Yabancı dil denildiğinde aklımıza ilk İngilizce, Almanca, Fransızca, İspanyolca gibi Latin dilleri ya da Arapça, Rusça, Çince gibi çok bilinen diller gelmektedir. En basit tanımıyla dil bir grup insanın anlaşmasını sağlayan sesli ya da görsel bir iletişim aracıdır. İki insan ortak dili konuşmuyorlarsa ve ortamda çevirecek biri de yoksa iletişim çok büyük sekteye uğrar. Duyma yetisini yetiren insanlar bile anlaşabilecekleri bir dil olan işaret dilini kullanır ve bu sayede iletişimde kalmaya devam ederler. Dilini hiç bilmediğimiz bir yerde zaman geçirdiğimizi düşündüğümüzde ilk başlarda dille ilgili temel kelimeleri öğrenmeden geçirdiğimiz zamanlar çok zor geçer. Zamanla orada hayatta kalabilmemiz için o dile ait basit terimleri öğrenmeye başlarız. Dil olmadan ne iki insan arası iletişim gerçekleşebilir ne de edebi ürünler ortaya çıkabilir. Hayatımızın olmazsa olmazları arasında saymayı unuttuğumuz ama olmadan çoğu şeyin olmayacağı bir kavramdır dil. Birleşmiş Milletler raporuna göre dil bir zorunluluktur fakat ortalama iki haftada bir dil varlığını yitirerek sessiz sedasız bir şekilde ortadan kalkmaktadır. Dünya üzerinde bilinen 6.000’in üstünde dil yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Bu belirtilen diller, dili kullanan insanların hastalık, salgın gibi felaketler yüzünden toplu bir şekilde ölmesi ya da başka ve daha popüler olan dillere entegre olunması ile ortadan kalkmaktadırlar. Özellikle Afrika kıtasındaki yok olmaya yüz tutmuş dillerse Avrupalı devletlerin baskısı sonucunda onların dillerinin yaygınlaşmasıyla yerel dillerin yok olması sorununu yaşamaktadırlar. Böyle küçük bölgelerde yaşayan insanlar daha fazla iletişim kurabilecekleri dilleri öğrenmeyi seçmeleri dolayısıyla yerel olarak var olan diller ya hızlı ya da yavaş bir şekilde ortadan kaybolmaktadır. Peki dünya üzerinde konuşanının en az olduğu diller neler hiç ilginizi çekti mi? İşte dünyada konuşulan en nadir 10 dil.
10. Chamicuro (Chamekolo, Chamicolo, Chamicura)
Yapılan araştırmalara göre dünya üzerinde Chamicuro dilini konuşan sadece 8 kişi vardır. Bu dilin en çok konuşulduğu coğrafya Peru civarı yerler. Ne yazık ki o bölgelerde şuan İspanyolca’nın çok yaygın olması dolayısıyla bu dili konuşan bir çocuk bulunmamaktadır. Sevindirici olansa bu dili kullanan bir avuç insan sözlüğünü geliştirmeyi ve bu şekilde kelimeleri ölümsüzleştirmeyi başarabildiler. Bu nispeten ama son derece değerli sözlük çalışması sayesinde kendileri öldükten sonra bile bir kişinin o sözlükler vasıtasıyla birkaç kelime yerel dil öğrenmesi onlar için yeterli olacaktır diye inanıyoruz. Bu sözlük vasıtasıyla siz de birkaç kelime öğrenmek istiyorsanız bölge için en değerli olan hayvan isimlerinden bir grup örneği sizin için sıraladık. İyi öğrenmeler. Kawali (at), polyo (tavuk), pato (ördek), katujkana (maymun), ma’nali (köpek), mishi (kedi)
9. Dumi (Dumi Bo’o, Dumi Bro, Lsi Rai, Ro’do Bo ‘, Sotmali)
Nepal yerel dili olan Dumi dilinin birkaç farklı ismi vardır. Genellikle Tap ve Rava nehirlerinin çevrelerinde konuşulan Dumi dili ayrıca Nepal’in doğusu olan Khotang İlçesi Dağları’nda da konuşulmaktadır. Kitanti dili, yani Tibet-Burman dil ailesinin bir üyesi olan Dumi dili günümüzde sadece 8 kişi tarafından faal olarak konuşulmaktadır. Bu kadar az kişi tarafından konuşulması dili kritik derecede yok olmak üzere olan diller arasına sokuyor. Çeşitli dil bilimciler Dumi dili ile ilgili yaptıkları uzun mesailer sonucu bu yaşanmışlığı fazla dille ilgili bir sözlük oluşturmayı başardılar. Bu son derece profesyonel ve çok yönlü sözlük belki de yakın gelecekte Dumi diline ait tek sözlük olarak kalacaktır. Sözlük haricinde Dumi dilinde yazılmış bir çok farklı kitap olması dil bilimi ve farklı dil kültürlerine ihtiyaç duyan insanları bu dili öğrenmeye itebilir.
