göre işlediğini söylemiştir. Pek çok öğeden oluşan dil, bu öğelerin etkileşimi, birleşimi sonucu oluşmaktadır.
Dil yetisinin iki aşaması vardır: Dil ve söz
Artzamanlılık ve eşzamanlılık dil incelemelerinde önem arz eder. Artzamanlılık evrimsel dilbilgisi, eş zamanlılık ise dural dilbilgisidir. Ama o, eşzamanlılığı tercih etmiştir.

Naom Chomsky ve Üretici Dönüşümcülük

Hayatını pek çok alanda muhalif kimliğiyle sürdüren Chomsky, Sentetik Yapı adlı doktora çalışmasını kısalttığı Dil Teorisinin Mantık Yapısı adlı kitabıyla kuramını ortaya atmıştır.
Bu teoriye göre zihin-dil ilişkisi önemlidir. Bir insanın nasıl olup da hiçbir dilbilgisi kaidesini bilmeden bir başkasının söylediğini anladığı üzerinde durur ve bunu zihne dayandırır.
İnsan, dilyetisiyle doğar ve bu mekanizma evrenseldir.
İnsan, yaşadıkça çevresinde konuşulan dile göre bir mantık oluşturur.
Tüm diller eşittir. Üstün dil yoktur.
Tüm dillerde birtakım ortak kategoriler vardır.
Cümleyi cümle-öbek-sözcük biçiminde hiyerarşik olarak bölümler. En küçük kategori ad, sıfat, ve eylemlerdir.
Dillerin kendi gramer kaidelerinin yanında tabi oldukları evrensel bir gramer de vardır. Ona göre insan dili evrensel gramerin anlaşılabilir.
Dilsel öğeler farklı biçimlerde düzenlenebilir ve alımlanabilir. Bir doğal dilde sınırlı sayıdaki kuralla sonsuz üretimler yapılabilir.
Bir dilin yüzey ve derin olmak üzere iki yapı katmanı vardır.

İşlevsel Dilbilim ve Martinet

Saussure’in takipçisidir.
Dil dizgesi içindeki öğeler ve bu öğeler arasındaki bağlantıları bildirişim işlevleri açısından inceler.
Bildirişim işlevine ağırlık verir ve konuşmacının sözcelerle gerçekleştirdiği değişik seçmelerin görünürdeki özelliklerini bulmaya çalışır.
Dil, ses ve biçim olmak üzere ikili bir dizgedir. Buna çift eklemlilik denir.
Birinci eklemlilik anlamlı kelimeleri, ikinci eklemlilik ise dilbilgisi kurallarını ele alır.

Prag Okulu

Saussure gibi eşzamanlılığı esas alır.
Yazılı ürünler yerine sözlü ürünleri esas alır.
İşlevci-yapısalcıdırlar.
Sesbilim alanının kurulmasına öncülük etmiştir.
Sesbirim anlam ayırt eder. kan ve kar
Yoksunluğa dayanan karşıtlık, aşamalı karşıtlık ve eş güçlü karşıtlık teorilerinin özellikleridir.

Kaynakça:
Genel Dilbilim, Necip Üçok, Multilungual Yayıncılık
Dilbilim El Kitabı, Mehmet Aydın, Akademik Yayınları

Yazar: Serpil Altunyay