İstatistiklere göre günümüzde insanlar besinlerle birlikte eski zamanlardan daha fazla gıda 
boyası yemektedir. Bu istatistikler 1955’li yıllardan beri gıda boyalarının kahvaltılık tahıllardan dondurmaya kadar çoğu gıdanın daha renkli hale getirildiği düşünüldüğünde şaşırtıcı değildir. Yapay gıda boyaları gıda etiketlerinde renk adı ve onu takip eden bir sayı ile (Citrus Red 2, Red 3, Blue 1, Green 3, Red 40, Yellow 5 gibi) belirtilmektedir. Pancar, gibi gıdalardan yapılan alternatif doğal renklendiriciler mevcut olsa da yapay olanlardan daha pahalı olması nedeniyle gıda üreticilerinin çoğu tarafından ucuz olan, özellikle çocuklar için tehlikeli sağlık sonuçları doğurabilecek yapay gıda boyalar tercih edilmektedir. Bu nedenle bazı tüketici gözlem grupları tarafından FDA’nın bunları yasaklaması talep edilmektedir.
Gıda Boyalarının İnsanlar Üzerindeki Etkileri
Kimyasal yollarla yapay olarak üretilen gıda boyalarının bir kısmının insanlar üzerinde çok sayıda olumsuz etkileri bulunmaktadır. Gıda boyalarının neden tehlikeli olabileceği maddeler halinde aşağıda açıklanmıştır.
Petrolden yapılmıştır: Başlangıçta kömür katranından yapılan gıda boyaları artık rafine edilmemiş bir yakıt kaynağından yani petrolden elde edilmektedir. Birçok popüler spor içeceği, gazlı içecekler, toz karışımlar ve enerji içecekleri petrol türevli gıda renklendiricileri içermektedir.
Genetik yapıyı etkileyebilir: Gıda boyaları fazla tüketilirse insanların DNA’sında bazı sorunlar ortaya çıkabilir. Bir üniversitede yapılan bezelyelerle ilgili bir çalışmada “Sunset Yellow “ve “Tartrazin” adlı renk veren katkı maddelerinin belli bir miktardan fazla alınması durumunda DNA’ların zarar görebildiği bulunmuştur.
Kanser riskini artırabilir: Red 40, Yellow 5 ve Yellow 6 adlı boyalar kanserle bağlantılı oldukları gösterilen benzidin ve 4-aminobifenil dahil bazı bileşikler içermektedir. Dünyadaki ülkelerin çoğu bu bileşikleri içeren yapay katkı maddelerinin kullanımını yasaklamış olsa da, Amerikan şirketleri birçok yaygın işlenmiş gıda ürününde serbestçe kullanmaktadır. Örneğin, işlenmiş makarna ve peynirde genellikle yiyeceğin parlak sarı tonunu ortaya çıkarmak için Yellow 6 kullanılır.
DEHB riskine etkide bulunur: Çok sayıda çalışma, çocuklarda yapay gıda boyaları ve dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) arasında önemli bir bağlantı kurmuştur. Okunanları anlama, bilgileri akılda tutma veya öğrenme becerileri de gıda boyaları nedeniyle gecikebilir. Avustralya’da gıda boyalarının etkilerini 200 çocuk üzerinde inceleyen bir araştırmada, ebeveynler boyalar çocuklarının diyetinden çıkarıldıktan sonra % 75’inin davranış ve dikkatinde bir iyileşme fark ettiğini ortaya çıkarmıştır. Diğer araştırmalar bu bulguyu doğrulamış ve bu ürünler için güvenli alım seviyelerini belirlemek için gelecekte başka çalışmalar yapılması önerilmiştir.
Östrojeni artırabilir: Gün batımı sarısı (Yellow 6) ve tartrazin (Yellow 5) ‘in insan vücudundaki östrojen gibi davrandığı gösterilmiştir. Bu kötüdür çünkü kaynağından bağımsız olarak yüksek östrojen seviyeleri meme kanserine katkıda bulunabilir ve diğer istenmeyen etkilerin yanı sıra erkek cinsel dürtüsünü azaltabilir.
Alerjik reaksiyona neden olabilir: Gıda alerjilerine sıklıkla buğday, süt, soya ve yer fıstığı gibi gıdalar sebep olsa da gıda boyaları, MSG ve sülfitler gibi gıda katkı maddeleri de alerjik olabilirler. Süpermarketlerde satılan gıdalardaki tüm bileşenlerin insanların çoğunluğu için güvenli olmasını sağlamak amacıyla ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından büyük özen gösterilse de bazı katkı maddelerine duyarlı olan birçok insan vardır. Gıda boyası alerjileri nadirdir, alerjisi olan kişilerin sadece % 4’ünde bulunur fakat yine de büyük bir endişe kaynağı olabilirler.
Hangi Boyalar Alerjiye Neden Olabilir?
Bazı insanlarda özellikle karmin, Yellow 5 ve Annatto adlı üç boya tüketildikten sonra alerjik 
reaksiyonların meydana geldiği bulunmuştur:
Karmin: Natural red 4 olarak da bilinen karmin, aslında kurutulmuş böceklerin kabuklarından elde edilir. Garip görünse de 16. yüzyıldan beri gıdalarda kullanılmaktadır. Bu boya tipik olarak kırmızı, pembe veya mor tonlarda renk verir. Mesela salam, sosis, sucuk gibi kahvaltı sofralarında sık bulunan şarküteri ürünlerinde, çocukların çok sevdiği meyveli yoğurtlarda ve çilekli sütlerde, şekerlemelerde karmin kırmızısı fazla kullanılmaktadır. Karmin alerjisinin hem küçük hem de anafilaksi dahil büyük, önemli reaksiyonlarla sonuçlanabileceği bildirilmiştir.
Yellow 5: Tartrazin olarak da bilinen Yellow 5, alerjiye neden olan iki sarı gıda boyasından biridir. Alerji benzeri reaksiyonlara, kurdeşene ve kabarıklık gibi semptomlara, hafif ila şiddetli aşırı duyarlılık reaksiyonlarına neden olabilir. Bu boya genellikle şekerlemeler, konserve sebzeler, peynir, dondurma, ketçap ve sosisli sandviçlerde bulunur.
Annatto: Alerjilerle ilişkili diğer sarı gıda boyası annatto’dur. Achiote ağacının tohumlarından elde edilir ve gıdalara sarı-turuncu bir renk vermekten sorumludur. Birkaç anafilaktik reaksiyon vakasının raporları bu boya ile ilişkilendirilmiştir. Annatto, tahıllar, peynirler, atıştırmalık yiyecekler ve içeceklerde bulunabilir.
Gıda boyasıyla ilişkili reaksiyonlar hafif ya da şiddetli olabilir. En yaygın semptomlar arasında baş ağrısı, kaşıntılı cilt, yüz şişmesi ve ürtiker (kurdeşen) gibi reaksiyonlar bulunur. Diğer gıda alerjilerinde olduğu gibi solunum zorluğu, baş dönmesi, bayılma, düşük tansiyon ve nefes almada zorluk gibi şiddetli reaksiyonlar da görülebilir. Anaflaksi durumunda ilk reaksiyon belirtisinde acil tıbbi yardım alınmalıdır. Gıda boyası alerjileri sadece gıdalardan kaynaklanmaz çünkü yapay boyalar gıdalar dışında ilaçlara, sabun ve losyonlar gibi birçok kişisel bakım ürünlerinin yanı sıra göz farı, allık ve oje gibi kozmetik ürünlere renk verici olarak kullanılmaktadır. Aynı şey başka temizlik malzemeleri, şampuanlar, boya kalemleri ve benzeri ev ürünleri için de geçerlidir. Etiketlerin nasıl okunacağını ve hangi ürünlere dikkat edilmesi gerektiğini bilmek gıda boyası alerjisi olanlar için çok önemlidir.
Diğer Gıda Boyaları ve Zararlı Etkileri
Araştırmalar gıda boyalarını çocuklarda alerjiden başka hiperaktivite, öğrenme bozukluğu, sinirlilik ve saldırganlık gibi problemlerle ilişkilendirmiştir. Ön kanıtlar, birçok çocuğun gıda boyalarına karşı hafif bir duyarlılığa sahip olduğunu ve daha küçük bir yüzdenin çok hassas olduğunu göstermektedir. Gıda boyaları zaten hiperaktif olan çocuklarda bu davranışları daha da tetiklemektedir. Çocukluk çağı obezitesi bunlardan çok daha büyük bir halk sağlığı sorunudur çünkü boyalı yiyecekler genellikle aşırı kalori ve yağ içermektedir. İşte çocuklarda ve yetişkinlerde sağlık sorunlarına neden olabilen diğer bazı gıda boyaları:
Yellow No.6 (Günbatımı Sarısı): Sarı renk veren bu sentetik boya pastalarda, unlu mamullerde, birçok içecekte ve dondurmalarda, hazır çorbalarda, sosislerde, konserve balıkta, bazı şurupların ve ilaçların üretiminde kullanılmaktadır. Norveç’te yasaklı olan bu renklendiricinin rinit, burun tıkanıklığı, kurdeşen, alerji, böbrek tümörü, hiperaktivite, kromozom hasarları, hazımsızlık, karın ağrısı, iştahsızlık, bulantı ve kusma gibi yan etkileri bulunmaktadır.
Citrus Red No. 2: Portakal kabuklarına parlak turuncu bir renk kazandırmak için kullanılan bir boyadır. Kromozomal hasarı indükler ve aşırı yüksek dozlarda uygulandığında hayvanlarda kanserojendir; boyalı portakal yiyen insanların maruz kaldığı düşük seviyelerin etkisi belirsizdir ve muhtemelen minimaldir. Farelerde mesane ve diğer tümörlerin oluşumuna neden olabilmektedir, bu sebeple Uluslararası Kanser Araştırmaları Ajansı tarafından muhtemelen insanlar için kanserojen olarak etiketlenmiştir.
Red No.3 (Eritrosin): Gıdalara pembe renk kazandırır. Çocuklarda hiperaktivitenin şüpheli tetikleyicisidir. Hayvanlarda tiroid kanserine neden olur. 1970’lerde başlatılan çabaların sonucu olarak 1990 yılında FDA tarafından kısmi bir yasak koyulmuştur. Yaygın olarak unlu mamullerde, şekerlemelerde, sosis, kiraz şekerlemelerinde bulunur.
Red 40 (Alura Kırmızı): En çok kullanılan gıda boyalarından biri olduğu kadar en tartışmalı olanlardan biridir. Boyanın çocuklarda alerji, migren, hiperaktivite ve zihinsel bozukluklarla bağlantılı olduğu düşünülmektedir. Bazı insanlarda alerji benzeri reaksiyonlara neden olur. Yaygın olarak içeceklerde, şekerlemelerde, kahvaltılık tahıl gevreklerinde ve kozmetik ürünlerde bulunur.
Gıda Boyası Alerjilerinin Teşhisi
Gıda alerjileri genellikle kan testleri ile teşhis edilirken, bir gıda boyası alerjisinin teşhisi için 
hiçbir test yoktur. Bu nedenle, beslenmeye dahil edilen yiyeceklerin günlüğünün tutulması ve sonuçta ortaya çıkabilecek reaksiyonlar not alınmalıdır. Bu yöntem daha sonra yaşanabilecek bir soruna hangi gıda katkı maddesinin sebep olabileceğinin belirlenmesine yardımcı olacaktır. Kişiler sorunlarının ne olduğunu kendisi teşhis etmeye çalışmamalı, belirtiler ve önerilebilecek testlerle ilgili bir uzmana danışılmalıdır. Ne yazık ki, gıda boyası ya da katkı maddeleri ile ilgili alerjilerden herhangi birini tedavi etmenin tek yolu sorunlu bileşenleri içeren gıdalardan kaçınmaktır. Sadece gıdalardaki ve ilaçlardaki değil, kişisel, ev ve kozmetik ürünlerdeki etiketler de dikkatle okunmalı, sorunlara yol sebep olabilecek yapay boyalar içeriyorsa kullanımı bırakılmalıdır.
Alternatifler Vardır
Tüketilen hazır gıdaların çoğu renklendirici bulundurmaktadır. Yapay gıda boyalarından ve olası zararlarından tamamen kaçınmanın tek yolu işlenmemiş gıdalar tüketmektir. Eğer dar bir zamanda zorunlu olarak işlenmiş bir gıda maddesi satın almak zorunda kalınırsa, organik olduğundan emin olunmalıdır. Organik ürünlerde yapay renklendirici, koruyucu, tatlandırıcı veya lezzet artırıcı kullanılması yasaktır. Organik sertifikalı yiyecekler tercih edilmeli ancak “organik bileşenlerle yapılmıştır” etiketini taşıyan yiyeceklerin bile sentetik boyalar 
içerebileceği unutulmamalıdır. Organik işlenmiş gıdalar, gezegendeki besin değeri en yüksek gıdalar olmasa da diğer seçeneklere göre çok daha iyi bir alternatiftir.
Yapay boyalara alternatif olarak havuç, ıspanak, pancar, balkabağı, kırmızı orman meyveleri (çilek, böğürtlen gibi), kırmızı lâhana, zerdeçal tozu, safran tozu, kırmızıbiber gibi doğal boyalar kullanılabilir. Doğal boyalar yapay boyalar kadar konsantre renge sahip değildir. Bu nedenle fazla kullanımları besinlerin tadını etkileyebilir. Doğal boyaların ısıya daha duyarlı olmaları nedeniyle renkleri değişebilir. Etiketlerde yer alabilen karotenler, capsanthin (kırmızıbiber özü) gibi renklendiriciler doğaldır. Ayrıca etiketlerde bulunan “yapay renk”, “yapay renk eklenmiştir”, “renklendirilmiştir” veya “renk verici eklenmiştir” terimleri sentetik boyaların adlarına göre listelenmesi gerektiğinden, doğadan elde edilen pigmentlerin kullanıldığını göstermektedir.
Kaynakça:
https://www.verywellhealth.com/red-and-yellow-may-be-the-cause-3956894
http://www.eatingwell.com/article/16442/the-hidden-health-risks-of-food-dyes/
Yazar: Müşerref Özdaş