8. Ongota / Birale
Ongato dilini konuşanların sayısı gün geçtikçe azalma eğilimi gösteriyor. Bu dili bilen insanların sayısı günümüzde sadece 6 kişi kalmış durumda ve ne yazık ki hepsi yaşlı insanlar. Bu derece az kişinin konuştuğu dil ciddi derecede yok olma tehlikesiyle karşı karşıya. Diğer yok olma tehlikesi olan dillerden farklı olarak Etiyopya’daki Addis Ababa Üniversitesi’nde Ongota dilini araştıran bir profesör bulunmaktadır. Dilin özne, nesne ve fiil yapısıyla ilgili bilgilerini bu sayede öğrenebildiğimiz çalışmaları yürüten profesör Ongota dilinin Etiyopya’daki Weito Nehri’nin batı kıyısında küçük bir köyde konuşulan bir Afro-Asya dil özellikleri taşıdığını belirtiyor. Her ne kadar dilin yapısal özelliklerinin ve kelime çekimlerinin anlaşılmaya başlanmasına rağmen dil başka kişilere tarafından öğrenilmediğinden tarihin tozlu sayfalarında unutulmaya doğru hızlı bir şekilde ilerliyor.
7. Liki (Moar)
Liki, dili Endonezya yakınlarındaki adalar olan Sarmi, Jayapura Kabupaten ve Sarmi Kecamatan adalarının kuzey sahillerindeki bölgede konuşulan ve yok olma tehlikesi altındaki bir dildir . 2007’de yapılan bir araştırmada, bu dili sadece 5 kişinin konuştuğu ortaya çıktı. Geçmişte, bu bölgede yaşayan tüm yerel kilise yetkilileri tarafından konuşulan Liki dili zamanla bölgede etkinliği artan diğer diller karşısında varlığını tüketmeye çok yaklaştı. Dünya üzerindeki çoğu dilden farklı olarak Liki dilinin sadece bir kökeni bulunmamaktadır. Malayo-Polinezya, Orta Doğu, Doğu Malayo-Polinezya, Avustralya, Batı Okyanusya, Kuzey Yeni Gine, Sarmi-Jayapura Körfezi ve Sarmi çevreleri dahil olmak üzere Liki dilinin kökeni olarak sayılabilecek bir çok bölge bulunmaktadır. Yakın geçmişe kadar insanlar dini dilleri olarak kullanmasından dolayı Liki dili ile yazılmış kitaplar mevcut olsa da günümüzde bu dili anlayabilenlerin sayısının son derece azalmasıyla bu kitaplar da anlaşılamayan kağıtlar olarak raflarda tozlanmaya mahkum kalacaklardır.
