Bal Nasıl Bir Besindir? Bal Nasıl Saklanmalıdır?

Bal, arılar tarafından yapılan değerli, doğal ve saf bir besindir. Doğanın sağlık dolu armağanı olan bal damakta yayılan hoş bir tatlılığa sahiptir. Kahvaltıların vazgeçilmezi olan bal eğer sahte değilse içinde çok sayıda vitamin ve mineral barındırdığı için çok sağlıklıdır. Yapısında yer alan vitaminler ve minerallerden başka probiyotikler, enzimler ve prebiyotikler de bulundurur. Ayrıca içerdiği şeker nedeniyle bir karbonhidrat ve enerji kaynağıdır. Grip gibi kış hastalıklarına karşı bağışıklığı artıran, iltihap gideren ve yaraların iyileşmesini kolaylaştıran, antifungal ve antibimikrobiyal etkilere sahip olan balın içeriğinde antioksidanlar da bulunur. Rengi koyu olan balın antioksidan değeri daha yüksektir. Yararı bu kadar fazla olsa da uzmanlar 1 yaş altı çocuklara bal verilmemesi gerektiğini belirtir.

Nektardan Bala Yolculuk

Binlerce bal arısı bal yapmak için milyonlarca çiçeği gezer. Bir gram bal üretebilmek için tarlacı bir arı 180.000 defa çiçek ziyaret etmelidir. Çiçekli bitkiler nektar sayesinde arıları, diğer bazı böcekleri ve kuşları kendine çeker ve tozlaşma gerçekleşir. Tozlaşmanın bir adım sonrası döllenme, tohum ve meyve oluşumudur. Bitkiler bu yolla nesillerini devam ettirir ve doğal denge korunur.

Bal yapan arılar kovandaki sayıları on binleri bulan işçi arılardır. Bal özü toplamakla görevli toplayıcı işçi arılar bahar aylarında dolaşıp çiçeklerden aldıkları nektarı bal midesinde depolar. Burada enzimler yardımıyla disakkarit denilen çift şekerler ( sakkaroz) monosakkarit denilen tek şekerlere ( früktoz ve glikoz) dönüşür. Toplayıcı işçi arıların kovana gelerek boş bal peteklerine bıraktığı bal kovanın içinde görev yapan işçi arılar tarafından alınır ve ballıktaki diğer peteklere bırakılır. Bu arada toplayıcı ya da tarlacı arılar kovandan dışarı çıkıp çiçekten çiçeğe dolaşır ve yeniden nektar toplar. Ballık peteklerdeki bal yarı olgun durumdadır. Kovan içindeki işçilerin kanatlarını çırpmaları sayesinde kovan havalanırken balın suyu da uçar, yoğunlaşır ve olgunlaşır. Daha sonra bazı diğer işçi arılar tarafından balmumu salgısıyla peteklerin üzeri kapatılır. Piyasadan balı peteğiyle birlikte satın alarak tüketmenin süzme bal tüketmeye göre herhangi bir avantajı yoktur. Süzme balların analizinin yapılması daha kolaydır. Peteklerin analizi ise hem teknik bakımdan zor hem de zahmetlidir.

Bal Hangi Koşullarda Saklanmalıdır?

Çiçeklerden alınan nektarların su oranı yaklaşık % 80 iken baldaki su oranı % 20’den daha düşüktür. Nektarların işçi arıların midesinde bal haline gelmesi işlemi 1–3 gün içinde tamamlanır. Kovanlarda bekletilmeyen ve hasadı erken yapılan ballar tam olgunlaşmadığından akıcı kıvamdadır. Balların rengi kahverengi, koyu amber ve sarı tonlarındadır. Bal içerdiği glukonik asit ve diğer bazı organik asitler nedeniyle zayıf asit karakterdedir. Balların kokusu, kıvamı, tadı çiçeklerin türüne, çiçeklerin bulunduğu yöreye ve yüksekliğe göre değişir. Ballara özel kokuyu ve tadı verenler uçucu organik asitlerdir. Bal virüs, bakteri gibi mikroorganizmalar barındırmadığından başka bir dış etki olmadığı sürece bozulmayan bir besindir. Ancak yine de tazeliğini uzun zaman koruması için uygun ortam koşullarında saklanmalıdır.

Besin değerinin korunabilmesi için bal cam bir kavanozda ve serin, karanlık ortamlarda tutulmalıdır. Buzdolabında saklanan bal şekerlenecek yani kristalize olacak, katı hale gelecektir. Kristalleşen bal kavanozuyla birlikte ılık suda ( 40- 50 santigrat derecede) ya da güneş gören bir pencere kenarında biraz bekletilirse eski akışkanlığını geri kazanır. Bitki çayı hazırlarken bal içine ilave edildikten sonra kaynatılmamalı, ısıtılırken toksik hale gelmemesi için çay demlenince ilave edilmelidir. Nem alıp acımtırak hale gelmemeleri için de bal kavanozlarının ağzı açık bırakılmamalıdır.

Sahte Bal Nedir?

Bal kristalize oluyorsa sahtedir ya da hilelidir düşüncesi yanlıştır. Şeker katkısı olan ballar hakiki doğal balın aksine uzun zaman kristalleşme göstermez. Hileli ballar, üreticiler (arıcılar) tarafından kovanın yakınına glikoz şurubu ya da mısır şerbeti bırakılarak elde edilir. Normalde bal özü toplamak için uzaklara giden işçi arılar yanı başındaki glikoz şurubuna konar. Ancak bu arada bazı işçi arılar yapacakları bal için dolaşarak çiçeklerden de malzeme toplar. Bu tip sahte ballardan başka arı olmadan sadece glikoz şurubuna yapay bal aroması, renklendiriciler ve biraz da polen eklenerek bal lezzeti verilen ve parafinden yapılan sahte peteklere doldurulan ballar da piyasada dolaşmaktadır.

Krem Bal Nedir?

Doğal, ham bal içeriğindeki maddelerin oranıyla ilgili olarak kristalleşebilir. Ortam sıcaklığı 10–14 santigrat arasında olduğunda bal doğal olarak kristalleşir ama bu haliyle de tüketilebilir. Amerika ve Avrupa’da bal kontrollü biçimde kristalleştirilir ve “krem bal” haline getirilerek satılır. Krem bal birçok ülkede akışkan olmaması ve ekmek dilimi üzerine daha kolay sürülmesi nedeniyle tercih edilir. Balı saklama sıcaklığının 18–24 santigrat derece arasında olması idealdir.

Sahte Bal Gerçek Baldan Nasıl Ayırt Edilir?

Tüketici satın alırken gerçek balı anlamak için bazı hususlara dikkat etmelidir.

*Bal buzdolabına konulduğunda şekerleniyorsa hakiki baldır. Buzdolabında 1 ay kadar bekletilen gerçek ballar tereyağı ya da krem kıvamını alır.
*Donma gerçek ballarda kavanozun alt kısımlarından başlar.
*Havalar soğuk olsa da donma yapmayan bal gerçek değil sahtedir.
*Kavanozdaki bal gerçekse bir tabağa boşaltılırken sürekli akmalıdır. Akma olayı kesintiliyse bal sahtedir.
*Gerçek bal ağza alındığında keskin bir tat verir ve fazla alınırsa geniz bölgesinde hafifçe yanma hissedilir.
* Gerçek bal koyu renklidir, sahte bal gerçek bala göre biraz daha açık renklidir.
*Gerçek balın kıvamı daha koyudur.
*Petekli bal alınmışsa ve petek sahteyse ağızda erimeyip sakız gibi çiğnenebilir.
*Doğal bal peteklerine çatalın yanıyla bastırılırsa bölünür ama sahte peteklerde çatal bir dirençle karşılaşır.
*Glikoz şurubuyla üretilen bal kolay alev alarak yanar ama gerçek bal yanmaz.

Kaynakça:
https://www.ipuclarim.com
http://www.gercekbal.com
http://www.aricanbal.com

Yazar: Müşerref Özdaş