Beyin hareketi nasıl kontrol eder? Beyin hastalandığında ne tür sorunlar ortaya çıkar? Nörodejeneratif bozukluklar, beynin belirli bölümlerinin ölümünü içeren hastalıklardır. Şimdiye kadar, zayıflatıcı sonuçlarla tedavi edilmesi en zor hastalıklardan bazılarıdır. Parkinson ve Huntington Hastalığı, en şiddetli ve yaygın hareket bozuklukları arasındadır. Bu hastalıkların nasıl ve neden ortaya çıktığı hakkında pek çok bilgi bulunmasına rağmen, nörodejeneratif bozukluklar oldukça gizemli ve karmaşık olmaya devam etmektedir. Bu yazıda, nörodejeneratif hastalıklar hakkında bilgiler bulunmaktadır.
Nörodejeneratif Hastalık Tanımı
Beyin, işlevini sağlıklı olarak yürütebilmesi için çok sayıda mekanizma sahip son derece karmaşık bir organdır. Beyin, düzgün çalışması için her gün her saniye bağımlı olunan milyarlarca hücreden oluşur. Beyindeki en önemli hücrelere nöron adı verilir. Nöronlar, kişinin hareket etmesini, öğrenilen bilgilerin tekrar düşünülmesini, konuşmayı veya bir şey satın alırken alınacaklar listesini hatırlamak gibi birbiri ile bağlantılı birçok işlevi yerine getirir. Bu işlevleri yerine getirmek için nu nöronlar birbirleri ile iletişim kurarlar. Beynin karmaşıklığından dolayı, beyin bozuklukları, hücreler arasındaki çok küçük yanlış iletişimlerden kaynaklanabilir.
Beynin hücreleri yakından bağlantılıdır ve bir bölgedeki yanlış iletişim diğer beyin faaliyetlerini bozabilir, bu da beyin bozukluklarının yaygın sorunlara yol açabileceği anlamına gelir. Beyni etkileyebilecek pek çok hastalık ve hastalık olsa da bu hastalıkların en kompleksi nörodejeneratif hastalıklar olarak adlandırılır.
Nörodejeneratif Hastalıklar Nelerdir?
Nörodejeneratif hastalıklar, nöron ölümüne neden olur. Nörodejeneratif kelimesi nöro, yani beyin anlamına gelir ve dejeneratif, yani parçalanma veya ölme anlamına gelir. Nörodejeneratif hastalıklar, beyin hücreleri arasındaki iletişimsizliğin yıkıcı etkilerine harika bir örnektir. Bu hastalıklar bir bireyin hareketini, konuşmasını, hafızasını, zekâsını ve çok daha fazlasını etkileyebilir. Nörodejeneratif hastalıklar çok karmaşık olduğundan, bu hastalıkların çoğunun nedeni bir sır olarak kalmaktadır. Beynin farklı bölgelerinden kaynaklanan birçok iyi bilinen nörodejeneratif hastalık türü vardır. Bu hastalıklardan bazılarını bilinir olsa da bazıları hiç duyulmamış olabilir.
Parkinson Hastalığı
Parkinson bir tür nörodejeneratif hastalıktır. Beynin substantia nigra (Hareket edebilmek için bazal gangliyonlarla iletişim kuran beyin bölgesi)adı verilen bölümünde nöronlar öldüğünde, hareket sorunları ortaya çıkar. Substantia nigra (Latince “siyah madde”), beyinde dopamin adı verilen bir maddeyi salan çok sayıda nöron içeren bir bölgedir. Dopamin salgılayarak, substantia nigra nöronları, beynin frontal lob ve bazal gangliya gibi hareket üreten kısımlarıyla iletişim kurar. Hareketi kontrol etmek için gereken ana beyin alanını oluşturan nöron grubu Ganglia, kelime anlamı olarak, nöron kümeleri anlamına gelir. Bazal ganglionlar beynin derinliklerinde bulunur ve birkaç farklı nöron grubundan oluşur. Substantia nigra’daki nöronal ölüm, bu nöron gruplarının artık düzgün çalışamayacağı anlamına gelir ve bu hastalığa sahip kişilerde tökezlemeye ve sallanmaya neden olur. Bu bireyler aynı zamanda hareketlerini başlatma ve sürdürmede de problem yaşarlar.
Huntington Hastalığı
Parkinson Hastalığı gibi, Huntington Hastalığı aynı zamanda hareket problemlerine neden olan ve bazal gangliyonları etkileyen nörodejeneratif bir hastalıktır. Ebeveynden çocuğa geçebilen ve bazal gangliyonları etkileyen ve çok fazla hareket etme sorunlarına yol açan nörodejeneratif bir hastalıktır. Parkinson Hastalığının aksine, Huntington Hastalığı genetik bir hastalıktır ve ebeveynden geçebilir. Bu, ebeveynlerden birinin hastalığı varsa, çocukların da hastalığa yakalanma olasılığının yüksek olduğu anlamına gelir.
Huntington Hastalığı beyinde anormal protein birikiminin bir sonucudur ve bu da nöron ölümüne neden olarak hareket bozukluğuna neden olur. Esas olarak, bu hastalığa sahip bireyler, genellikle istenmeyen ve gereksiz olan aşırı hareket, hareket gösterecektir. Örneğin, sık sık sürekli titreşen uzuvları vardır, bu da kontrolleri dışında bir şeydir. Hastalık ilerledikçe, Huntington hastası insanlar hareket etmek istedikleri şekilde hareket etmekte giderek zorlanmaktadırlar. Herhangi bir nörodejeneratif hastalıkta, nöronlar ölüyorsa, beyin küçülüyor demektir! Bu ciddi bir sorundur ve kişinin hafıza ve düşünme sorunları yaşamasına neden olur. Bu sorunlar, tüm nörodejeneratif hastalıkların ortak bir özelliğidir.