6. Tanema (Tanima, Tetawo)
Solomon Adaları, Vanikolo Adası, Temotu Eyaleti ve bir Emua köyünde kullanılan Tanema dilini günümüzde sadece 4 kişi konuşabiliyor. Bu kadar az kişinin konuştuğu bir dil olması dilin geleceği konusunda çok umutlu öngörüler yapmamıza engel oluyor. Kritik derecede az kişinin konuşması dolayısıyla Tanema dili yok olma tehlikesi ile karşı karşıyadır. Tanema dili, Bir zamanlar Orta Doğu ve Okyanusya taraflarında çok konuşulan bir dilken şuanda çok popüler olan Pijin veya Teanu’yu dillerine olan ilgi dolayısıyla popüleritesini yitirmiştir. Bu trajik durum bölgede yeni doğan çocukların Tanema dilinden uzak büyümelerine sebep olmuştur. Son derece ilgi çekici olan bu dilden birkaç kelime öğrenmek isterseniz 4 tane fiil size sunabiliriz: wekini (geri dönmek), laro (yüzmek), la vamora (çalışmak) ve la munana (yatmak).
5. Njerep
Bir zamanlar Nijerya topraklarında çok yaygın olarak kullanılan Njerep dili günümüzde yok olma tehlikesi altındaki dillerden biridir. Bir zamanlar Kamerun’da konuşulan Njerep dili daha sonra Mambia yakınlarında konuşulmaya başladıysa da dili öğrenen genç ve çocuk nüfusunun azlığı nedeniyle git gide konuşan kişi sayısı azalmaya başladı. Günümüzde Mambia’da etkisini sürdüren Myop ve Ba dilleri bu dilin iyice yok olmasına neden oldu. Günümüzde ise Njerep dilini konuşan kişi sayısı sadece 4 ve bu 4 kişinin hepsi ne yazık ki yaşlı. Bu da yakın gelecekte bulunduğu bölgedeki neredeyse herkesin konuştuğu dil olan Njerep’in yok olma ihtimalinin bir hayli yüksek olmasına yol açacaktır. En büyük şanssızlığı bulunduğu bölgede bir çok farklı dil olması ve bu yüzden insanların ortak dillere geçme eğilimi olması olan Njerep etkileşimde olduğu bazı dillere kelimeler kazandırmıştır. Önümüzdeki dönem büyük ihtimalle varlığını sürdüremeyecek Njerep dili bu başka dillere verdiği kelimeler vasıtasıyla varlığını hissettirebilir.
4. Chemehuevi
Chemehuevi dili, Uto Aztekan, Kuzey Uto Aztekan, Güney dili ağırlıklı olmak üzere Amerika’nın Midwest eyaletlerinde ve batı sahillerinde eskiden konuşulan bir dildir. Şimdiki, Ute, Colorado, Utah, kuzey Arizona, Nevada eyaletlerinin güney kesimlerinde ve Colorado Nehri ile Kaliforniya’da bir zamanlar çok konuşulan bir dil günümüzde ne yazık ki yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Chemehuevi kabilesi hala var ve kabile üyelerinin sayısı gün geçtikçe artıyor. Fakat artık kabile kendi aralarında konuşma olarak bile yerel dillerini kullanmıyor. İngilizce’nin baskın dil olma özelliğini kabilenin yerel dilleri üzerinde göstermesiyle Chemehuevi dili gelişim anlamında bir çıkmaza girmiştir. Yapılan son çalışmaya göre hepsi yetişkin sadece 3 kişinin bu dili günlük olarak konuştuğunu ortaya koydu. Bu sayı bir dilin geleceği konusunda insanın umutlanmasını engelleyebiliyor. Chemehuevi dili ile ilgili birkaç kelime öğrenmek isterseniz buyrun ufak kelimelerle Chemehuevi diline giriş: kaiv (dağ), hucip (okyanus), mahav (ağaç) ve tittvip (toprak).
3. Lemerig (Pak, Bek, Sasar, Leon, Lem)
Lemerig , Pasifik Okyanusu’nun yaklaşık 1.000 kilometre güney doğusunda yer alan Vanuatu’da konuşulan bir dildir. Bu zamanında bir çok farklı lehçeyi barındıran dil günümüzde en az konuşulan diller sıralamasında ne yazık ki 3. sırayı alıyor. Akıcı bir şekilde Lemerig dilini konuşabilen sadece 2 kişi var günümüzde. Taktir edilir ki bu sayı neredeyse yok denilecek kadar az. Yok olma tehlikesiyle karşı karşıya gelen bu dil zamanında bulunduğu bölgede çok etkendi ve en az 4 farklı lehçesi vardı. Dünyanın globelleşmesi bazı dillerin önemini yitirmesine sebep oldu ve bu dili konuşanların çocukları daha popüler dillerde konuşmaya başlayınca günümüzde 2 yaşlı kişi tarafından konuşulmaya mahkum kaldı Lemerig dili. Bölgedeki gençlerin bazılarının birkaç kelime bildiği bu dili öğrenmek isteyen kişi günümüzde ne yazık ki hiç yok. Birkaç yıl içerisinde tarihte konuşulan diller listesine girmesi mümkün olan bu dilin pek kalıcı yazılı metni de bulunmamaktadır.
2. Kaixana (Caixana)
Kaixana bugün yok olmak üzere olan dillerin en başında gelmektedir. Bir zamanlar Brezilya’nın Japura Nehri kıyısındaki bir köyde çok yaygın olan bu dil günümüzde yok olmak üzeredir. Portekizlilerin zamanla bölgeye yerleşmesiyle yerel halkın Portekizce öğrenmeye başlaması bu dile vurulan en büyük darbe olmuştur. Bir zamanlar bütün bir köyün ortak dili olan Kaixana dili günümüzde sadece bir kişi tarafından tamamen bilinmektedir. Yakın zamana kadar ortalama 200 kişinin konuştuğu bu dil çok hızlı bir gerileme yaşamıştır. Konuşabilen tek kişinin de yaşlı olması dili ne yazık ki durumun vahametini arttırıyor. Bu dili konuşan tek kişinin olması kısa süre içinde kimsenin konuşamadığı diller listesine dahil edilmesine neden olabilir.
1. Taushiro (Pinche / Pinchi)
Yerli Peru’nun bir dili olan Taushiro, Ahuaruna Nehri’nin bir kolu olan Aucayacu Nehri ve Tigre Nehri’nin bir bölgesinde zamanında çok konuşulan bir dildir. Çok izole bir dil olan Taushiro dilinin diğer dillerle etkileşimi yok denecek kadar azdır. Konuşanlarının azalmasının bir nedeni olarak da gösterilebilecek bu kapalılık dili kendine has üslubuyla farklı bir hale getirmiştir. Ne yazık ki günümüzde sadece yaşlı bir kişinin konuşabildiği bu dil diğer dillerle etkileşimde olmaması dolayısıyla birkaç kelime dahi öğrenmenin zor olduğu bir dildir. Bu gibi zorluklar yüzünden günümüzde dünya üzerinde en az konuşulan dil olma özelliği Taushiro diline verilmiştir. Çok farklı el ve kol işaretleriyle de ilişkisi olan bu dilde parmakları kullanarak 10’a kadar sayılır ve 10’dan büyük sayıları anlatmak için farklı hareketler yapmak gerekir. Örneğin 18 sayısını söylerken elinizle 8 yapıp bir de bir ayağınızı öteki ayağınızın üzerine kapamanız gerekmektedir. Neredeyse tükenmiş olarak da değerlendirebileceğimiz bu dil daha çok işaretlere bağlı olması nedeniyle de çok yazılı eseri bulunmamaktadır. Yok olmasıyla geriye bırakabileceği pek eseri de olmayan bu dil çok kritik bir durumdadır.
Kaynakça:
www.toptenz.net
Yazar: Efe Cuma Yavuzsoy