Bunama (Demans)
Anılar beyinde depolanır. Anıların depolanma şekli bilinmemekle birlikte, depolama sürecinden kesinlikle nöronlar sorumludur. Ve nöronların ölümüne neden olan hastalıklar da hafıza kaybına neden olmaktadır. Demans, hafıza kaybı için genel bir terimdir. İki yaygın bunama türü Alzheimer Hastalığı ve Lewy cisimciği demansıdır. Her tür demans, nörodejenerasyonun (beynin küçülmesi) bir sonucudur. Küçülme, beyin boyunca meydana gelen birçok nöron ölümünden kaynaklanır. Çok sayıda nöronun ölmesi nedeniyle, bunama hastaları sadece hafızalarını kaybetmeye başlamakla kalmaz, aynı zamanda hareket etme, iletişim kurma ve hatta düzgün düşünme yeteneklerini de kaybederler.
Nörodejenearif Hastalıklar Nasıl Tedavi Edilir?
Nörodejeneratif hastalıklar, herhangi bir kişinin sahip olabileceği en kötü hastalık türleri arasındadır. Bunun bir nedeni, nörodejeneratif hastalıkları olan insanları nasıl tedavi edeceği konusunda hala tam bilgiye ulaşılamamıştır. Dünyanın dört bir yanındaki araştırmacılar ve bilim adamları şu anda bu hastalıkları olan insanlara yardım etmenin bir yolunu keşfetmek için sürekli çalışmalar yapmaktadırlar. Henüz bir tedavi bulunamamıştır, ancak bilim adamları çok fazla potansiyele sahip birkaç fikir tespit etmişlerdir. Bilim adamlarının şu anda üzerinde çalıştığı en heyecan verici fikirlerden biri, beyindeki ölü nöronları yenileriyle değiştirmektir. Ölü nöronların değiştirilmesi, kök hücreler adı verilen özel bir hücre türü kullanılarak yapılabilir.
Kök hücreler, vücutta herhangi bir hücre türü olabilen olgunlaşmamış hücrelerdir, bu yüzden beyindeki ölü nöronların yerini alabilirler. Herkesin vücudunda az sayıda kök hücre vardır, ancak bu hücreler her zaman yakın zamanda ölen hücrelerin yerini almaya çalışmazlar. Bilim adamları, beyindeki ölü nöronların yerini kök hücre yapmanın en iyi yolunun, bir kişiden kök hücreleri alıp laboratuvardaki test tüplerinde çoğaltmak ve ardından hücreleri ihtiyaç duyulan kişiye geri koymak olduğunu keşfetmişlerdir. Bu fikir, fareler gibi laboratuvar hayvanları üzerinde bile denenmiş ancak işe yaramamıştır.
Bilim adamları, insanlar ve diğer hayvanlar arasındaki farklılıklar 
nedeniyle, bu tür deneylerin nörodejeneratif hastalıkları olan kişiler üzerinde yapılamayacak kadar riskli olduğunu düşünmektedirler. Bu nedenle, dünyanın dört bir yanındaki bilim adamları beyindeki nöronları kök hücrelerle değiştirmenin daha güvenli, daha az riskli bir yolunu geliştirmek için çalışmaktadırlar. Kök hücreler beyne yerleştirildiğinde, bu hücrelerin bağlanması ve büyümesi için uygun destek yapılarına ihtiyacı vardır. Bu yapılara iskele denir. Beyindeki kök hücrelerin büyümesini destekleyebilecek iskeleler inşa etmek ve bu iskeleleri beyne sokmak, sinirbilimcilerin şu anda karşılaştığı en büyük zorluklardan biridir. Bununla birlikte, nörodejeneratif hastalıklar için kök hücre tedavisi çok umut vaat ediyor ve umarım biraz daha sıkı çalışarak,
Dünyanın her yerindeki insanlar, beyinde hücre ölümüne yol açan hastalıklar olan nörodejeneratif hastalıklardan mustariptir. Parkinson Hastalığı ve Huntington Hastalığı gibi bazı nörodejeneratif hastalıklar, bazal gangliyonları etkiler ve hareket güçlüklerine yol açmaktadır. Diğer hastalıklar, daha yaygın hücre ölümüne neden olur ve Alzheimer Hastalığı ve Lewy vücut demansında görülen hafıza kaybına yol açmaktadır. Bu en fazla bilinen nörodejeneratif hastalıklar harici daha az bilinen türleri de bulunmaktadır. Nörodejeneratif hastalıklar tehlikeli hastalıklardır çünkü şu anda tedavisi yoktur; ancak, dünyanın dört bir yanındaki araştırmacılar bu hastalıkları olan insanlara yardım etmenin yollarını araştırmaktadırlar. En heyecan verici tedavilerden biri, ölen nöronların yerini almak için kök hücreleri kullanır. Bir tedavi üzerinde çalışan pek çok araştırmacı bulunmaktadır.
Kaynakça:
https://www.niehs.nih.gov/research/supported/health/neurodegenerative/index.cfm
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu